Η ΣΑΝΤΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

9 Σεπτεμβρίου 2012 σε ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ

Φά­νη Μαλ­κί­δη

Μέρος της ομιλίας στο ετήσιο μνημόσυνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος της Σάντας, στην Παναγία Σουμελά, στις 2 Σεπτεμβρίου 2012

1. Γυ­ναῖ­κες καὶ παι­διὰ ὡς στό­χος

Ἡ Γε­νο­κτο­νί­α τῶν Ἑλ­λή­νων ποὺ ζοῦ­σαν στὸ ὀ­θω­μα­νι­κὸ κρά­τος, ἀ­πο­τέ­λε­σε τὴν τρα­γι­κό­τε­ρη σε­λί­δα τῆς ζω­ῆς τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ καὶ στοί­χι­σαν τὴ ζω­ὴ σὲ 1.000.000 Ἕλ­λη­νες. Ἰ­δι­αί­τε­ρη θέ­ση σ᾿ αὐ­τὴν τὴν πε­ρί­ο­δο κρα­τᾶ ἡ γυ­ναῖ­κα καὶ τὸ μι­κρὸ παι­δί, τὰ ὁ­ποῖα ἀ­πο­τέ­λε­σαν ἀ­φε­νὸς συγ­κε­κρι­μέ­νο στό­χο τοῦ προ­με­λε­τη­μέ­νου ἐγ­κλή­μα­τος, λό­γῳ τοῦ εἰ­δι­κοῦ τους βά­ρους στὴν κοι­νω­νί­α καὶ τὴν οἰ­κο­γέ­νεια, ἀ­φε­τέ­ρου ἦ­ταν ἀ­πο­δέ­κτες ὅ­λων τῶν ἐ­πι­πτώ­σε­ων τῆς γε­νο­κτο­νί­ας (χη­ρεί­α, προ­σφυ­γιά, βια­σμός, ὀρ­φά­νια κ.ἄ).

Μὲ τὴν στρα­το­λό­γη­ση, τὴν ἐ­ξο­ρί­α, τὰ τάγ­μα­τα ἐρ­γα­σί­ας, τὰ στρα­τό­πε­δα συγ­κέν­τρω­σης, οἱ νε­ο­τουρ­κι­κὲς καὶ κε­μα­λι­κὲς ὁ­μά­δες δο­λο­φο­νοῦ­σαν τοὺς ἄν­δρες. Πί­σω στὶς οἰ­κο­γε­νεια­κὲς ἑ­στί­ες ἔ­με­ναν ὡς στη­ρίγ­μα­τα οἱ γυ­ναῖ­κες, ἔ­χον­τας νὰ προ­στα­τεύ­σουν παι­διὰ καὶ ἡ­λι­κι­ω­μέ­νους καὶ νὰ δι­α­τη­ρή­σουν ἕ­να ἐ­λά­χι­στο ἐ­πί­πε­δο δι­α­βί­ω­σης-ἐ­πι­βί­ω­σης. Με­τὰ τὴ δο­λο­φο­νί­α τῶν ἀν­δρῶν, οἱ γυ­ναῖ­κες ἀ­πε­τέ­λε­σαν τὸ κομ­μά­τι ἐ­κεῖ­νο τοῦ πλη­θυ­σμοῦ, πά­νω στὸ ὁ­ποῖ­ο κά­θε χτύ­πη­μα θὰ ἐ­πέ­φε­ρε ση­μαν­τι­κὸ πλῆγ­μα συ­νο­λι­κὰ στὴν ἐ­θνι­κὴ ὁ­μά­δα. Ἡ γυ­ναῖκα εἶ­ναι ἡ πη­γὴ τῆς ζω­ῆς, κά­θε δο­λο­φο­νί­α στε­ροῦ­σε ἀ­πὸ τὸν Ἑλ­λη­νι­σμὸ τὴ βι­ο­λο­γι­κή του συ­νέ­χεια. Ὅ­που δὲν μπο­ροῦ­σε νὰ γί­νει αὐ­τό, ὑ­πῆρ­χε ὁ βια­σμὸς καὶ ὁ καρ­πὸς τῆς ἀ­γά­πης, τοῦ ἔ­ρω­τα, τῶν πιὸ ὡ­ραί­ων ἀν­θρώ­πι­νων συ­ναι­σθη­μά­των, ἡ μη­τρό­τη­τα καὶ ἡ οἰ­κο­γέ­νεια, με­τα­τρε­πό­ταν σὲ ἀ­νε­πι­θύ­μη­τη ἐγ­κυ­μο­σύ­νη, σὲ παν­το­τι­νὴ ὑ­πεν­θύ­μι­ση τοῦ ἐγ­κλή­μα­τος. Πα­ράλ­λη­λα ὑ­πῆρ­χε ὁ βια­σμὸς τῶν ἐγ­κύ­ων καὶ με­τέ­πει­τα ἡ δο­λο­φο­νί­α μη­τέ­ρας καὶ ἐμ­βρύ­ου, ὑ­πῆρ­χε ὁ ἐγ­κλει­σμὸς χι­λιά­δων γυ­ναι­κῶν σὲ τουρ­κι­κὰ σπί­τια. Ἄλ­λες γυ­ναῖ­κες ἀ­ναγ­κά­στη­καν νὰ πα­ρα­δώ­σουν τὰ βρέ­φη τους στοὺς ἀν­τάρ­τες, ὥ­στε τὸ κλά­μα τους νὰ μὴ τοὺς προ­δώ­σει στοὺς δι­ῶ­κτες τους.

Πα­ράλ­λη­λα ὑ­πῆρ­ξε μί­α ὁ­μά­δα γυ­ναι­κῶν καὶ παι­δι­ῶν ἡ ὁ­ποία κά­τω ἀ­πὸ ἰ­δι­αί­τε­ρα πι­ε­στι­κὲς συν­θῆ­κες, ἔ­χα­σε τὴ θρη­σκευ­τι­κὴ καὶ ἐ­θνι­κή της ταυ­τό­τη­τα καὶ ὁ­δη­γή­θη­κε γιὰ πάν­τα στὸ σκο­τά­δι τῆς ἄ­γνοι­ας τῆς κα­τα­γω­γῆς καὶ τῆς προ­έ­λευ­σης. Ἐν­δει­κτι­κὲς κα­τα­γρα­φὲς Ἑλ­λη­νό­φω­νων, μου­σουλ­μά­νων ἢ /καὶ κρυ­πτο­χρι­στια­νῶν γυ­ναι­κῶν καὶ παι­δι­ῶν ὑ­πάρ­χουν μέ­χρι σή­με­ρα.

Εἶ­ναι δι­α­πι­στω­μέ­νο πλέ­ον ἀ­πὸ τὰ στοι­χεῖ­α ποὺ δι­α­θέ­του­με ὅ­τι ἕ­να εἰ­δι­κὸ σχέ­διο ἐ­ξόν­τω­σης ἀ­φο­ροῦ­σε τὶς γυ­ναῖ­κες καὶ τὰ παι­διά. Ἔ­τσι πα­ράλ­λη­λα μὲ τὴ Γε­νο­κτο­νί­α, τε­λέ­σθη­κε καὶ μί­α Γυ­ναι­κο­κτο­νί­α καὶ μί­α Παι­δο­κτο­νί­α.

Ἡ ἐ­φαρ­μο­γὴ μί­ας πο­λι­τι­κῆς μα­ζι­κῆς βί­ας ἐ­νάν­τια στὶς γυ­ναῖ­κες καὶ τὰ παι­διὰ μὲ τὴ βί­αι­η ἁρ­πα­γὴ γυ­ναι­κῶν καὶ τὸν ἐγ­κλει­σμό τους σὲ οἰ­κί­ες Τούρ­κων, τὸ βί­αι­ο ἐ­ξισ­λα­μι­σμό τους, τοὺς μα­ζι­κοὺς βια­σμοὺς καὶ βί­αι­ες ἐγ­κυ­μο­σύ­νες, τὴ δο­λο­φο­νί­α ἐγ­κύ­ων γυ­ναι­κῶν, τὴ βί­αι­η ἁρ­πα­γὴ παι­δι­ῶν, βρε­φῶν ἀ­πὸ τὶς μη­τέ­ρες τους, ἀ­πὸ τὶς οἰ­κο­γέ­νει­ές τους καὶ με­τα­φο­ρά τους σὲ τουρ­κι­κὲς οἰ­κο­γέ­νει­ες, ἀ­πο­τέ­λε­σε εἰ­δι­κὴ πα­ρά­με­τρο τοῦ μα­ζι­κοῦ ἐγ­κλή­μα­τος. Ὑ­πῆρ­χε δη­λα­δὴ ἡ βί­αι­η ἀ­πό­σπα­ση – ἀ­φαί­ρε­ση παι­δι­ῶν μί­ας ἐ­θνι­κῆς ὁ­μά­δας καὶ με­τα­φο­ρά τους σὲ ἄλ­λη ἐ­θνι­κὴ ὁ­μά­δα, ἡ ὁ­ποί­α συ­νι­στᾶ με­γά­λο μέ­ρος τοῦ ἀ­δι­κή­μα­τος τῆς Γε­νο­κτο­νί­ας. Ὁ Γάλ­λος συγ­γρα­φέ­ας Φ. Σαν­τιὸ (F. Santiaux) ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι «τὶς γυ­ναῖ­κες καὶ τὶς κο­πέ­λες ἡ Δι­οί­κη­ση τὶς δι­α­μοί­ρα­σε χα­ρέ­μια, ἄλ­λες κλεί­στη­καν μὲ τὴ βί­α σὲ οἴ­κους ἀ­νο­χῆς καὶ ἔ­γι­ναν ἰ­δι­ο­κτη­σί­α τῶν Τούρ­κων. Ἄλ­λες τὶς ὁ­δή­γη­σαν στὶς φυ­λα­κὲς οἱ χω­ρο­φύ­λα­κες γιὰ τὶς βιά­σουν….. Στὶς πύ­λες τῶν πό­λε­ων ὑ­πάρ­χουν σκλα­βο­πά­ζα­ρα μὲ με­γά­λη πε­λα­τεί­α, ἐ­κεῖ που­λι­οῦν­ται οἱ γυ­ναῖ­κες, τὰ κο­ρί­τσια καὶ τὰ παι­διὰ ποὺ ἀ­πή­γα­γαν οἱ τουρ­κι­κὲς ἢ κουρ­δι­κὲς συμ­μο­ρί­ες στὸ διά­βα τους».

2. Τὸ Ὁ­λο­καύ­τω­μα στὴ Σάν­τα

Ἡ ἀν­τί­στα­ση τῆς γυ­ναί­κας σὲ αὐ­τὲς τὶς πο­λι­τι­κὲς βί­ας ἔ­χει δι­ά­φο­ρες μορ­φές. Ἀ­πὸ τὴν ἔ­νο­πλη ἀν­τί­στα­ση μὲ τὴ συμ­με­το­χὴ στὸ ἀν­τάρ­τι­κο, ἕ­ως τὴν ἐ­πι­λο­γὴ τοῦ θα­νά­του, ἀν­τὶ νὰ ὑ­πο­στεῖ τὸν ἐ­ξευ­τε­λι­σμὸ καὶ τὴν τα­πεί­νω­ση.

Τὸν Ὀ­κτώ­βριο τοῦ 1921 πλη­ρο­φο­ρού­μα­στε γιὰ δέ­κα χι­λιά­δες γυ­ναι­κό­παι­δα, τὰ ὁ­ποῖ­α «εὑρί­σκον­το στὰ ὄ­ρη τῆς Μπά­φρας», τὰ ὁ­ποῖα προ­σπα­θοῦ­σαν νὰ σω­θοῦν ἀ­πὸ τοὺς κε­μα­λι­κοὺς καὶ «εἰ­ρη­μέ­νος ὁ­πλαρ­χη­γὸς εἶ­πεν ἡ­μῖν ὅ­τι εἰ­ρη­μέ­να γυ­ναι­κό­παι­δα δι­α­τρέ­χου­σι κίν­δυ­νο σφα­γῆς, ἑ­πο­μέ­νως δέ­ον λη­φθῆ πρό­νοι­α πρὸς σω­τη­ρί­αν αὐ­τῶν καὶ με­τα­φο­ρὰν στὴν Ἑλ­λά­δα».

Τὸ 1922 τὸ Οἰ­κου­με­νι­κὸ Πα­τρι­αρ­χεῖ­ο πλη­ρο­φο­ροῦ­σε ὅ­τι «γυ­ναι­κό­παι­δα εἰ­κο­σι­τρι­ῶν ἑλ­λη­νι­κῶν χω­ρι­ῶν τῆς πε­ρι­φε­ρεί­ας Κε­ρα­σοῦν­τος καὶ ὀ­χτὼ ἑλ­λη­νι­κῶν χω­ρί­ων τῆς πε­ρι­φε­ρεί­ας Που­λαν­τσά­κης ἐ­νε­κλεί­σθη­σαν ὑ­πὸ τῶν στρα­τι­ω­τῶν τοῦ Το­πὰλ Ὀ­σμάν ἐν ταῖς οἰ­κί­αις αὐ­τῶν, πυρ­πο­λη­θεί­σαις καὶ ἀ­πο­τε­φρώ­θη­σαν».

Μί­α εἰ­δι­κό­τε­ρη μορ­φὴ ἀν­τί­στα­σης ποὺ συ­ναν­τᾶ­ται ὄ­χι μό­νο στὴ Σάν­τα, ἀλ­λὰ καὶ σὲ ἄλ­λες πε­ρι­ο­χὲς εἶ­ναι ἡ ἐγ­κα­τά­λει­ψη τῶν βρε­φῶν χά­ριν τῆς σω­τη­ρί­ας τοῦ συ­νό­λου καὶ τῆς ὁ­μά­δας.

Στὴ Σάν­τα ὑ­πῆρ­χαν μα­ζὶ μὲ τοὺς ἀν­τάρ­τες, οἱ ὁ­ποῖ­οι ἀ­νέ­λα­βαν δρά­ση γιὰ νὰ προ­στα­τέ­ψουν οἱ γυ­ναῖ­κες καὶ παι­διά, ὅ­πως μᾶς πλη­ρο­φο­ροῦν οἱ Σαν­ταῖ­οι τῆς ἐ­νο­ρί­ας Πι­στο­φάν­των. Τὸ Σε­πτέμ­βριο τοῦ 1921 οἱ ἀν­τάρ­τες μα­ζὶ μὲ τὸ δυ­σκί­νη­το αὐ­τὸ τὸ σῶ­μα τῶν γυ­ναι­κό­παι­δων, δέ­χτη­καν ἐ­πί­θε­ση. Ἡ δι­α­φυ­γὴ ἦ­ταν δύ­σκο­λη καὶ ἡ μό­νη λύ­ση ἦ­ταν νὰ στα­λοῦν μό­νες οἱ γυ­ναῖ­κες καὶ τὰ παι­διὰ σὲ ἀ­σφα­λὲς ση­μεῖ­ο.

Ἡ ἀ­πό­φα­ση συ­νάν­τη­σε τὴν ἄρ­νη­ση τῶν γυ­ναι­κῶν, καὶ ἡ κα­τά­στα­ση ἔ­γι­νε τρα­γι­κὴ ἀ­κό­μη πε­ρισ­σό­τε­ρο μὲ τὰ κλά­μα­τα τῶν μι­κρῶν παι­δι­ῶν. Τό­τε «πολ­λὰ παι­διά, ἐ­πει­δὴ αἱ γυ­ναῖ­κες των δὲν μπο­ροῦ­σαν νὰ στα­μα­τή­σουν τὰς φω­νάς τῶν παι­δι­ῶν τους καὶ μὴ θέ­λον­τας νὰ χω­ρι­σθοῦν ἐκ ἡ­μῶν, τὰ σκό­τω­σαν καὶ τὰ ἄ­φη­σαν ἐ­πὶ τό­που». Ὁ ἀρ­χη­γὸς τῶν ἀν­ταρ­τῶν τῆς Σάν­τας κα­πε­τὰν Εὐ­κλεί­δης Κουρ­τί­δης στὸ ἡ­με­ρο­λό­γιό του γρά­φει ὅ­τι «ὁ στρα­τός, ὅ­ταν εἶ­δε ὅ­τι δὲν εἴ­μα­στε ἐ­κεῖ ἐ­προ­χώ­ρη­σαν μέ­χρι τὸ λη­μέ­ρι καὶ τὸ βρῆ­καν ἄ­δει­ο καὶ ἀ­νέ­βη­καν εἰς Μερ­τσιάν Λι­θάρ, ὅ­που βρῆ­καν τὰ ἕ­ξι μι­κρὰ σκο­τω­μέ­να καὶ ἀ­μέ­σως εἰ­δο­ποί­η­σαν τὸν Μέ­ραρ­χον καὶ ἦλ­θαν ἐ­πὶ τό­που. Καὶ ὅ­ταν εἶ­δε τὰ μι­κρὰ σφαγ­μέ­να δι­έ­τα­ξε ἀ­μέ­σως τὸν στρα­τὸν νὰ φύ­γουν πί­σω καὶ νὰ μα­ζευ­θοῦν ὅ­λοι στὴ Σάν­τα καὶ ἐ­κεῖ­θεν νὰ πᾶ­νε πί­σω λέ­γων ὅ­τι οἱ ἄν­θρω­ποι ποὺ σφά­ζουν τὰ παι­διὰ τους εἶ­νε ἀ­δύ­να­τον νὰ παι­σθοῦν καὶ ὡς ἐκ τοῦ­το εἶ­νε πε­ριτ­τὸν νὰ μεί­νω­με…».

Στὶς πε­ρισ­σό­τε­ρες ἀ­πὸ αὐ­τὲς τὶς γυ­ναῖκες τῆς Σάν­τας καὶ ἄλ­λων πε­ρι­ο­χῶν οἱ ὁ­ποῖ­ες πα­ρέ­δω­σαν τὰ βρέ­φη τους στοὺς ἀν­τάρ­τες, εἶ­χαν κλο­νι­σμὸ τῆς ψυ­χι­κῆς τους ὑ­γεί­ας, ἀ­φοῦ ἐ­πέ­ζη­σαν τῶν βι­αι­ο­τή­των καὶ τῶν σφα­γῶν ἐκ­δη­λώ­νον­ταν ἀρ­γό­τε­ρα τὸ σύν­δρο­μο καὶ ἡ ἐ­νο­χὴ τοῦ δι­α­σω­θέν­τα.

Ἡ σκέ­ψη τους καὶ ἡ μνή­μη τους στα­μά­τη­σε στὰ γε­γο­νό­τα τῶν δι­ωγ­μῶν καὶ τῶν σφα­γῶν, ἐμ­φά­νι­ζαν συμ­πτώ­μα­τα δια­ρκοῦς ἄγ­χους καὶ δια­ρκῶν κα­τα­πτώ­σε­ων, ἀ­νέ­πτυ­ξαν ἕ­να ἰ­δι­αί­τε­ρο ψυ­χι­σμό, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἀ­πο­τυ­πώ­θη­κε σὲ ὅ­λες τὶς συλ­λο­γι­κὲς ἐκ­φρά­σεις τῶν Ἑλ­λή­νων, ὅ­πως εἶ­ναι τὰ μνη­μεῖ­α στὴν Ἑλ­λά­δα ἀλ­λὰ καὶ στὸ ἐ­ξω­τε­ρι­κό, ὅ­που ὑ­πάρ­χουν κεν­τρι­κὲς πα­ρα­στά­σεις γυ­ναι­κῶν.

3. Γυ­ναι­κο­κτο­νί­α καί Παι­δο­κτο­νί­α

Πολ­λὲς ἀ­πὸ τὶς γυ­ναῖ­κες καὶ παι­διὰ με­τὰ τὴν Γε­νο­κτο­νί­α δὲν κα­τέ­λη­ξαν στὴν Ἑλ­λά­δα, ἀλ­λὰ ὡς μι­κρὲς ὀρ­φα­νὲς ἀ­προ­στά­τευ­τες γυ­ναῖ­κες καὶ παι­διὰ ἔ­φυ­γαν ἐ­κτὸς Εὐ­ρώ­πης, καὶ κυ­ρί­ως στὶς ΗΠΑ, σὲ ἄ­τε­κνες οἰ­κο­γέ­νει­ες. Ὑ­πο­λο­γί­ζε­ται ὅ­τι με­τὰ τὴ Γε­νο­κτο­νί­α ὑ­πῆρ­ξαν χι­λιά­δες ὀρ­φα­νὰ γιὰ τὸν ἀ­ριθ­μὸ τῶν ὁ­ποί­ων μό­νο ὑ­πο­θέ­σεις μπο­ροῦ­με νὰ κά­νου­με. Ἐ­ὰν δι­α­βά­σου­με τὶς μαρ­τυ­ρί­ες τῶν ὀρ­φα­νῶν, θὰ κα­τα­λά­βου­με ὁ­ρι­σμέ­να μό­νο ἀ­πὸ αὐ­τὰ ποὺ πέ­ρα­σαν αὐ­τὰ καὶ οἱ γο­νεῖς τους, κα­τὰ τὴ διά­ρκεια τῆς γε­νο­κτο­νί­ας. Αὐ­τὲς οἱ μαρ­τυ­ρί­ες φα­νε­ρώ­νουν ἕ­να μι­κρὸ μέ­ρος τῆς τρα­γω­δί­ας τοῦ μα­ζι­κοῦ ἐγ­κλή­μα­τος καὶ τοῦ πα­ράλ­λη­λου ἐγ­κλή­μα­τος, τῆς Γυ­ναι­κο­κτο­νί­ας καὶ τῆς Παι­δο­κτο­νί­ας. Εἶ­ναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κὴ ἡ στιγ­μὴ ποὺ φα­νε­ρώ­νει καὶ τὸ μέ­γε­θος τοῦ ἐγ­κλή­μα­τος, ὅ­ταν ὁ Γάλ­λος πρό­ξε­νος δι­και­ο­λό­γη­σε τὴν κα­θυ­στέ­ρη­ση τῆς ἄ­φι­ξής του σὲ γεῦ­μα στὴ Σμύρ­νη, λό­γῳ τοῦ γε­γο­νό­τος ὅ­τι «ἡ λέμ­βος ποὺ τὸν ἔ­φε­ρεν ἀ­πὸ τὸ γαλ­λι­κὸν πλοῖ­ον, προ­σέ­κρου­σεν εἰς πτώ­μα­τα Ἑλ­λη­νί­δων γυ­ναι­κῶν ποὺ ἐ­πλέ­ον εἰς τὴν πα­ρα­λί­αν!».

Ἔ­χει ἐν­δι­α­φέ­ρον ἀ­πὸ κά­θε ἄ­πο­ψη ἡ σύ­στα­ση ἀ­πὸ τὴν Κοι­νω­νί­α τῶν Ἐ­θνῶν, τῆς ἐ­ρευ­νη­τι­κῆς ἐ­πι­τρο­πῆς γιὰ τὸν ἐ­κτο­πι­σμὸ γυ­ναι­κῶν καὶ παι­δι­ῶν, ἡ ὁ­ποί­α ἐ­ξέ­τα­σε τὴν τὶς βι­αι­ό­τη­τες ἐ­ναν­τί­ον τοῦ ἀρ­με­νι­κοῦ πλη­θυ­σμοῦ, ἀλ­λὰ καὶ τοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ. Ἡ εἰ­δι­κὴ ἀ­να­κρι­τι­κὴ ἐ­πι­τρο­πὴ ἡ ὁ­ποί­α δη­μι­ουρ­γή­θη­κε γιὰ νὰ δι­ε­ρευ­νή­σει τὸ ζή­τη­μα τῶν γυ­ναι­κῶν καὶ τῶν παι­δι­ῶν ποὺ ἀ­πή­χθη­καν καὶ κλεί­στη­καν σὲ ἱ­δρύ­μα­τα καὶ οἰ­κί­ες μὲ σκο­πὸ τὸν ἐ­ξισ­λα­μι­σμὸ καὶ τὴν ἐκ­με­τάλ­λευ­ση ἀ­να­κά­λυ­ψε πλα­στὰ ἔγ­γρα­φα τὰ ὁ­ποῖα τὰ ἐμ­φά­νι­ζαν ὡς μου­σουλ­μα­νι­κοῦ θρη­σκεύ­μα­τος, ἐ­νῶ ὁ Ἕλ­λη­νας ἐκ­πρό­σω­πος στὴν ἔκ­θε­σή του ἀ­νέ­φε­ρε ὅ­τι «300.000 γυ­ναῖ­κες καὶ παι­διὰ ἐ­κτο­πί­στη­καν καὶ κρα­τοῦν­ται».

Ὁ ἐ­πί­λο­γος τῆς μα­ζι­κῆς δο­λο­φο­νί­ας, ἐ­ξευ­τε­λι­σμοῦ, ἐ­ξαν­δρα­πο­δι­σμοῦ, χει­ρα­γώ­γη­σης τῶν γυ­ναι­κῶν καὶ τῶν ὀρ­φα­νῶν γρά­φτη­κε στὴν Ἑλ­λά­δα καὶ σὲ ἄλ­λα μέ­ρη τῆς προ­σφυ­γιᾶς. Ἡ γυ­ναῖκα καὶ τὰ ὀρ­φα­νὰ ἔ­ψα­χναν τοὺς ἀ­γνο­ου­μέ­νους τους στὴν Ἑλ­λά­δα (ἀ­να­ζη­τή­σεις τοῦ Ἐ­ρυ­θροῦ Σταυ­ροῦ), τοὺς ἐ­να­πο­μεί­ναν­τες συγ­γε­νεῖς της στὴν πα­τρί­α (ἐ­ξισ­λα­μι­σμέ­νοι) καὶ θρη­νοῦ­σαν τοὺς νε­κρούς της. Κα­ταυ­λι­σμοὶ καὶ ὀρ­φα­νο­τρο­φεῖ­α ἦ­ταν τὰ σπί­τια τους με­τὰ τὸν ξε­ρι­ζω­μό, ὅ­που ἄρ­χι­σε μί­α νέ­α ζω­ὴ μὲ ἔν­το­νες μνῆ­μες ἀ­πὸ τὸ πα­ρελ­θόν.