Μουριά και μετάξι

9 Νοεμβρίου 2018 σε ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ, ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Αντώνης Καλόγηρος

Εκπαιδευτικός-οικονομολόγος

-η αξιοποίηση της μουριάς στην πατρίδα μας

-η παραγωγή μεταξιού με πρώτη ύλη τα μουρόφυλλα

-έχουμε ιστορία στην παραγωγή μεταξιού και την τεχνογνωσία, υπάρχουν ισχυρές προοπτικές ανάπτυξης αν θέλουμε

Με την παρούσα μελέτη μας θα συνεχίσουμε το ταξίδι μας σε ακόμη ένα θέμα από τα τόσα που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στην Ελλάδα μας και να προσφέρουν επιπλέον και ποιοτικό γεωργικό και μεταποιητικό προϊόν.

θα ασχοληθούμε με ένα σημαντικό δέντρο για την εκτροφή του μεταξοσκώληκα και την παραγωγή μεταξιού καθώς και την διαδικασία παραγωγής του. Πρόκειται για το δένδρο της Μουριάς, που τόσο γνωστό είναι στην πατρίδα μας αφού πολλά πεζοδρόμια των Αθηνών καθώς και κήποι, κτήματα κλπ κοσμούνται από αυτό το όμορφο, πυκνόφυλλο και σκοπρίζων δροσιά δένδρο. 

Για την μελέτη μας θα βασιστούμε στο γνωστό πλέον πόνημα¹ του χημικού και πρώην ιδιοκτήτη της ΧΡΩ.ΠΕΙ. Σωτήρη Σοφιανόπουλου. Οι υπογραμμίσεις και οι επισημάνσεις με bold είναι δικές μας προκειμένου να εστιάσουμε σε κάποια βασικά αναπτυξιακά –κυρίως- σημεία, που εύκολα προσπερνούμε. Οι υποσημειώσεις αναπτύσσονται στο τέλος της μελέτης ενώ οι δικές μας αριθμημένες σημειώσεις αναπτύσσονται στο Παράρτημα που ακολουθεί μετά το κυρίως άρθρο.

Αναγκαία μια επισήμανση: το πόνημα αυτό του Σωτήρη Σοφιανόπουλου εκδόθηκε το 2003 και η έρευνα και οι σημειώσεις του αφορούν τα παρελθόντα έτη. Αν θέλαμε να εστιάσουμε την περίοδο έρευνας του εν λόγω, ξεκινάει τέλη της δεκαετίας του 1960 και συνεχίζεται έως το 2007. Είναι λοιπόν λογικό κάποιες πτυχές του θέματος να έχουν αλλάξει, κάποια ζητήματα που θίγει να έχουν προχωρήσει έστω και λίγα βήματα. Αυτά τα λίγα όμως έγιναν πρωτίστως πάλι από την ιδιωτική πρωτοβουλία ενώ αυτό που θα έπρεπε να γίνει ώστε να ‘’ξεδιπλωθούν’’ οι δυνατότητες της πατρίδος μας στο μέγιστο και για το συγκεκριμένο θέμα δεν έχουν γίνει. Άρα τα όσα μελετάμε από το έργο του Σωτήρη Σοφιανόπουλου είναι πάντα επίκαιρα, οι προτάσεις του είναι ρεαλιστικές και οι επισημάνσεις προς διόρθωση -των λαθών και παραλείψεων της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας- εποικοδομητικές. Στο ανωτέρω πλαίσιο θα παρατηρήσει ο αναγνώστης ότι στο απόσπασμα του εν λόγου πονήματος υπάρχει η αναφορά τιμών σε δρχ καθώς και τιμολόγηση που ίσχυε τότε για κάποια προϊόντα. Αυτό οφείλεται στο ότι το συγκεκριμένο απόσπασμα έχει γραφτεί πριν το 2000. 

Εικόνα 1 Μουριά, όπως την συναντούμε στην Αθήνα και την Αττική γη².

Γράφει, λοιπόν, ο Σωτήρης Σοφιανόπουλος σχετικά με την Μουριά:

Είναι γνωστό στους περισσότερους Έλληνες ότι τα φύλλα της μουριάς (1) είναι η μοναδική τροφή που τρώει ο μεταξοσκώληκας, για να παράγει το νήμα της μετάξης. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι οι Γερμανοί προσπάθησαν να φυτέψουν μουριές, αλλά αυτές δεν ευδοκίμησαν λόγω των κλιματικών συνθηκών. Αν εξαιρέσουμε την Ελλάδα και κάποιες μεσογειακές χώρες, σε καμία ευρωπαϊκή χώρα της Βόρειας, Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης δεν ευδοκιμεί η μουριά. Η πόλις των Αθηνών έχει χιλιάδες μουριές ως καλλωπιστικό φυτό στα πεζοδρόμια και στις μικρές πλατείες. Αυτό που δεν είναι όμως γνωστό στον πολύ κόσμο είναι ότι εκτός από την τροφή των μεταξοσκωλήκων, (2) οι οποίοι τρέφονται από τα φύλλα της μουριάς, τα μικρά κλαράκια (ή κοτσάνια) είναι μία άριστη τροφή για τα μηρυκαστικά και τα κουνέλια. Πρέπει όμως να ακολουθηθεί μία ιδιαίτερη διαδικασία. Η μουριά στην Ελλάδα πετάει φύλλα και άνθη στις αρχές Απριλίου. Βεβαίως όταν ο καιρός είναι καλός πιθανόν αυτό να διατηρηθεί και μέχρι τέλους Νοεμβρίου ή Δεκεμβρίου. Ένα άλλο πράγμα που δεν είναι επίσης γνωστό, είναι ότι αν ακολουθηθεί η κινεζική μέθοδος μπορούν να μπουν 1000 μουριές ανά στρέμμα, έτσι ώστε να δημιουργείται δάσος από νάνους μουριές, οι οποίες λόγω του μικρού τους μεγέθους είναι εύκολο να κλαδευτούν χωρίς να χρειάζονται σκάλες, κλπ.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε; Όταν τα κλαράκια της μουριάς μεγαλώσουν περίπου 1 μήνα (τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου), τότε κλαδεύουμε το δένδρο ολοσχερώς και μας μένουν τα φύλλα και τα κοτσάνια. Τα φύλλα τα τρώνε οι μεταξοσκώληκες (3) και τα κοτσάνια τα μηρυκαστικά και τα κουνέλια. Μετά 1 μήνα περίπου πάλι θα έχει πετάξει η μουριά νέα κλαράκια και νέα φύλλα, το οποία πάλι μπορούμε να τα ξανακλαδέψουμε και να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα. Στις αρχές Ιουνίου-Ιουλίου κάνουμε πάλι το ίδιο, κ.ο.κ. Δηλ. επί ετησίας βάσεως έχουμε οπωσδήποτε 6 κλαδέματα, αν όχι 7 ή 8. Εάν υπολογίσουμε ότι ανά 500 κιλά μουρόφυλλα παράγονται 70 κιλά κουκούλια και επί 2.500 το κιλό μας δίνει 170.000 δρχ., αντιλαμβάνεσθε ότι κάθε χρόνο η διαδικασία αυτή μας δίνει 2 τόνους φύλλα τουλάχιστον.

Τη στιγμή που η πατρίδα μας αντιμετωπίζει μεγάλα οικονομικά προβλήματα, μπορούμε να αντιληφθούμε τι σημασία έχει η παραγωγή μουροφύλλων, δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδοτεί τον μεταξοσκώληκα με 2.000 δρχ./κιλό. Προ ετών η τιμή του νήματος της μετάξης είχε 9.000 δρχ/κιλό (σημείωση: σήμερα ένα μικρό ματσάκι μεταξωτής κλωστής βάρους 20 γραμμαρίων κοστίζει 10 ευρώ με αναγωγή δηλαδή, το 1 κιλό μεταξωτής κλωστής 100% από ζωϊκό μετάξι κοστίζει 500 ευρώ το κιλό) και η τιμή του νήματος βάμβακος 1.000-2.000 δρχ. (4) Η δημοτική επιχείρηση Σουφλίου άρχισε να δημιουργεί εργοστάσιο παραγωγών μετάξης και έχει ξεμείνει από 40.000.000 δρχ. Γιατί άραγε; Παλαιότερα δίδαμε $13/κιλό το κουκούλι στην Βουλγαρία, για να μας κάνει το κουκούλι νήμα. Αντιλαμβάνεσθε τα οφέλη για την Ελλάδα, αν ξεκινήσει η διαδικασία παραγωγής μετάξης στη χώρα μας. Αυτό το είδατε ποτέ στις ειδήσεις ή στις εφημερίδες; Ποτέ! Γιατί; (5)

Παράρτημα

Σημείωση 1: Λίγα λόγια για την Μουριά.

Η μουριά είναι αγγειόσπερμο, δικότυλοφυτό το οποίο κατά το σύστημα Κρόνκουιστ ανήκει στην τάξη των Κνιδωδών (Urticales) και στην οικογένεια των Μορεοειδών (Moraceae) με 10 είδη φυλλοβόλων δέντρων αλλά και θάμνων. Ιθαγενές φυτό της Βόρειας Αμερικής και της Ασίας. Ο κορμός του δέντρου περιέχει ένα γαλακτώδες υγρό σε άφθονη ποσότητα, πράγμα που γίνεται εμφανές όταν το δέντρο τραυματιστεί. Τα φύλλα της είναι οδοντωτά μεγάλα σε σχήμα καρδιάς. Τα άνθη της είναι μονογενή με απλό περιάνθιο και μονόχωρη ωοθήκη που αποτελείται από δύο συνήθως καρπόφυλλα, διατάσσονται δε σε αρσενικές και θηλυκές ταξιανθίες. Ο καρπός της μουριάς είναι το μούρο³. 

Στην Κρήτη η μουριά λέγεται μουρνιά, στην Άρτα σκαμνιά ενώ στην Κύπρο στην Ικαρία και στη Χίο συκαμινιά. Στην Κύπρο ονομάζεται επίσης βαβατσινιά, ενώ τα μούρα του δέντρου βαβάτσινοι. Στην περιοχή του Σουφλίου Έβρου υπάρχουν 3 είδη μουριάς: Η μουριά που καρποφορεί, η μουριά της το φύλλο παρουσιάζει 3 λοβούς και η μουριά με τα πλατιά φύλλα η οποία δεν καρποφορεί και που με τα φύλλα της εκτρέφονται οι μεταξοσκώληκες⁴.

Σημείωση 2: Σηροτροφία

Σχετικά με την σηροτροφία ήτοι την παραγωγή μεταξιού αναφέρουμε κάποια στατιστικά στοιχεία. Σύμφωνα με δελτίο ενημερώσεως του Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων το 2011 σχετικά με την ζωϊκή παραγωγή⁵ η συνολική παραγωγή χλωρών κουκουλιών ανερχόταν το 2011 στην πατρίδα μας σε 70 τόνους με ισχυρή πτωτική τάση όπως άλλωστε και στις λοιπές μεσογειακές χώρες (Ισπανία, Ιταλία). Οι περιοχές εκτροφής είναι οι Νομοί Έβρου, Χανίων, Βοιωτίας, Σερρών και Λέσβου, με κυριότερη περιοχή παραγωγής, όμως, τον Έβρο και ειδικότερα τους Δήμους Σουφλίου και Ορεστιάδας. 

Εικόνα 2 Εκτροφή μεταξοσκώληκα στο Σουφλί Έβρου⁶

Ενδεικτικά ν’ αναφέρουμε ότι ο αριθμός των σηροτρόφων στην Ελλάδα το 1995 για παράδειγμα ήταν 240, ενώ το 2005 έφτασε τους 277. Όσον αφορά τα εκτρεφόμενα «κουτιά» του μεταξόσπορου, πρέπει να πούμε ότι κινούνται ανοδικά τα τελευταία χρόνια. Το 2005 καταγράφηκαν επίσημα 3.920 «κουτιά», ενώ για το 2007 άνοδο μέχρι και 75%. Οι περιοχές για τις οποίες μπορούμε σήμερα να μιλάμε για σχετικά αξιόλογη παραγωγή κουκουλιών στη χώρα μας είναι: Η περιοχή του Έβρου, όπου έχει αναπτυχθεί έντονη δραστηριότητα, για την ανάπτυξη της σηροτροφίας. 

Άλλες περιοχές που παρουσιάζουν προοπτικές ανάπτυξης της σηροτροφίας είναι η Στερεά Ελλάδα, η Κρήτη και κάποιες περιοχές της Μακεδονίας.

Περισσότερα στοιχεία για τον αριθμό των μουριών στην Ελλάδα ή την παραγωγή υφασμάτων από μετάξι δεν εντοπίσαμε στον εκτενή τόμο της Στατιστικής Επετηρίδας της Ελλάδας (2000-2010) της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής.

Σημείωση 3: Παραγωγή μεταξιού

Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα διαρκεί 30 ημέρες και περνά από πολλά στάδια⁷. Ακολουθεί το στάδιο που ονομάζεται: κλάδωμα, όπου ο μεταξοσκώληκας ανεβαίνει στα φύλλα και πλέκει το κουκούλι του. Ακολουθεί η απόπνιξη ήτοι το ψήσιμο των κουκουλιών ώστε να θανατωθεί η χρυσαλλίδα πριν προφτάσει και μεταμορφωθεί σε πεταλούδα. 

Κάποιοι εντυπωσιακοί αριθμοί σχετικά με τον μεταξοσκώληκα

Στον κόσμο του μεταξιού οι αριθμοί είναι εκπληκτικοί. Ένα κουτί 25 γρ. μεταξόσπορου περιέχει 40.000 μεταξοσκώληκες. Για να εκτραφούν πλήρως και να δώσουν το μετάξι πρέπει να καταβροχθίσουν 500 κιλά μορεόφυλλα. Ο μεταξοσκώληκας, από 2 – 3 χιλιοστά μήκος που έχει αρχικά, φθάνει τα 8 – 9 εκατοστά στο τελευταίο στάδιο της εκτροφής και αυξάνει το βάρος του 10.000 φορές. Επίσης από την εκτροφή ενός κουτιού μεταξόσπορου 25 γρ. παράγονται 60 – 70 κιλά χλωρά κουκούλια, από αυτά μετά την απόπνιξη 20 – 30 κιλά ξερά και τελικά 3 – 4 κιλά μεταξωτή κλωστή. Από το κάθε κουκούλι παίρνουμε περίπου 2.500 μέτρα κλωστή.

Εικόνα 3 Το πιο σύγχρονο σηροτροφείο στα Βαλκάνια. Η θερμοκρασία στο εκτροφείο του Νίκου Δενήκουρου στα Ρύζια είναι σταθερή στους 25-26 βαθμούς κελσίου και η υγρασία στο 75%⁸.

Σημείωση 4: Σημαντικές πτυχές και πληροφορίες.

Παρακάτω παρουσιάζουμε συνοπτικά κάποιες σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την παραγωγή μεταξιού όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε σχετικό άρθρο⁹ στην e-Καθημερινή:

-Η ζήτηση μεταξωτών προϊόντων παγκοσμίως καταγράφει άνοδο την τελευταία δεκαετία, με αποτέλεσμα η τιμή του ακατέργαστου μεταξιού να έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί (από 14 δολάρια το κιλό το 2003 σε 60 δολάρια το 2014).

-Οι παραγωγοί αγοράζουν κουτιά κινέζικου μεταξόσπορου από την Κίνα δεδομένου ότι ελληνικός δεν υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Το κάθε κουτί έχει κόστος 14 ευρώ περιέχει 20.000 αυγά μεταξοσκώληκα και πρέπει να αποδώσει 20 κιλά χλωρών κουκουλιών, ώστε να εισπράξει ο σηροτρόφος επιδότηση περίπου 132 ευρώ ανά κουτί.

–Στον Έβρο δεν υπάρχει αναπινηστήριο, δηλαδή μονάδα που να μετατρέπει το κουκούλι σε νήμα (συνήθως σε αναλογία 6 κιλά κουκουλιού για 1 κιλό μεταξωτού νήματος). Μικρές τέτοιες μονάδες διαθέτουν οι δύο μεγάλες μεταξουργίες που βρίσκονται στο Σουφλί, του Τσιακίρη και του Μουχταρίδη, τις οποίες χρησιμοποιούν για τις δικές τους ανάγκες.

-Το δημοτικό αναπινηστήριο που ξεκίνησε να κατασκευάζεται στο Σουφλί στα μέσα της δεκαετίας του ’90 κόστισε περισσότερα από 2 εκατ. ευρώ, όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Χωρίς αυτό δεν υπάρχει ελληνική παραγωγή μεταξωτού νήματος.

-Οι παραγωγοί διαθέτουν την παραγωγή κουκουλιών ως επί το πλείστον στην Τουρκία και Βουλγαρία προς 10 ευρώ το κιλό.

-«Στη Βουλγαρία το Ινστιτούτο Σηροτροφίας στην πόλη Βράτσα και στην Τουρκία το αντίστοιχο ίδρυμα στην Προύσα παράγουν μεταξόσπορο και παρέχουν επιστημονική υποστήριξη σε αγρότες και εκτροφείς», σημειώνει ο παραγωγός κος Δενήκουρος.

Εικόνα 4 Η προνύμφη του μεταξοσκώληκα υφίσταται τέσσερις εκδύσεις ή αποδερματώσεις που ροδιορίζουν τις πέντε ”ηλικίες” της¹⁰.

Ιστορικά στοιχεία

-Ο κος Τσακίρης παραγωγός μάς θυμίζει πως τη δεκαετία του ’30 στο Σουφλί παράγονταν σταθερά 1.000 τόνοι ξηρών κουκουλιών ετησίως και γίνονταν εξαγωγές νήματος και υφασμάτων στη Γαλλία και την Ιταλία.

Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 η παραγωγή μειώνεται αισθητά, πέφτοντας στους 100-150 τόνους ξηρών κουκουλιών και τα προϊόντα απορροφώνται κατ’ αποκλειστικότητα από την ελληνική αγορά.

«Μετά το 1980 επέρχεται μια καθοριστική αλλαγή. Η Ελλάδα μπαίνει στην ΕΟΚ και δίνονται κίνητρα στους αγρότες να στραφούν σε νέες καλλιέργειες, ξηλώνοντας τους μορεώνες. Μεταπολεμικά υπήρχαν 6.000 στρέμματα μορεώνων, ενώ σήμερα έχουν μείνει 2.500, από τα οποία καλλιεργείται μόλις το 40%», προσθέτει ο κ. Τσιακίρης.

-Τα τελευταία χρόνια η ετήσια παραγωγή ξηρών κουκουλιών έχει πέσει κάτω από τους 30 τόνους.

Σημείωση 5: Τι μπορεί να γίνει¹¹, μελέτες και προτάσεις που παρουσιάζει ο κος Γιώργος Τσιακίρης 4ης γενιάς μεταξουργός στο Σουφλί Έβρου.

«Σε συνεργασία με το Εργαστήριο Σηροτροφίας και Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι δυνατόν να παράγουμε ελληνικό υβρίδιο μεταξοσκώληκα. Το 70% των ακαλλιέργητων μορεώνων μπορούν να αναστήσουν την παραγωγή. Χρειάζεται ένα business plan και όχι απαραίτητα μεγάλες επενδύσεις, ώστε να πάρει μπροστά η μηχανή.

Σήμερα στον Έβρο παράγονται 30 τόνοι κουκούλια. Η παραγωγή φεύγει στο εξωτερικό και αντί για 4 τόνους νήμα παράγονται μόνο 300 κιλά. Αν δαπανώντας 300.000 ευρώ λειτουργήσει αναπηνιστήριο στο Σουφλί, αμέσως θα παραχθούν 4 τόνοι μεταξωτού νήματος άριστης ποιότητας», εξηγεί ο κ. Τσιακίρης.

Η μελέτη βιωσιμότητας για το εβρίτικο μετάξι εκπονήθηκε με ευθύνη του Συνδέσμου Κατασκευαστών Ετοίμων Ενδυμάτων. Ο Ηλίας Καλαντζής, χημικός μηχανικός και αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Εταιρείας Βιομηχανικής Ερευνάς και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΒΕΤΑΜ) που συμμετείχε στη μελέτη, παραθέτει αριθμούς: «Αρκούν επενδύσεις 6-7 εκατ. ευρώ και ένας συντονισμός των επαγγελματιών που ασχολούνται με τη σηροτροφία και τη μεταξουργία, ώστε σε χρονικό ορίζοντα τεσσάρων ετών να επιτευχθεί παραγωγή της τάξης των 250-300 τόνων κουκουλιών».

Εν τέλει, η εκπόνηση της μελέτης από την Περιφέρεια είχε ως αποτέλεσμα να προβλεφθούν στο νέο ΕΣΠΑ 2015-2020 μέτρα για τη σηροτροφία και τη μεταξουργία. Αυτό σημαίνει ότι στο εξής μπορούν να υποβληθούν συγκεκριμένες μελέτες και, σύμφωνα με πληροφορίες, υπάρχει ήδη ενδιαφέρον από επιχειρηματία εκτός Έβρου για την κατασκευή αναπηνιστηρίου. Ίδωμεν…

Για την Ενωμένη Ρωμηοσύνη