Αγ. Ιωάννου του Χροσοστόμου
Ας αναφέρουμε επιγραμματικά ορισμένες γνώμες του ιερού πατρός που έχουν σχέση με τις επιθυμίες των νέων και τις επιδιώξεις τους.
Οι νέοι κατά κανόνα θέλουν να ζουν μέσα στην τρυφή και στην καλοπέραση. Θέλουν να είναι ντυμένοι με τα καλύτερα ρούχα και να πραγματοποιούν κάθε επιθυμία βλαβερή και αισχρή. Έτσι ενδίδουν σε πολλές συνειδησιακές παραχωρήσεις και μηχανεύονται τα πάντα για να αποκτήσουν το επιθυμητό. «Ἐντεῦθεν πολλοί τῶν νέων καί τήν ὥραν ἀπέδοντο, καί παράσιτοι τοῖς εὐπόροις ἐγένοντο, καί ἑτέρας δουλοπρεπεῖς ὑπέμειναν διακονίας, ἀντί τούτων ὠνούμενοι, τό τοιαύτας ἐπιθυμίας πληροῦν» (PG 58, 503).
Οι νέοι κατά κανόνα ρέπουν στα σαρκικά αμαρτήματα. Ο άγιος προτρέπει τους γονείς να περιφρουρούν τα παιδιά τους από σαρκικούς κινδύνους και μάλιστα εισηγείται να νυμφεύονται ενωρίς οι νέοι, για να αποφεύγουν την πορνεία. Οφείλουν από την παιδική ηλικία να βάλουν καλά θεμέλια στα παιδιά τους. «Ἄν τοίνυν ἄνωθεν καί ἐκ πρώτης ἡλικίας ὅρους αὐτῇ πήξωμεν καλῶς, οὐ δεηθόμεθα πολλῶν μετά ταῦτα πόνων, ἀλλ’ ἡ συνήθεια νόμος αὐτοῖς ἔσται λοιπόν. Μηδέν ἐῶμεν αὐτούς τῶν ἡδέων καί βλαβερῶν ποιεῖν, μηδέ ὡς παισί χαριζώμεθα∙ ἐν σωφροσύνῃ μάλιστα διατηρῶμεν αὐτούς∙ τοῦτο γάρ πάντων πλέον τήν νεότητα λυμαίνεται. Πρός τοῦτο πολλῶν δεῖται τῶν ἀγώνων, πολλῆς τῆς προσοχῆς. Ταχέως αὐτοῖς γυναῖκας ἄγωμεν, ὥστε καθαρά αὐτῶν καί ἀνέπαφα τά σώματα δέχεσθαι τήν νύμφην∙ οὗτοι οἱ ἔρωτες θερμότεροι. Ὁ πρό τοῦ γάμου σωφρονῶν, πόλλῳ μᾶλλον μετά τόν γάμον∙ ὁ δέ μαθών πορνεύειν πρό τοῦ γάμου, καί μετά τόν γάμον ποιήσει (PG 62, 546)… Βλέπουμε πως η συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση, όταν μάλιστα αποκτηθεί κατά τη νεαρή ηλικία. Τα παιδιά είναι μεγάλη παρακαταθήκη. Οφείλουμε να τα φροντίζουμε για να μην τα κλέψει ο πονηρός και τα οδηγήσει σε αμαρτωλές καταστάσεις∙ «μή ὁ πονηρός ἡμᾶς αὐτούς ἀφελήται» (οπ.π.). Στο θέμα των σαρκικών πειρασμών των νέων μεγάλη ευθύνη αποδίδει ο άγιος στα πονηρά θεάματα. Τα θέατρα της εποχής εκείνης ήταν θέατρα πορνικά που κατέστρεφαν την ψυχή των νέων. Ας δούμε τι λέγει πάνω σε αυτό το σημείο: «Εἰ βούλεσθε τήν αἰτίαν ἐγώ λέγω. Οὐ γάρ ἡ νεότης αἰτία∙ ἐπεί ἔμελλον πάντες οἱ νέοι ἀκόλαστοι εἶναι∙ ἀλλ ‘ ἡμεῖς ἑαυτούς ὠθοῦμεν εἰς τήν πυράν. Ὅταν γάρ ἀνέλθῃς εἰς θέατρον καί καθίσῃς γυμνοῖς μέλεσι γυναικῶν τούς ὀφθαλμούς ἑστιῶν, πρός μέν καιρόν ἥσθης, ὕστερον δέ πολύν ἐκεῖθεν ἔθρεψας τόν πυρετόν» (οπ.π. 428). Οι άτοποι έρωτες, όπως λέγει, καταστρέφουν την ψυχή του νέου.
Ο ιερός Χρυσόστομος γνωρίζει άριστα πως τα χρήματα διαφθείρουν την ψυχή των νέων και την οδηγούν σε διάφορα αμαρτήματα. Ξέρει πως ο πλούτος συμβαδίζει με την πορνεία και την ανηθικότητα ή διευκολύνει άλλες αμαρτωλές καταστάσεις: «ὅταν δε καί χρημάτων περιουσίαν προσλάβῃ (εννοείται η νεότης) καθάπερ πυράν τήν ὕλην τῶν χρημάτων δεξαμένη, τοσαύτην ἀνάπτει τήν κάμινον, ὡς ὁλόκληρον ἐμπρῆσαι τοῦ νέου τήν ψυχήν. Πότε γάρ ὁ τοιοῦτος δυνήσεται σωφροσύνης ἐπιμελήσασθαι καί ἀκολασίαν φυγεῖν, καί τούς ὑπέρ τῆς ἀρετῆς πόνους ἀναδέξασθαι ἤ τι ἕτερον πνευματικόν;» (PG 54, 515). Κανένα πνευματικό έργο δεν μπορεί να φέρει εις πέρας ένας νέος που δέθηκε με την επιθυμία της επιδιώξεως των χρημάτων.
Ενδιαφέρουσα είναι η σύγκριση που κάνει ο άγιος μεταξύ των γερόντων έναντι των νέων και το αντίθετο. Υπάρχουν γέροντες που έχουνε νεανικό φρόνημα και «ὥσπερ ἐν γήρᾳ νέοι εἰσίν, οὕτω καί τοὐναντίον» (PG 63, 66). Εκείνο που κάνει τον νέο να είναι αξιοπρεπής και τον γέροντα ομοίως είναι η συμπεριφορά και η προαίρεσή τους. Δεν ανέχεται ο άγιος να σύρεται ο νέος στην αμαρτία λόγω της ηλικίας του. Εκεί που βλέπει πολλά ελαφρυντικά είναι όταν ένα νέο τον βάλει κάποιος να διοικήσει. Επειδή δεν έχει πείρα μπορεί να πέσει έξω: «Νέος γάρ ἐκεῖ δύναται συγγνώμην ἔχειν μόνον, ὅταν εἰς διοίκησιν πραγμάτων καλῆται, ὅταν ἄπειρος ᾖ, ὅταν χρόνου δεῖται καί πείρας, ὅταν δέ δέῃ σωφροσύνην καί ἀνδρείαν ἐπιδείξασθαι, οὐκέτι, οὐδέ ὅταν δέῃ χρημάτων κρατεῖν» (οπ.π.). Αλλο πράγμα η διοίκηση των πραγμάτων και άλλο πράγμα η αντιμετώπιση των αμαρτημάτων και των παθών. Στο πρώτο ο Χρυσόστομος βρίσκει πολλά ελαφρυντικά, ενώ στο δεύτερο μάλλον είναι αυστηρός. Προχωρεί ο άγιος και τονίζει πως ένας γέροντας λόγω των εξασθενημένων δυνάμεών του δεν μπορεί να συγκρατήσει τον εαυτό του και μπορεί να παραφερθεί. Αντίθετα «οὖτος δυνάμενος, ἐάν θέλῃ, ἀρκεῖν ἑαυτῷ, ποίας ἄν τύχοι συγνώμης, μη βουλόμενος, ὅταν ἁρπάζῃ μᾶλλον τοῦ γέροντος, ὅταν μνησικακῇ, ὅταν ἐξουθενῇ, ὅταν μή προΐστηται μᾶλλον τοῦ γέροντος, ὅταν πολλά φθέγγηται ἀκαίρως, ὅταν ὑβρίζῃ, ὅταν λοιδορῆται, ὅταν μεθύῃ;» (οπ.π.). Μάλιστα για να κάνει πιο πειστικό τον λόγο του, αναφέρει πως μέσα στην Εκκλησία που μιλούσε, έβλεπε πολλούς νέους να παρακολουθούν, εν αντιθέσει με πολλούς γέροντες που πήγαν να παρακολουθήσουν ιπποδρομίες: «ἐπεί καί νῦν πολλοί παρ’ ἡμῖν νέοι, τό πνευματικόν τοῦτο πληροῦσιν θέατρον, οἱ δε γεγηρακότες ἐν ἱπποδρομίαις ἀσχημονοῦσι∙ ἕτεροι δ’ αὖ πάλιν γέροντες μετά ταῆς πολιᾶς και τῇ ἀκροάσει κοσμοῦνται, νέοι δε τήν νεότητα διά τῆς θεωρίας τῆς ἐκεῖσε ἀλογωτέραν κατασκευάζουσιν. Εἰ γάρ καί πολλοί οἱ παρόντες ἡμῖν, ἀλλ ‘ οὐκ ἔχω κόρον∙ οὐ γάρ πολλούς ἠβουλόμην παρεῖναι μόνον, ἀλλά πάντας καί μηδένα τῆς ἐκκλησίας ἀπολιμπάνεσθαι∙ ὥστε, ἕως ἄν τις φάνηται κἄν εἷς ἀποβουκολουμένος, διαρρήγνυμαι καί διακόπτομαι ταῖς ὀδύναις» (οπ. π.). Ήθελε ο άγιος όλοι να είναι στην εκκλησία. Εάν κάποιος νέος απεκόπτετο από τη σύναξη της εκκλησίας, στεναχωριόταν και τον καταλάμβαναν οδύνες.
Οι θεραπείες των παθών των νέων είναι ολόκληρη επιστήμη. Ο άγιος λέγει πως η τέχνη της διαπαιδαγωγήσεως και διαπλάσεως των νέων είναι μεγάλη. Ας δούμε πώς τεκμηριώνει την άποψή του αυτή. «Υπάρχουν ακόμη (στις Παροιμίες Σολομώντος) αινίγματα και λόγια ασαφή, τα οποία ενώ εκ πρώτης όψεως είναι τόσο καθαρά, στεναχωρούν εκείνον που τα διαβάζει, γιατί δεν φανερώνουν αμέσως τίποτε, ούτε δίνουν και κάποια υπόνοια. Όταν όμως εξετασθούν με προσοχή, τότε δείχνουν το βαθύ νόημά τους. Όπως λέγει «Τρία πράγματα μου είναι αδύνατο να εννοήσω. Το δε τέταρτο ακόμη περισσότερο μου μένει ακατάληπτο. Τα ίχνη του αετού που πετά, τα ίχνη του πλοίου που ταξιδεύει στην θάλασσα και τις σκέψεις, τις ενέργειες και τις παρεκτροπές του νέου ανθρώπου (PG 56, 373).