Άφιξη του Κεμάλ στην Σαμψούντα και οργάνωση του κινήματός του
Ο Μουσταφά Κεμάλ ξεκινούσε στις 16 Μαΐου 1919 για τη Σαμψούντα με την εντολή «να προστατέψει τους Ρωμιούς και τους Αρμένιους από τις τουρκικές συμμορίες». Συνοδευόμενος από 21 έμπιστα άτομα έφτασε στο λιμάνι της Σαμψούντας, στις 19 Μαΐου 1919, όπου αμέσως φρόντισε να κάνει έκδηλες τις προθέσεις του.
Μόλις ο Μουσταφά Κεμάλ απεβιβάσθη εις Αμισόν, συνεκάλεσε τους μουσουλμάνους εις έν τέμενος και εξεφώνησε σωβινιστικώτατον λόγον, προσκαλών όλους τους πιστούς να τον ακολουθήσωσιν εις τον κατά των απίστων αγώνα, άλλως επίκειται η εξόντωσις της μουσουλμανικής αυτοκρατορίας.
Παραβιάζοντας τις εντολές που είχε λάβει για τιμωρία των συμμοριών, με την άφιξή του στη Χάβζα ζήτησε να συναντήσει τον «Άιχμαν» του ποντιακού ελληνισμού, Τοπάλ Οσμάν, καταζητούμενο για τα άπειρα εγκλήματά του από τη σουλτανική κυβέρνηση και εναντίον του οποίου εκκρεμούσε ένταλμα σύλληψης.
Σύμφωνα με τον Cemal Sener, ο Τοπάλ Οσμάν είχε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση τις ομάδες των Ρωμιών με τις σκληρές μεθόδους του. Στις επιθέσεις των ρωμαίικων ομάδων στα τουρκικά χωριά, απαντούσε με σκληρά αντίποινα. Οι κάτοικοι της περιοχής διηγούνται χαρακτηριστικά το γεγονός ότι «έβαζε να καίνε τους συμμορίτες μέσα στους λέβητες των πλοίων».
Ο Τοπάλ Οσμάν ανταποκρίθηκε πρόθυμα στην επιθυμία του Μουσταφά Κεμάλ να συναντηθούν, και με τους στενούς του συνεργάτες, τον Τέμογλου Ισμαήλ αγά, τον Νταργκάρογλου Μπιλάλ και τον Καρά Αχμέτ από την περιοχή Καβράκ πήγε στη Χάβζα, όπου και έγινε η πρώτη γνωριμία τους, στις 29 Μαΐου 1919.
Στη μυστική αυτή συνάντηση των δύο αρχηγών δημιουργήθηκαν αμέσως αμοιβαία αισθήματα εμπιστοσύνης και, όπως γράφει ο Cemal Sener, ο Μουσταφά Κεμάλ του είπε τα εξής: «Περνάμε κρίσιμες μέρες, αλλά δεν είμαστε απελπισμένοι. Σε κάλεσα εδώ, αφού πρώτα συγκέντρωσα τις απαραίτητες πληροφορίες για σένα. Από δω και πέρα θα δουλέψουμε μαζί. Θέλουμε να ακούσουμε από κάποιον αρμόδιο τι έχουν κάνει οι Πόντιοι στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας».
Ο Οσμάν αγάς του παρουσίασε μια λεπτομερή αναφορά για τις δραστηριότητες των Ρωμιών και των Αρμενίων στην Κερασούντα και στα περίχωρά της. Ο Μουσταφά Κεμάλ του είπε εν περιλήψει:
Βλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια. Ακολουθείς ακόμη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε. Πρέπει να παλέψουμε μέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να μη μείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός. Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Μαύρης Θάλασσας. H συμμορία σου από ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναμη θα γίνει κανονικό τάγμα. Διοικητής του τάγματος αυτού θα είσαι εσύ. Θα σου δώσουμε νέους και θρασείς αξιωματικούς.
Θα χρησιμοποιήσετε χωρίς δισταγμό τις ίδιες μεθόδους που χρησιμοποιούν και οι Πόντιοι. Είναι η τελευταία μας ευκαιρία για να σώσουμε την πατρίδα. Αν χάσουμε αυτόν τον αγώνα, δεν θα υπάρχουμε πια σαν έθνος.
Ο καταζητούμενος από την κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης, θανατοποινίτης Τοπάλ Οσμάν, κατόρθωσε επιπλέον ν’ αποσπάσει και υποσχέσεις του Κεμάλ για τη θέση του Δημάρχου Κερασούντας:
Αφήνω αποκλειστικά στα έμπειρά σου χέρια το «καθάρισμα» του προβλήματος που λέγεται Πόντος. Θα βρισκόμαστε σε συνεχή επαφή. Δεν έπρεπε όμως να απομακρυνθείς από τη θέση του Δημάρχου. Μπορείς να ξαναπάρεις το αξίωμα αυτό;
Ο Τοπάλ Οσμάν λέει χαμογελώντας στον Μουσταφά Κεμάλ:
Τι λέτε πασά μου! Αυτό για μένα είναι παιχνιδάκι. Πρώτα ο θεός, όσο εσείς μας στηρίζετε, είναι θέμα ημερών να αναλάβουμε τη δημαρχία της Κερασούντας.
Μουσταφά Κεμάλ:
Αφού έχεις την υποστήριξη του τουρκικού λαού, φτιάξε αμέσως την οργάνωσή σου, πάρε το αξίωμα του αρχηγού, ώστε η πόλη να βρίσκεται ουσιαστικά υπό την κατοχή τη δική σου και των ανθρώπων σου. Αντί να φύγεις εσύ και να πάρεις τα βουνά, ας φύγουν οι Πόντιοι και οι Ρωμιοί. Με την πάροδο του χρόνου και μόλις θα έχουμε ενδείξεις ότι παρανομούν, θα τους καθαρίσουμε όλους.
Ο Τοπάλ Οσμάν μετά τη μακρά αυτή συνάντηση είπε στον Μουσταφά Κεμάλ σχετικά με αυτό το θέμα:
Μην ανησυχείτε καθόλου Πασά μου! Θα προσφέρω τέτοιο «θυμίαμα» στους Ρωμιούς του Πόντου, που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιές.
Το γεγονός και μόνο ότι ο Κεμάλ επέλεξε τον Τοπάλ Οσμάν, τον στυγνότερο δολοφόνο των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Κούρδων, ως τον πιο στενό του συνεργάτη, δεν επιτρέπει να συμπεριληφθεί ανάμεσα στους μεγάλους ηγέτες που αγωνίστηκαν για τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, όπως το επιχειρούν ορισμένοι πολιτικοί και ιστορικοί· κατά κύριο λόγο η ιστορική έρευνα αποφεύγει σκόπιμα να αναφερθεί στη φυσιογνωμία του βασικού πυρήνα των κεμαλικών εθνικών ομάδων, που ως επί το πλείστον απαρτίστηκε από εγκληματίες της πρώτης ακόμη φάσης της γενοκτονίας των Νεοτούρκων.
Μεταξύ των ουδέτερων ερευνητών συγκαταλέγεται ο Puaux, ο οποίος αναφέρει για τη συγκρότηση των κεμαλικών ομάδων:
Ο Μουσταφά Κεμάλ, συγκεντρώνοντας γύρω του τα πιο φλογερά άτομα της Νέας Τουρκίας, όλους τους θιασώτες της Επιτροπής «Ένωση και Πρόοδος», οι οποίοι χθες ήταν ενθουσιώδεις υπηρέτες της πρωσικής πολιτικής, καλώντας άεργους, απόστρατους, εθελοντές που τους είλκυσαν ο υψηλός μισθός και η υπόσχεση λεηλασιών, στρατολογώντας υπαλλήλους κάτω από την απειλή του θανάτου, σφετεριζόμενος τα αποθέματα των πολεμοφοδίων του στρατού, σχημάτισε μια επαναστατική κυβέρνηση στη Σεβάστεια, απ’ όπου απαιτεί να υπαγορεύει στην κυβέρνηση της Κωνσταντινουπόλεως μια πολιτική σύμφωνη με τη δική του, αρνούμενος στις δυνάμεις το δικαίωμα να αλλάξουν οτιδήποτε στο σαπρό καθεστώς της Τουρκίας και αφήνοντας στους Τούρκους την πλήρη ευχέρεια να βασανίζουν τους χριστιανούς της αυτοκρατορίας όπως και στο παρελθόν…
Παρόμοια άποψη διατυπώνει και ο Τούρκος συγγραφέας και ερευνητής Μπασκίν Οράν:
Εκείνοι οι οποίοι στελέχωσαν το κεμαλικό κίνημα ήσαν οι δωσίλογοι πολέμου, οι εγκληματίες πολέμου, οι κακούργοι, οι οποίοι συνασπίστηκαν μόνο και μόνο από αίσθημα αυτοάμυνας, διότι επρόκειτο να λογοδοτήσουν στην αγχόνη και διότι επρόκειτο να δώσουν πίσω τις περιουσίες που είχαν διαρπάξει.
*Ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.