Ἁγίου Φωτίου τοῦ Μεγάλου, Πατριάρχου Κ/Πόλεως
39. Νὰ ἀποστρέφεσαι χείλη ποὺ κατηγοροῦν, ἀλλὰ καὶ τὶς συκοφαντίες. Διότι πολλὲς φορὲς ἔστρεψαν παιδιὰ ἐναντίον τῶν γονέων τους, καὶ ἔκαναν γονεῖς νὰ ἐξοργιστοῦν μὲ τὰ παιδιά τους, καὶ ζευγάρια νὰ χωρίσουν, ἀλλὰ καὶ συγγενεῖς νὰ συγκρουστοῦν μεταξύ τους. Μὰ τί λέω; Ὁλόκληρες πόλεις καὶ σπίτια ἔκανε ἄνω κάτω ἕνας λόγος συκοφάντη.
40. Μὴ βιάζεσαι νὰ κάνεις φίλους, ἀλλά, ἀφοῦ τοὺς κάνεις, διατήρησε μὲ κάθε τρόπο τὴ φιλία, σηκώνοντας κάθε βάρος τοῦ πλησίον σου, ἐκτὸς ἂν ὑπάρχει κίνδυνος νὰ προξενήσει κακὸ στὴν ψυχή σου· διότι ἡ ψυχρότητα καὶ ἡ ἐχθρότητα ἀνάμεσα σὲ φίλους δυσκολεύουν τὴν κρίση τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι ὑποψιάζονται τὸ ἴδιο καὶ τὸν ὑπαίτιο καὶ τὸν ἀνεύθυνο. Ἐκείνους νὰ κάνεις φίλους, οἱ ὁποῖοι διατήρησαν τὴ φιλία τους μὲ ἄλλους ἁγνὴ σὲ ὅλες τὶς περιστάσεις καὶ δὲν κοίταξαν μὲ ζηλοφθονία τοὺς φίλους τους, οὔτε ἀδιαφόρησαν, ὅταν οἱ φίλοι τους ἔπεσαν σὲ δυστυχία. Διότι πολλοί, ὅταν δυστυχοῦν οἱ φίλοι τους, καὶ τοὺς συμπαραστέκονται καὶ…
τοὺς βοηθοῦν, ὅταν ὅμως εὐημεροῦν, δὲν ἀντέχουν νὰ βλέπουν τὴν εὐτυχία τους· καὶ ὅσοι δὲν ἀποκαλύπτονται τὴν ὥρα τῆς συμπόνιας, ξεσκεπάζονται ἀπὸ τὸ πάθος τοῦ φθόνου. Κάνε, λοιπόν, φίλους, ὄχι τοὺς κακούς, ἀλλὰ τοὺς ἄριστους. Διότι τὶς περισσότερες φορὲς τὸ ἦθος τῶν φίλων κρίνεται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἀγαποῦν. Καὶ ἐνῶ μὲ τὴ βοήθεια τῶν ἀξιόλογων φίλων, ἀκόμη καὶ ἂν κάποιος ἔκανε κάποιο λάθος, θὰ μποροῦσε πάρα πολὺ εὔκολα νὰ τὸ διορθώσει, οἱ κακοί, ὅμως, φίλοι διαφθείρουν καὶ ὅ,τι καλὸ ἤδη ἔχει κανεὶς στὸν χαρακτήρα του. Οἱ πρῶτοι καὶ τὶς ἐλλείψεις σὲ θέματα ἀρετῆς, καλύπτοντάς τες οἱ ἴδιοι, τὶς κάνουν νὰ μὴ φαίνονται ἐλλείψεις, ἐνῶ ἀντίθετα ὁ συγχρωτισμὸς μὲ τοὺς φαύλους κι ἕνα μικρὸ μέρος ἀρετῆς, ποὺ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἔχει, τὸ κάνει νὰ φαίνεται ψεύτικο.
Μὴ ζητᾶς ἀπὸ τοὺς φίλους νὰ ἀκοῦς ὅ,τι σὲ εὐχαριστεῖ, ἀλλὰ τὴν ἀλήθεια· διότι, ἂν πρέπει νὰ δεχτοῦμε ὅτι οἱ ἐχθροί, ἀπὸ τὴ μιὰ μεριά, δὲ λένε τὴν ἀλήθεια, καὶ ἂν ἀπὸ τοὺς φίλους, ἀπὸ τὴν ἄλλη, χαθεῖ ἡ ἀρετὴ τῆς φιλαλήθειας, καὶ ἐπιζητοῦν κι αὐτοὶ νὰ λένε μόνο τὰ εὐχάριστα, τότε ἀπὸ ποῦ ἀλλοῦ θὰ μάθουμε τὴν ἀλήθεια καὶ θὰ μετανιώσουμε γιὰ ὅσα ἀπρεπῶς μερικὲς φορὲς εἴπαμε καὶ κάναμε; Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ θεώρησε ὅτι διαφέρουν πάρα πολὺ οἱ φίλοι ἀπὸ τοὺς κόλακες. Διότι οἱ κόλακες, ἐπαινώντας σε κατὰ πρόσωπο, δὲ σὲ ἀφήνουν, ὅπως εἶναι φυσικό, νὰ συνειδητοποιήσεις τὰ λάθη σου καὶ τὰ μεγαλοποιοῦν στὰ μάτια τῶν ἄλλων μὲ τὶς συκοφαντίες τους, ἐνῶ οἱ ἄλλοι ἐλέγχοντάς σε, μὲ τὸ δικαίωμα ποὺ τοὺς παρέχει ἡ φιλία, κι ἐσένα σὲ κάνουν πιὸ ἱκανὸ νὰ συνειδητοποιήσεις τὴν παρανομία, καὶ σὲ περίπτωση ποὺ χρειαστεῖ νὰ ποῦν κάτι πρὸς τοὺς ἔξω, ἀντὶ νὰ σὲ κατηγορήσουν ψάχνουν νὰ βροῦν δικαιολογία γιὰ τὴν πράξη σου. Ὅσο λοιπὸν διαφέρει τὸ νὰ ἀσκεῖς τὴν ἀρετὴ ἀπὸ τὸ νὰ προοδεύεις στὴν κακία καὶ τὸ νὰ διαλύεις τὶς συκοφαντίες στοὺς ὑπηκόους ἀπὸ τὸ νὰ τὶς δέχεσαι, τόσο πολὺ πρέπει νὰ διαφέρει ἡ ἐκτίμησή σου στοὺς πραγματικοὺς φίλους σὲ σχέση μὲ τοὺς κόλακες.
41. Μοιράσου μὲ τοὺς φίλους σου ὅσες ἀπὸ τὶς ἐνδόμυχες σκέψεις σου αὐξάνουν τὴν ἀρετή σου. Μὲ ὅσες ὅμως θεωρεῖς ὅτι ἐκφαυλίζουν τὴ σκέψη οὔτε ἐσὺ ὁ ἴδιος νὰ ἀσχολεῖσαι, ἀλλὰ οὔτε καὶ στοὺς φίλους σου νὰ τὶς ἐμπιστεύεσαι, διότι αὐτὸ εἶναι τὸ καλύτερο, χωρὶς νὰ ὑπάρχει κάποια ἄλλη συνέπεια. Ὅμως, ἀκόμα καὶ ἂν αὐτὴ ἡ φιλικὴ διάθεση κορεσθεῖ καὶ πάψει νὰ ὑπάρχει – τέτοια πολλὰ συμβαίνουν στοὺς ἀνθρώπους -, καὶ στὴν περίπτωση αὐτὴ εἶναι προφανὴς ἡ χρησιμότητα τῆς συμβουλῆς ποὺ σοῦ δίνω· διότι ἡ φαυλότητα τῶν ἐνδόμυχων σκέψεών σου, ἀφοῦ εἰσβάλει ἀνεπαίσθητα μέσα στὴν ψυχὴ καὶ ταράξει τὴ σκέψη τοῦ φίλου σου, ποὺ συμφώνησε νὰ σὲ ἀκούσει, πολὺ γρήγορα καὶ χωρὶς δυσκολία θὰ τὸν κάνει νὰ ἀποκηρύξει τὴν ἀγάπη του πρὸς ἐσένα καὶ στὸ ἑξῆς δὲν θὰ τοῦ ἐπιτρέπει νὰ σκεφτεῖ δρόμο ἐπιστροφῆς· ἐπιπλέον, θὰ ἐπιρρίψει ἐπάνω σου βαριὰ συκοφαντία, πράγμα ποὺ θὰ μαθευτεῖ, καὶ θὰ συμπεριφέρεται πλέον πολὺ ἄσχημα πρὸς ἐσένα ποὺ τοῦ ἀνακοίνωσες ἕνα μυστικό σου. Ἀντίθετα, οἱ καλὲς σκέψεις σου καὶ τὸ φίλο σου, ποὺ συμφώνησε νὰ τὶς ἀκούσει, θὰ τὸν κρατοῦν σταθερὰ κοντά σου καὶ δὲ θὰ κόψει ποτὲ τοὺς δεσμοὺς φιλίας μὲ σένα, διότι θὰ εἶναι δεμένος μαζί σου μὲ ἕναν ἀκλόνητο δεσμό, αὐτὸν τῆς ἀρετῆς ἐπιπλέον, κάθε φορὰ ποὺ θὰ τὶς ἀναλογίζεται, θὰ τὸν ὁδηγοῦν στὸν ἔπαινο τῆς ἐξαίρετης σκέψης σου. Ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος, εἶναι φανερὸ ὅτι ἐσύ, παρατηρώντας αὐτά, δὲ θὰ νιώσεις βάρος, ἂν ἔδωσες κάποια λάθος συμβουλή, καὶ θὰ ἐπανασυνδεθεῖτε καὶ θὰ ἐπαναφέρεις τὴ σχέση σας, ποὺ τὴ διακρίνει ἡ ἀγάπη. Πάντοτε νὰ ἐπαινεῖς τοὺς φίλους σου, περισσότερο δὲ τοὺς ἀπόντες στοὺς παρόντες. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο καὶ θὰ ἀποφύγεις νὰ θεωρηθεῖς κόλακας, καθὼς θὰ φανεῖ ὅτι δὲν ἐπινοεῖς μέσα σου οὔτε ἴχνος κολακείας, καὶ θὰ εὐχαριστήσεις τοὺς φίλους σου ἀποδεικνύοντας σὲ αὐτοὺς ὅτι θὰ ἔχεις τὴν ἴδια στάση ἀπέναντι στοὺς παρόντες, ὅπως κατάλαβαν αὐτοὶ ὅτι εἶναι ἡ στάση σου ἀπέναντι στοὺς ἀπόντες.
42. Ἔτσι, προστατευμένος μὲ τὴ φιλία, θὰ εἶσαι ἀδυσώπητος σὲ ἐκείνους ποὺ διαπράττουν ἀδικήματα ἀπέναντι στοὺς ἄλλους καὶ στὴν πολιτεία, ἐνῶ σὲ ἐκείνους ποὺ σφάλλουν ἀπέναντι σὲ σένα θὰ εἶσαι σπλαχνικός. Γιατί μ΄ αὐτὸν τὸν τρόπο ἐπιτυγχάνεται εὐνομία στὴν πολιτεία καὶ πραγματοποιεῖται ἡ ὁλοφάνερη φροντίδα καὶ μέριμνά σου γιὰ τοὺς ὑπηκόους σου. Ἐπιπλέον θὰ ἀναδειχθεῖ ἡ φιλάνθρωπη σκέψη σου καὶ ὁ ἡγεμονικός σου, πράγματι, χαρακτήρας. Γιατί οἱ τύραννοι τὶς περισσότερες φορὲς ἀδιαφοροῦν γιὰ τὰ δημόσια ἀδικήματα καὶ ὅσα διαπράττουν οἱ πολίτες μεταξύ τους, ἀλλὰ ἐλέγχουν μὲ μεγάλη αὐστηρότητα ὅσα γίνονται εἰς βάρος τους. Ἀντίθετα, ἔργο τοῦ βασιλιᾶ καὶ τοῦ πολὺ νομιμόφρονα ἄρχοντα εἶναι νὰ ἀντιμετωπίζει μὲ φιλανθρωπία τὰ ἐναντίον του ἀδικήματα, ἀλλὰ ὅσα εἶναι δημόσια καὶ ἀπέναντι στοὺς ἄλλους νὰ τὰ διευθετεῖ καὶ νὰ σωφρονίζει τοὺς παραβάτες τοῦ νόμου.