Λάμπρου Κ. Σκόντζου
θεολόγου – καθηγητοῦ
Τὰ τελευταῖα χρόνια, μὲ ἔκπληξη καὶ πολλὰ ἐρωτηματικά, διαπιστώνουμε μία ἀφύσικη στροφὴ πολλῶν συνανθρώπων μας πρὸς τὴν ἀναβίωση τῶν ἀρχαίων ξεχασμένων παγανιστικῶν θρησκευμάτων. Βεβαίως στὰ πλαίσια τῆς ἀνεξιθρησκίας, ἡ ὁποία χαρακτηρίζει τὸν σύγχρονο πολιτισμό μας, κανένας δὲν θὰ εἶχε ἀντίρρηση, ὅποιοι τὸ ἐπιθυμοῦν νὰ ἀκολουθοῦν τὰ ἀρχαῖα παγανιστικὰ θρησκεύματα. Ὅμως τὰ πράγματα δὲν εἶναι τόσο ἁπλά. Ὁ νεοπαγανισμός, ὅπως χαρακτηρίζεται τὸ σύγχρονο παγανιστικὸ ρεῦμα, εἰσέβαλε στὶς κοινωνίες μὲ δυναμικὴ ἀκραίου φονταμενταλισμοῦ, μὲ ἐκδηλωμένες μορφὲς μίσους κατὰ τοῦ Χριστιανισμοῦ, ποὺ σπάνια γνώρισε ἡ ἀνθρωπότητα ὣς τώρα. Ἐπιπλέον, τόσο στὸ ἐξωτερικὸ ὅσο καὶ στὴ χώρα μας, οἱ διάφορες «ἀρχαιολατρικὲς» ὁμάδες ἀκολουθοῦν τακτικὴ πλήρους διαστρέβλωσης τῆς ἱστορίας, προκειμένου νὰ ἐξωραΐσουν τὶς ἀρχαῖες παγανιστικὲς θρησκεῖες, ἀλλὰ καὶ νὰ κατασυκοφαντήσουν τὸν Χριστιανισμό. Ἡ ὅλη προσπάθειά τους εἶναι ἐνταγμένη στὸ γενικότερο σχέδιο γιὰ τὴν ἀποχριστιανοποίηση τοῦ κόσμου!
Μία ἀπὸ τὶς χυδαιότερες κακοποιήσεις τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητας εἶναι ἡ προσπάθεια νὰ παρουσιαστεῖ στὴ χώρα μας ἡ ἀρχαιοελληνικὴ θρησκεία ὡς ἡ βάση τῆς ἐπιστήμης, τὴ στιγμὴ ποὺ εἶναι ἀπόλυτα ἀποδεδειγμένο πὼς ὑπῆρξε ἐχθρός τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς προόδου, διότι δίδασκε ἀκριβῶς τὰ ἀντίθετα ἀπ᾿ ὅ,τι πρέσβευε καὶ ἀποδείκνυε ἡ ἐπιστήμη. Καὶ τὸ χειρότερο, δὲν ἔμενε στὴ θεωρητικὴ ἀντιπαράθεση, ἀλλὰ ἔπαιρνε ἐνεργὴ ἐχθρικὴ στάση ἀπέναντι στὶς ἐπιστημονικὲς γνώσεις, στὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα καὶ στοὺς ἴδιους τούς ἐπιστήμονες, μὲ συγκεκριμένες πρακτικὲς καὶ διώξεις.
Ἡ ἀρχαία θρησκεία, ὅπως εἶναι γνωστό, εἶχε ἀπόλυτο πανθεϊστικὸ χαρακτήρα. Ὁ ὑλικὸς κόσμος θεωροῦνταν ἔμψυχος καὶ ἔνθεος. Δίδασκε ὅτι ὁ ἥλιος, ἡ σελήνη καὶ τὰ ἀστέρια ἦταν θεοί! Ὁ ἡλιακὸς δίσκος λατρευόταν ὡς πραγματικὸς θεὸς (Ὑπερίων, Φοῖβος), τὸ ἴδιο καὶ ἡ σελήνη (Ἑκάτη, Ἄρτεμις) καθὼς καὶ οἱ ἄλλοι πλανῆτες! Στὰ βυζαντινὰ χρόνια ὁ παραβάτης Ἰουλιανὸς (361- 363) κάθε πρωὶ προσευχόταν καὶ θυσίαζε στὸν ἥλιο. Ἔγραψε μάλιστα καὶ ἔργο μὲ τίτλο: «Εἰς Βασιλέα Ἥλιον», παρόλο ὅτι ἡ ἐπιστήμη τῆς ἐποχῆς του εἶχε ἀποφανθεῖ σαφέστατα ὅτι ὁ ἥλιος εἶναι ἄψυχη ὕλη! Τὰ μετεωρολογικὰ καὶ τὰ ἄλλα φυσικὰ φαινόμενα πιστευόταν ὡς θεϊκὲς ἐνέργειες. Οἱ ἄνεμοι πιστευόταν ὅτι προερχόταν ἀπὸ τὸ ἀσκὶ τοῦ Αἰόλου. Τὰ ἡφαίστεια προκαλοῦσαν οἱ θαμμένοι Τιτάνες καὶ τὰ ὑπόγεια ἐργαστήρια τοῦ Ἡφαίστου, τὰ κύματα τῆς θάλασσας καὶ τοὺς σεισμοὺς προκαλοῦσε ἡ τρίαινα τοῦ Ποσειδῶώνα. (Ὁμ. Ἰλιάς, Υ΄57), τοὺς κεραυνοὺς τοὺς ἐκτόξευε ὁ Δίας, κ.λπ… Τὰ μετεωρολογικὰ φαινόμενα ὀνόμαζαν «διοσημίες», δηλαδὴ σημάδια τοῦ Δία. Εἶναι γνωστὲς οἱ ἀπίστευτες δεισιδαίμονες φοβίες τῶν ἀρχαίων μπροστὰ στὰ φυσικὰ φαινόμενα, καθότι σὲ αὐτὰ «ἔβλεπαν» τὴ μήνη τῶν «θεῶν!».
Χάρτης τοῦ Πτολεμαίου
Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ πνεύματος καὶ τῆς θετικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς σκέψεως ἄρχισε νὰ κλονίζει καὶ σταδιακὰ νὰ περιορίζει τὴν ἐπιρροὴ τῆς σκοταδιστικῆς θρησκείας, μὲ τὰ ἀντιεπιστημονικὰ καὶ παράλογα δόγματά της. Μία μερίδα σοφῶν ἀνθρώπων μὲ ὁδηγὸ τὸν ὀρθὸ λόγο καὶ τὴν παρατήρηση διαπίστωσαν πὼς στὴ φύση κυριαρχεῖ ὁ νόμος τοῦ αἰτιατοῦ. Τὰ πάντα μέσα σὲ αὐτὴ λειτουργοῦν βάσει αἰώνιων φυσικῶν νόμων καὶ ὅ,τι ἀντιλαμβανόμαστε μὲ τὶς αἰσθήσεις μας εἶναι ἀποτελέσματα φυσικῶν αἰτιῶν. Ἡ μεταφυσικὴ ἑρμηνεία τῆς φύσεως, ποὺ ἔκανε ἡ ἀρχαία θρησκεία, καταδείχτηκε ἀναμφίβολα παράλογη.
Ἡ πνευματικὴ ἐπανάσταση ἄρχισε στὴν Ἰωνία, ἐξαιτίας τοῦ εὐνοϊκοῦ πολιτικοῦ καὶ κοινωνικοῦ κλίματος ποὺ ἐπικρατοῦσε ἐκεῖ τὸν 6ο π.Χ. αἰώνα καὶ ἐντεῦθεν. Μακριὰ ἀπὸ τὰ θρησκευτικὰ σκοταδιστικὰ κέντρα τῆς μητροπολιτικῆς Ἑλλάδος καὶ τὸν φανατισμὸ τῶν ὄχλων, μπόρεσαν οἱ Ἴωνες σοφοὶ νὰ ἀπαγκιστρωθοῦν ἀπὸ τοὺς ἀσφυκτικοὺς βρόγχους τοῦ θρησκευτικοῦ κατεστημένου καὶ νὰ σκεφτοῦν ἐλεύθερα, μὲ ὁδηγὸ τὸν ὀρθὸ λόγο καὶ τὴν ἔρευνα. Οἱ μεγάλοι ἐκεῖνοι ἄνδρες, σύμφωνα μὲ τὸν Σουηδὸ καθηγητὴ M. Nilsson «ἔχτιζαν σὲ ἔδαφος λιγότερο παιδιάστικο ἀπὸ ἐκεῖνο ποὺ μποροῦσε νὰ προσφέρει ἡ ἀνθρωπομορφικὴ θεωρία τοῦ Ὁμήρου. Εἶχαν ὑψωθεῖ πάνω ἀπὸ τὴ λαϊκὴ δεισιδαιμονία καὶ εἶχαν δώσει βάρος στὸν τρόπο ποὺ ἐξελισσόταν ὁ κόσμος καὶ στὴ διάφορη μοίρα τῶν ἀνθρώπων». (M. Nilsson, Ἱστορία τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς θρησκείας, σελ. 238).
Αὐτὴ ἡ λαμπρὴ ἀνατολὴ τῆς ἐπιστήμης δὲν ἔγινε χωρὶς τὴν σφοδρὴ ἀντίδραση τῆς θρησκείας. Ὅταν οἱ ἐπιστήμονες ἀποφάνθηκαν ὅτι τὰ οὐράνια σώματα εἶναι ὑλικὲς μάζες καὶ τὰ μετεωρολογικὰ φαινόμενα φυσικὲς διεργασίες, οἱ φανατικοὶ λάτρεις τῆς θρησκείας ἀντέδρασαν δυναμικὰ καὶ τοὺς κατήγγειλαν ὡς ἀσεβεῖς καὶ ἄθεους! Οἱ μεγάλοι Ἴωνες φιλόσοφοι δεινοπάθησαν ἀπὸ τὸ ἱερατεῖο καὶ τὸν δεισιδαίμονα εἰδωλολατρικὸ ὄχλο, ὅταν προσπάθησαν νὰ ἀπομυθοποιήσουν τὴ φύση καὶ νὰ ἐξηγήσουν ὅτι ὁ ὑλικὸς κόσμος διέπεται ἀπὸ φυσικοὺς νόμους. Ἔτσι δὲν ἦταν μόνο σκοταδιστικὴ καὶ ἀντιεπιστημονικὴ ἡ ἀρχαιοελληνικὴ θρησκεία, ἀλλὰ καὶ ἀπόλυτα ἀντιδραστική! «Οἱ ἐξηγήσεις τῶν φυσικῶν φιλοσόφων παρουσιάσθηκαν σὰν ἀντίπαλες τῶν θρησκευτικῶν ἰδεῶν καὶ ἡ διαμάχη ἔγινε πραγματικὴ». (M. Nilsson, μνημ. ἔργο, σελ. 279).
Οἱ πολιτικές, πολιτιστικὲς καὶ οἰκονομικὲς συνθῆκες, ποὺ ἀκολούθησαν, μετέφεραν τὸ μεγάλο πνευματικὸ κίνημα τῶν Ἰώνων φιλοσόφων στὴν Ἀθήνα τοῦ 5ου αἰώνα. Οἱ σωκρατικοὶ καὶ οἱ σοφιστὲς θὰ συνεχίσουν τὴ μεγάλη παράδοση τοῦ ἰωνικοῦ διαφωτισμοῦ. Θὰ ἀμφισβητήσουν σοβαρὰ τὴν αὐθεντία τῆς σκοταδιστικῆς θρησκείας καὶ ἡ σύγκρουση θὰ γίνει ἀναπόφευκτη. Τὰ μεγάλα δημιουργικὰ πνεύματα τῆς ἐποχῆς ἀπελευθερωμένα ἀπὸ τὸν σκοταδισμό, τὴ δεισιδαιμονία καὶ τὴ στατικὴ καὶ ἄκριτη πίστη τῆς θρησκείας τῶν μαζῶν, ἄνοιξαν τὸν δρόμο τῆς προόδου καὶ τῆς ὀρθῆς σκέψεως. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἔγινε χωρὶς ἀντίδραση. Τὸ ἱερατεῖο, οἱ μάντεις, οἱ μάγοι καὶ οἱ ἄλλοι παράγοντες τῆς θρησκείας, ἡ ὁποία ἔπαιζε σπουδαῖο ρόλο στὴ ζωὴ τῶν πόλεων, ἔγειραν πραγματικὸ διωγμὸ ἐναντίον ὅσον δὲν ἔσκυβαν τὸ κεφάλι δουλικὰ στὶς παράλογες καὶ σκοταδιστικές τους πίστεις καὶ δεισιδαίμονες πράξεις.
Θεωροῦμε ἀπαραίτητο νὰ κάνουμε μία σοβαρὴ ἐπισήμανση. Οἱ διάφοροι ἀρχαιόπληκτοι «εἰδικοὶ» ἱστορικοὶ ἐπιχειροῦν νὰ μᾶς πείσουν ὅτι τὶς διώξεις περὶ ἀθεΐας στὴν ἀρχαία Ἀθήνα τὶς ἔκανε ἡ Πολιτεία καὶ ὅτι ἡ θρησκεία ἦταν ἀμέτοχη! Τίποτε δὲν εἶναι ἀψευδέστερο ἀπὸ αὐτό! Φρικτὴ διαστρέβλωση τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητας! Βεβαίως τὶς διώξεις τὶς πραγματοποιοῦσε ἡ Πολιτεία, ἀλλὰ κατ᾿ ἀπαίτηση τῆς θρησκείας. Τὸ παντοδύναμο ἱερατεῖο εἶχε τρομερὴ καὶ ἀπόλυτη ἐπιρροὴ στὶς δεισιδαίμονες μάζες καὶ κατὰ συνέπεια μποροῦσε ὄχι ἁπλᾶ νὰ ἐπηρεάζει πολιτικὲς ἐπιλογές, ἀλλὰ καὶ νὰ τὶς ἐπιβάλλει. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ οἱ φαῦλοι πολιτικοὶ ἦταν οἱ μόνιμοι ἐντολοδόχοι του. Τρανταχτὴ ἀπόδειξη αὐτῶν εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ διώξεις γινόταν σχεδὸν πάντα κατ᾿ ἀπαίτηση τοῦ διαβόητου Ἀθηναίου ἱερέα καὶ μάντη Διοπείθη. Αὐτὸς παρακολουθοῦσε μὲ τὸ πολυπληθὲς ἀργόσχολο «ἱερὸ» συνεργεῖο του τὰ λόγια, τὰ γραπτὰ καὶ τὶς πράξεις τῶν ἐπιστημόνων καὶ τῶν φιλοσόφων καὶ ὅπου ἔκρινε ὅτι θίγεται ἡ θρησκεία, τοὺς κατάγγειλε στὶς ἀρχὲς καὶ δρομολογοῦνταν ἡ ἀπηνὴς δίωξή τους!
Τὸ ἀποτέλεσμα τῆς σφοδρότατης σύγκρουσης μεταξύ τῆς ἀρχαιοελληνικῆς θρησκείας καὶ τῆς ἐπιστήμης ὑπῆρξε τραγικό. Περισσότεροι ἀπὸ πεντακόσιοι σοφοὶ καὶ ἐπιστήμονες, μόνο στὴν Ἀθήνα, θὰ διωχθοῦν, θὰ ἐξορισθοῦν, θὰ καοῦν τὰ συγγράμματά τους καὶ θὰ βροῦν φρικτὸ θάνατο. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε, τὸν Σωκράτη, τὸν Ἀναξαγόρα, τὸν Ἀλκιβιάδη, τὸν Περικλῆ καὶ τὴν Ἀσπασία, τὸ Φειδία, τὸν Αἰσχύλο, τὸν Εὐριπίδη, τὸ Θεόφραστο, τὸν Ἀριστοτέλη, τὸν Ἀρίστιππο, τὸν Ἀντισθένη, τὸν Κριτία, τὸν Θεόδωρο τὸν μαθηματικό, τὸν Διαγόρα τὸν Μήλιο, τὸν Στείλπωνα τὸν Μεγαρέα, τὸν Πρωταγόρα καὶ πολλοὺς ἄλλους. Ὁ θρησκευτικὸς διωγμὸς ἦταν γενικευμένος καὶ σὲ ἄλλες πόλεις, μόνο ποὺ δὲν ἔχουν καταγραφεῖ τὰ περιστατικὰ τῶν διωγμῶν αὐτῶν.
Τοιχογραφίες ἀρχαίων Ἑλλήνων συγγραφέων καὶ φιλοσόφων στὴν Ἱερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου
Δὲν ἔχουμε καμμία πρόθεση νὰ μειώσουμε τοὺς ἀρχαίους προγόνους μας γιὰ τὶς ὅποιες ἐπιλογές τους. Ὅμως ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια μᾶς ὑποχρεώνει νὰ εἴμαστε ἀκριβεῖς καὶ νὰ μὴν παραποιοῦμε τὰ γεγονότα. Ὀφείλουμε νὰ διδασκόμαστε ἀπὸ τὰ σφάλματα τοῦ παρελθόντος καὶ νὰ φροντίζουμε νὰ μὴν ἐπαναλαμβάνονται στὸ μέλλον. Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ πρακτικὴ χρησιμότητα τῆς ἱστορίας. Ἐν προκειμένῳ, ἐπιχειρώντας νὰ ἐξωραΐσουμε τὴν ἀρχαιοελληνικὴ θρησκευτικὴ κατάσταση, ὄχι μόνο δὲν κατορθώνουμε νὰ ἐξυψώσουμε τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀλλὰ τὴν ἐκθέτουμε ἀνεπανόρθωτα, διότι τὴν ἀρχαία θρησκεία ἀπέρριψαν οἱ ἴδιοι οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας καὶ ἀσπάστηκαν ἐλεύθερα, αὐτὸ ποὺ ἐναγωνίως ἐπιζητοῦσαν, τὴν πνευματικὴ καὶ λογικὴ λατρεία τοῦ μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος ἀποκαλύφτηκε στὸ Θεῖο Πρόσωπο τοῦ Σαρκωμένου Λόγου Του, τοῦ Λυτρωτῆ μας Χριστοῦ. Ἡ προσπάθεια κάποιων νὰ νεκραναστήσουν τὴν ἀρχαιοελληνικὴ θρησκεία ἀποτελεῖ, πέρα ἀπὸ ἀπέλπιδα ἐπιχείρηση, φρικτὴ ὕβρη κατὰ τῶν ἀρχαίων σοφῶν προγόνων μας, οἱ ὁποῖοι δεινοπάθησαν ἀπὸ αὐτὴ καὶ τὴν ἔθεσαν στὸ περιθώριο ἐδῶ καὶ δυόμισι χιλιάδες χρόνια!
Ὡς κατακλείδα θὰ θέλαμε νὰ ἐπισημάνουμε τὸ γεγονὸς πὼς μέσα στὴ σύγχρονη πρωτοφανῆ πνευματικὴ σύγχυση, τέτοιου εἴδους ἱστορικὲς παραποιήσεις, προξενοῦν μεγάλη ζημιὰ στοὺς πολίτες καὶ ἰδιαίτερα στοὺς νέους. Φουντώνουν πάθη καὶ φ α ν α τ ι σ μ ο ὺ ς π α ρ ά λ ο γ ο υ ς . Ἐγείρουν ἐσωτερικὲς ἔριδες καὶ ἀντιπαλότητες ἐπικίνδυνες, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ πρέπει νὰ ἔχουμε ὁμόνοια, ἀλληλοκατανόηση καὶ ἀνοχή, ὥστε νὰ ἀντιμετωπίζουμε ἀπὸ κοινοῦ τὰ ὀξυμμένα κοινωνικά, οἰκονομικὰ καὶ ἐθνικά μας προβλήματα. Ὅποιοι ἀκολουθοῦν αὐτὴν τὴν ἄκρως λαθεμένη τακτικὴ προσφέρουν κακὲς καὶ ὀλέθριες ὑπηρεσίες στὴν πατρίδα μας, διότι ἡ ἱστορικὴ παραποίηση εἶναι τροφὴ-σκύβαλο πρὸς τὸν ἀποπροσανατολισμένο νεοέλληνα πολίτη, ἡ ὁποία τοῦ ἱκανοποιεῖ πρόσκαιρα τὸ αἴσθημα ἑνὸς ἀνόητου «ἐθνικοῦ μεγαλείου», μακροπρόθεσμα ὅμως τοῦ συσσωρεύει ἀνεπανόρθωτες παρενέργειες!