«Όλοι μαζί καταδικάζουμε σθεναρά τις θεωρίες συνωμοσίας που υποδηλώνουν ότι ο Covid-19 δεν έχει φυσική προέλευση».
«Δεν πιστεύουμε ότι οποιοδήποτε σενάριο περί εργαστηριακής προέλευσης είναι πιθανό».
Αυτές ήταν εξαιρετικά προβεβλημένες δηλώσεις που έγιναν από επιστήμονες με επιρροή στις αρχές του 2020, οι οποίες έδωσαν τον τόνο στον επιστημονικό και δημόσιο διάλογο σχετικά με την προέλευση της πανδημίας. Η πιο διάσημη επιστολή, “Η αρχική προέλευση του SARS-CoV-2”, έγινε με τη συμβουλή του Δρ. Anthony Fauci, και αναφέρθηκε αργότερα από τον ίδιο στον Τύπο για να αντικρούσει τις προτάσεις ότι ο ιός μπορεί να προήλθε από εργαστήριο. Ακόμη και η τυχαία απελευθέρωση ενός φυσικού ιού που μελετήθηκε σε εργαστήριο θεωρήθηκε ως θεωρία συνωμοσίας.
Οι επιστήμονες που έκαναν αυτές τις δηλώσεις δεν γνώριζαν ποια ήταν τα πρώτα κρούσματα Covid-19. Δεν γνώριζαν αν υπήρχαν μολυσμένα ζώα στην αγορά της Γουχάν ή στην αλυσίδα εφοδιασμού της. Και δεν ήξεραν ποιοι ιοί είχαν συλλεχθεί και μελετηθεί στα εργαστήρια της Γουχάν τα χρόνια πριν από την πανδημία. Σήμερα, δεν γνωρίζουμε ακόμη τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Τα διαθέσιμα στο κοινό αποδεικτικά στοιχεία για φυσική ή εργαστηριακή προέλευση παραμένουν συγκρίσιμα στο ότι είναι απλές ενδείξεις. Δεν υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία που να δείχνουν μια φυσική προέλευση του ιού – παρά το τί θα ήθελαν ορισμένοι επιστήμονες να πιστεύει ο κόσμος.
Και τα δύο παραμένουν πιθανά
Η πιο πρόσφατη εκτίμηση από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ είναι ότι τόσο οι φυσική όσο και η εργαστηριακή προέλευση παραμένουν πιθανές. Η επιστημονική συμβουλευτική ομάδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την προέλευση των νέων παθογόνων ανέφερε ότι τόσο το σενάριο περί φυσικής όσο και αυτό περί εργαστηριακής προέλευσης πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω. Η Επιτροπή του ιατρικού περιοδικού Lancet για τον Covid-19 κατέληξε σε παρόμοιο συμπέρασμα, προσθέτοντας ότι «υπάρχει ακόμη έλλειψη ανεξάρτητης, επιστημονικής και συλλογικής εργασίας για το θέμα».
Καθώς ελήφθησαν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους τύπους πειραμάτων ιών που πραγματοποιήθηκαν στη Γουχάν, οι ιολόγοι είπαν ότι ο ιός της πανδημίας θα μπορούσε να είχε προκύψει εύλογα από αυτές τις ερευνητικές δραστηριότητες. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειοψηφία του αμερικανικού κοινού -ανεξάρτητα από τις πολιτικές του τάσεις- πιστεύει ότι ο ιός προήλθε από εργαστήριο και, σε 25 από τις 26 χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ο ιός προήλθε από εργαστήριο και όχι από τη φύση.
Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες και δημοσιογράφοι συνεχίζουν να υποστηρίζουν ότι υπάρχει επιστημονική συναίνεση σχετικά με την προέλευση του ιού της πανδημίας. Κάποιοι έφτασαν στο σημείο να πουν ότι «έλυσαν το αίνιγμα» και ότι η θεωρία της διαρροής από εργαστήριο «θα πρέπει πλέον να απορριφθεί οριστικά».
Δημοσιογράφοι από κορυφαία ειδησεογραφικά μέσα συνεχίζουν να υποστηρίζουν χωρίς τεκμηρίωση ότι «οι περισσότεροι επιστήμονες» πιστεύουν στη φυσική προέλευση της πανδημίας. Επιστήμονες και επιστημονικοί συντάκτες συνεχίζουν να αποδοκιμάζονται από ορισμένους επιστήμονες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επειδή εξετάζουν σοβαρά το ενδεχόμενο της εργαστηριακής προέλευσης του Covid-19.
Διακυβεύονται όλο και περισσότερα
Το αποτέλεσμα αυτής της κατασκευασμένης βεβαιότητας αναφορικά με την προέλευση της πανδημίας είναι ότι το διακύβευμα έχει γίνει πλέον εξαιρετικά υψηλό για ένα υποσύνολο της επιστημονικής ερευνητικής και επιστημονικής δημοσιογραφικής κοινότητας. Αντί να έχουμε να κάνουμε μόνο με το γεγονός ότι η επιστημονική έρευνα μπορεί να έχει προκαλέσει αυτή την πανδημία, τώρα πρέπει επίσης να αντιμετωπίοσυμε το εάν και πώς μέλη της επιστημονικής κοινότητας κατέστειλαν την έρευνα για την εργαστηριακή προέλευση του Covid-19.
Εάν μια μέρα προκύψουν ξεκάθαρες αποδείξεις για τη φυσική προέλευση του ιού μέσω του εμπορίου άγριων ζώων, εκείνοι που έχουν απορρίψει επιθετικά τη θεωρία της διαρροής από εργαστήριο θα μπορέσουν να αφήσουν έναν μεγάλο αναστεναγμό ανακούφισης. Ωστόσο, εάν αποκαλυφθούν άμεσες αποδείξεις ότι η προέλευση του ιού σχετίζεται με την επιστημονική έρευνα, τότε αυτοί οι επιστήμονες και οι δημοσιογράφοι θα έχουν πολλά να απαντήσουν σε ένα μεγάλο τμήμα του κοινού που έχει γίνει επιφυλακτικό, καθώς επανειλημμένα τους λένε να ακολουθήσουν την επιστήμη χωρίς να υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Δεκαετίες αργότερα, δεν θέλουμε να πρέπει να πούμε στα εγγόνια μας για την εποχή που κάποιοι κορυφαίοι επιστήμονες παραλίγο να τη γλιτώσουν ενώ προηγουμένως είχαν στιγματίσει την εργαστηριακή προέλευση της πανδημίας ως θεωρία συνωμοσίας.
Διαφάνεια και λογοδοσία
Ανεξάρτητα από την προέλευση του Covid-19, δεν θα πρέπει να είναι τόσο δύσκολο να υποστηρίξουμε τη διαφάνεια και τη λογοδοσία όταν ένας νέος ιός ξεσπά στην πόλη όπου υπάρχει ένα μοναδικό ερευνητικό πρόγραμμα για τη συλλογή και τη χειραγώγηση ακριβώς αυτού του τύπου παθογόνου. Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης στην επιστήμη, ειδικά κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, απαιτεί συνεχή ειλικρίνεια σε ό,τι οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη -και για το οποίο χρειάζεται παντοτε να συλλέγουν επαρκή στοιχεία.
Όταν εμφανίστηκε ο ιός της πανδημίας, οι επιστήμονες και οι επιστημονικοί συντάκτες θα έπρεπε να είχαν πει: «Υποστηρίζουμε από κοινού τη διερεύνηση του εάν αυτό το παθογόνο προέρχεται από τη φύση ή από εργαστήριο. Τόσο το φυσικό όσο και το εργαστηριακό σενάριο είναι πιθανά».