Γράφει η αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Greek Community School Addis Ababa GCS, Λαμπρινή
Κολαΐτη Ατζουλέτ.
Φτάνοντας στην Οδησσό είχα στο νου μου ότι πηγαίνω να συναντήσω την ιστορία. Η πόλη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία μας. Ο δεσμός των Ελλήνων με αυτό τον τόπο ξεκινάει από πολύ παλιά. Χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στην εποχή των μύθων. Εδώ υπήρξε αρχαία ελληνική αποικία. Ερείπια αρχαίων οικισμών έχουν βρεθεί κοντά στην Οδησσό όπως και σε ολόκληρη την περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Στο αρχαιολογικό Μουσείο της Οδησσού θα βρεις αρχαίες ελληνικές επιγραφές σκαλισμένες στην πέτρα που μαρτυρούν τις πρώτες ελληνικές αποικίες.
Βρίσκονται χνάρια του Ελληνισμού στην περιοχή από όλες τις ιστορικές περιόδους : αρχαία χρόνια, ελληνιστικά ρόνια, ρωμαϊκή εποχή, βυζαντινή περίοδο. Η περιοχή στη συνέχεια έγινε κομμάτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Και οι Έλληνες εξακολουθούσαν να έρχονται εδώ με το όνειρο μιας καλύτερης ζωής. Με τη συνθήκη του Ιάσιου η περιοχή πέρασε στην κυριαρχία της Ρωσίας. Η Μεγάλη Αικατερίνη την θεώρησε στρατηγικής σημασίας και ίδρυσε την Οδησσό. Η πόλη αναπτύχθηκε σύντομα. Ο Δούκας του Ρισελιέ (υπήρξε κυβερνήτης της πόλης 1803-1814) με φιλελεύθερες ιδέες και επηρεασμένος από τη γαλλική επανάσταση, υπηρέτησε στο ρώσικο στρατό κατά των Τούρκων. Σ’ αυτόν οφείλει η πόλη τη ρυμοτομία της και τις υπόγειες στοές της. Η πόλη απέκτησε κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
Στην Οδησσό κατοίκησαν πολλοί Έλληνες και άλλες εθνότητες από όλη την Ευρώπη. Αναπτύχθηκε μεγάλη εμπορική δραστηριότητα και δημιουργήθηκε ένα αναπτυγμένο πολιτιστικά περιβάλλον. Αυτό το κοσμοπολίτικο περιβάλλον ευνόησε την ίδρυση μιας εταιρείας που σκοπό είχε την απελευθέρωση της Ελλάδας. Τη Φιλική Εταιρεία. Μεγάλη ώθηση στην επιθυμία για ελευθερία έδωσαν ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση καθώς και η άνθηση της παιδείας και της οικονομίας των Ελλήνων. Από ανθρώπους με μόρφωση που ζούσαν σε πόλεις της Ευρώπης, της Βλαχίας και της Ρωσίας τέθηκαν οι βάσεις της Φιλικής Εταιρείας.
Πριν την ίδρυση της Φιλικής είχαν γίνει άλλες παρόμοιες κινήσεις οι οποίες θεωρούνται πρόδρομοι της. Στο Παρίσι συγκροτήθηκε η εταιρεία «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» ως εταιρεία μελέτης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, ενώ πραγματικός σκοπός της ήταν η απελευθέρωση της Ελλάδας. Τα μέλη της δεσμεύονταν με όρκο. Το 1815 άρχισε να παρακμάζει. Ανάμεσα στα μέλη της ο Τσακάλωφ.
Στην Αθήνα 1813 η Φιλόμουσος Εταιρεία κινείτο σε κύκλους λογίων. Άλλη μυστική οργάνωση ήταν η Εταιρεία του Φοίνικος στην οποία έδρασαν ο Σκουφάς και ο Ξάνθος. Το 1814 συναντήθηκαν στην Οδησσό ο Τσακάλωφ, ο Σκουφάς και ο Ξάνθος και αποφάσισαν την ίδρυση της οργάνωσης που προετοίμασε τον ξεσηκωμό. Στην αρχή αριθμούσε περίπου 20 μέλη και αργότερα έγιναν χιλιάδες. Στις γραμμές της συσπειρώθηκαν έμποροι και μικροαστοί, Φαναριώτες, κληρικοί και πρόσωπα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανάσταση όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, Ο Παπαφλέσσας, Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και πολλοί άλλοι.
Οι Φιλικοί, αφού μυούνταν στην Εταιρεία, έδιναν όρκο πίστης και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κώδικες, ψευδώνυμα και συνθηματικές λέξεις. Τα μεγάλα μυστικά και ο Κώδικας για τους μυημένους. Η Εταιρεία στηρίχτηκε σε αυστηρά οργανωτικά πρότυπα. Η ηγετική της ομάδα ήταν η Αόρατος Αρχή και η μυστική αίγλη που την περιέβαλε ώθησε τα μέλη της να πιστεύουν ότι συμμετείχαν σ’ αυτήν ισχυροί άνθρωποι, ακόμη και ο Τσάρος της Ρωσίας. Κανείς δε γνώριζε ποιοι αποτελούσαν την οργάνωση. Η μυστικότητα αυτή επιβλήθηκε από τις καταστάσεις. Η Οθωμανική αυτοκρατορία έλεγχε τα πάντα και η παραμικρή διαρροή μυστικών θα σήμαινε τη διάλυση της οργάνωσης.
Η Εταιρεία αρχικά είχε τέσσερις βαθμίδες μύησης:
• Αδελφοποιητοί
• Συστημένοι
• Ιερείς
• Ποιμένες
Αργότερα δημιουργήθηκαν και άλλες βαθμίδες:
• Αφιερωμένοι και
• αρχηγοί των αφιερωμένων.
Αργότερα μια άλλη βαθμίδα οι Απόστολοι που ήταν 12 Και ο Γενικός Επίτροπος της Αρχής, τίτλος που δόθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, όταν δέχτηκε την αρχηγία.
Η Οδησσός μια πόλη κοσμοπολίτικη και οικονομικά ανθηρή έχασε τη δύναμή της με τον Κριμαϊκό πόλεμο. Την αίγλη της απέκτησε ξανά όταν ανέλαβε κυβερνήτης ο Γρηγόριος Μαρασλής, από το 1878 έως το 1895, γιος εμπόρου που είχε συμμετάσχει στη Φιλική Εταιρεία. Αφιέρωσε μεγάλο τμήμα της προσωπικής του περιουσίας για τη χρηματοδότηση δημοσίων κτισμάτων και πέτυχε να δώσει πνοή στην πόλη. Έτσι ο ρόλος των Ελλήνων στην ιστορία αυτής της πόλης υπήρξε καταλυτικός. Και σήμερα βαδίζουμε στην οδό Ελλήνων, αναζητώντας το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας. Λίγο πιο κάτω το βρίσκουμε στην οδό Περεούλ. Το καταφύγιο της μυστικής οργάνωσης, το πατρικό σπίτι του Έλληνα Δημάρχου Μαρασλή.
Διαβάζουμε ότι εδώ είναι το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, τμήμα της Οδησσού. Ιδρύθηκε το 1994. Τα τρία αυτά κτίσματα ανήκαν στους Έλληνες. Εδώ ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία και αυτό συνέδεσε για πάντα την ιστορία της Οδησσού με την επανασύσταση του ελληνικού κράτους. Εδώ είναι το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας.
Μπαίνουνε στην αίθουσα υποδοχής και προχωράμε δεξιά όπου έχει διαμορφωθεί ένας χώρος όπου εκτίθενται αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους. Ανεβαίνουμε την ξύλινη σκάλα και καθώς μπαίνουμε στον κύριο χώρο όπου βρίσκονται τα εκθέματα. Στα δεξιά μας ξεπροβάλλουν γλυπτές οι παρουσίες των τριών ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας. Εδώ μέσα βρίσκονται οι θησαυροί που σχετίζονται με την προετοιμασία και την οργάνωση του αγώνα.
Ένα ταξίδι στο χρόνο είναι αυτή η περιήγηση. Ο χώρος πλημμυρίζεται από τη δύναμη των αποφασιστικών ανθρώπων που είχαν την τόλμη να αψηφήσουν την ίδια τους την ύπαρξη και να θέσουν εαυτούς στην υπηρεσία ενός ανώτερου σκοπού.
Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο που διαβάζουμε και φέρει την υπογραφή του Α. Υψηλάντη. «H ώρα ήλθεν ω Άνδρες Έλληνες. Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν, αυτοί καίτοι ….ελεύθεροι επροσπάθησαν όλαις δυνάμεις να αυξήσωσιν την ελευθερίαν, και δι αυτής πάσαν αυτών την Ευδαιμονίαν. ………..Οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης ενασχολούνται εις αποκατάστασιν της ιδίας ευδαιμονίας και πλήρεις ευγνωμοσύνης δια τας προς αυτές των Προπατόρων μας ευεργεσίας, επιθυμούσι την Ελευθερίαν της Ελλάδος.Ας ενωθώμεν με ενθουσιασμό. Η Πατρίς μας προσκαλεί. … Ημείς φαινόμενοι άξιοι της Προπατορικής αρετής και του παρόντος αιώνος είμεθα Εύελπεις να επιτύχομεν την υπεράσπισιν αυτών και βοήθειαν…Κινηθείτε ω φίλοι…….»
Το κείμενο, κιτρινισμένο από το χρόνο, με την γραφή και την έκφραση της επίσημης γλώσσας της εποχής του έχει μια άλλη δυναμική που σε υποβάλλει και νιώθεις ότι ναι, δεν μπορεί παρά να έχει ανταπόκριση αυτός ο λόγος. Είναι ένας λόγος που επικαλείται μεγάλες δυνάμεις εσωτερικές, πανανθρώπινες, πέρα από τη ζωή και το θάνατο. Το κείμενο αυτό αγγίζει την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και προτείνει ένα σκοπό ζωής πάνω από αυτόν του απλού ανθρώπου ή αλλιώς πώς ο άνθρωπος μπορεί να υπερβεί τον εαυτό του, να γίνει μέρος της εξελικτικής πορείας της ιστορίας και να αγγίξει την αιωνιότητα.
Σηκώνοντας τα μάτια αντικρύζω αντίγραφο του πίνακα του Επτανήσιου Δημήτριου Τσόκου, που αναπαριστά τον όρκο του Κολοκοτρώνη. Το γεγονός έλαβε χώρα στη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Ζακύνθου, όπου ο Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία (1818). Ιερέας ο Άνθιμος Αργυρόπουλος, ο οποίος μύησε και τον Διονύσιο Σολωμό, τον Νικηταρά, τον Πετμεζά και άλλους ήρωες της επανάστασης. Ο μυητής ρωτάει για τελευταία φορά: «Μήπως δεν στοχάζεσαι τον εαυτόν σου εις αρκετήν δύναμην; Έχεις ακόμη καιρό να παραιτηθείς.. Από τον δεσμόν όπου εμβαίνεις μόνον o θάνατος θα ημπορεί να σε λυτρώσει! Σε ολίγoν κάθε μεταμέλειά σου θα είναι ασυγχώρητος!» «Το εστοχάστηκα και στέργω», η απάντηση. Και η μυητική διαδικασία συνεχίζεται.
Ώρες μπορείς να αφεθείς στη μαγεία αυτής της περιήγησης επιτρέποντας στον εαυτό σου να μεταφερθεί σε μια άλλη όλο δύναμη εποχή, ένα βύθισμα στο χρόνο όπου σε παρασύρουν τα εκθέματα του Μουσείου. Έγγραφα, αντικείμενα ιστορικής αξίας.
Βγαίνοντας από το χώρο του Μουσείου στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα λειτουργεί βιβλιοθήκη, πολιτιστικό κέντρο, όπου διδάσκεται η ελληνική γλώσσα και γίνονται ενδιαφέρουσες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Στην Οδησσό του σήμερα είναι έντονο το ελληνικό στοιχείο. Δραστήρια Ελληνική Κοινότητα .Δράσεις του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού. Ελληνικά σχολεία. Οι Έλληνες εξακολουθούν να φροντίζουν την πόλη με μια συνεχή προσφορά. Το Ίδρυμα Μπούμπουρα στολίζει την πόλη με ένα όμορφο πάρκο.
Πριν έρθω στην Οδησσό είχα συνδέσει την πόλη με τη Φιλική Εταιρεία. Φεύγοντας έχω στο νου μου όχι μόνο το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας και το δραστήριο Ίδρυμα Πολιτισμού, αλλά και τις αρχαίες επιγραφές και τα ελληνικά αγάλματα του αρχαιολογικού Μουσείου, το όμορφο περιποιημένο Πάρκο των Ελλήνων, ένα από τα πράγματα που μαρτυρά τη δράση των Ελλήνων του σήμερα, και έχω την αίσθηση ενός αιώνιου δεσμού που ξεκίνησε στα χρόνια των μύθων και εξελίσσεται δυναμικά στο μέλλον.
Πηγές:
Wikipedia,
Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού Οδησσού
http://hfcodessa.org/el/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE/