Α΄
Πρόλογος
Ὁ Θεὸς «ἔθετο τὸν ἄνθρωπο ἐν τῷ παραδείσω τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν», λέει ἡ Παλαιὰ Διαθήκη. Ἀλλὰ καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη βλέπουμε τὸν ἴδιο τὸν Κύριο νὰ ἐργάζεται τὸ «ταπεινὸ» ἔργο τοῦ ξυλουργοῦ, πρὶν ἀρχίσει τὴ δημόσια δράση Του.
Στὴ συνέχεια, οἱ Ἀπόστολοι, ἰδιαίτερα ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἐργάζονταν «ταῖς ἰδιαῖς χερσὶν» καὶ συνιστοῦν τὴν ἐργατικότητα, ὡς ἰδιαίτερη ἀρετὴ καὶ εὐλογία. Ἔτσι, φθάνει μέχρι καὶ στὶς σύγχρονες κοινωνίες ἡ ἐργασία νὰ εἶναι, ὄχι μόνο ἕνα ἰσχυρὸ μέσο βιοπορισμοῦ ἀλλά νὰ προσφέρει στὸν ἐργαζόμενο καὶ κοινωνικὴ καταξίωση, ὅπως καὶ δυνατότητες γιὰ τεχνολογικὴ καὶ πνευματικὴ δημιουργία καὶ ἑπομένως, γιὰ προαγωγὴ τοῦ πολιτισμοῦ.
Β΄
Μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα, ἡ ἀνεργία εἶναι ἐν πολλοῖς, ἡ ἀδυναμία εὕρεσης ἐργασίας.
Τὸ πρωταρχικὸ αἴτιο ἀνεργίας, εἶναι ἡ δυσαναλογία μεταξὺ θέσεων ἐργασίας καὶ ζήτησης.
Δεύτερο στὴ σειρὰ αἴτιο ἀνεργίας, εἶναι ἡ ἁλματώδης ἀνάπτυξη τῆς τεχνολογίας, ἡ ὁποία δὲν συμβαδίζει, συνήθως, μὲ τὴν ἐκπαίδευση τοῦ μέσου ἀτόμου. Ἔτσι, ἔχουμε περιπτώσεις, ὅπου ὑπάρχουν κενὲς θέσεις καὶ ὅμως, ἡ ἀνεργία, ὄχι μόνο δὲν μειώνεται, τουναντίον αὐξάνει, γιατί οἱ αἰτοῦντες δὲν πληροῦν τὰ προσόντα καὶ τὰ προαπαιτούμενα…
Τρίτο αἴτιο, ἡ ἀνεργία αὐξάνει, γιατί οἱ ἀπαιτήσεις τῶν ἤδη ἐργαζομένων εἶναι ἀσύμφορες γιὰ τὴν ἐργοδοσία. Σιωπηλά, λοιπόν, σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις, μειώνονται οἱ θέσεις ἐργασίας. Ἐνῶ, οἱ ἤδη ἐργαζόμενοι, μὲ τὸ φόβο τῆς ἀπόλυσης, ἐργάζονται περισσότερες ὧρες γιὰ νὰ καλύψουν τὰ ἐργασιακὰ κενά.
Βέβαια, ὅλα αὐτὰ γίνονται σὲ βάρος τῆς ὑγείας, τῆς οἰκογενειακῆς γαλήνης καὶ ἰσορροπίας, ἀλλὰ αὐτά, δυστυχῶς, εἶναι «ψιλὰ γράμματα» στὸν αἰώνα τῆς ἐπιδίωξης τοῦ ὑπερπλουτισμοῦ καὶ τῆς ὑπερπαραγωγικότητας. Ἡ ζωὴ συνεχίζεται, οἱ κοινωνίες ἐξελίσσονται μὲ αὐτοὺς τοὺς ρυθμοὺς καὶ τὰ ἄγχη αὐξάνονται, δυστυχῶς, κατακόρυφα.
Τέταρτο αἴτιο, ποὺ ἴσως εἶναι καὶ τὸ πιὸ σοβαρό, ἡ ἀνεργία πλήττει τὴν ὑπερσύγχρονη κοινωνία μας καὶ γιὰ ἕναν ἄλλο λόγο. Ἕνα ποσοστὸ τῆς νεολαίας μας, δυστυχῶς, δὲν ἔχει ἐπαρκὲς ἀγωνιστικὸ φρόνημα. Εἶναι τῆς ἥσσονος προσπάθειας, θέλει τὸ πολὺ κέρδος μὲ λίγο κόπο, ἐνῶ παράλληλα, ἡ σύγχρονη οἰκογένεια ἔχει ὑπέρμετρες ἀξιώσεις καὶ ἀπαιτήσεις ἀπὸ τὰ παιδιά της, δυσανάλογες, πολλὲς φορές, πρὸς τὶς δυνατότητές τους. Μὲ ἀποτέλεσμα, οὔτε οἱ νέοι αὐτῆς τῆς νοοτροπίας νὰ δραστηριοποιοῦνται νὰ βροῦν ἐργασία, οὔτε οἱ γονεῖς τους νὰ βλέπουν νὰ ἱκανοποιοῦνται τὰ αἴολα ὄνειρά τους, ὡς πρὸς τὴν ἐξέλιξη τῶν παιδιῶν τους.
Στὸ σημεῖο αὐτό, θὰ μπορούσαμε νὰ ἀναφερθοῦμε καὶ σὲ ἕνα ἄλλο ποσοστὸ νέων, ποὺ δὲν καταδέχονται νὰ κάνουν, μία πιὸ «ταπεινὴ» κατὰ τὴν ἐσφαλμένη, φυσικά, ἀντίληψή τους ἐργασία, μέχρι νὰ ἐπιτύχουν αὐτὸ ποὺ ἐπιθυμοῦν. Ἴσως, ὅμως, αὐτὸ νὰ ξεκινάει, κάποιες φορές, καὶ ἀπὸ τὴ νοοτροπία τῆς ἑλληνικῆς οἰκογένειας, κάτι, ποὺ δὲν συμβαίνει στὸ ἐξωτερικό. Ἐκεῖ, ὅπως εἶναι γνωστό, οἱ νέοι ἀναλαμβάνουν τὶς εὐθύνες τους ἀπὸ πολὺ νωρίς. Ἔτσι, μπορεῖ ἕνα παιδὶ π.χ. γιατροῦ, καθηγητῆ Παν/μιου νὰ ἐργάζεται προσωρινά, ὡς σερβιτόρος κ.λ.π.
Ὑπάρχει, ὅμως, καὶ αὐτὸ εἶναι πολὺ ἐλπιδοφόρο, καὶ ἕνα ἄλλο ποσοστὸ νέων, ποὺ δὲν ἀνέχονται νὰ ζοῦν σὲ βάρος κανενὸς καὶ ἔτσι κάνουν καὶ τὶς πιὸ «ταπεινὲς» ἀλλὰ τίμιες δουλειές, προκειμένου νὰ μὴν ἐπιβαρύνουν κανέναν ἐφ’ ἑνὸς καὶ νὰ βοηθήσουν καὶ τὴν πατρικὴ οἰκογένεια ἀφ’ ἑτέρου, ὅταν ὑπάρχει ἀνάγκη, ψάχνοντας, στὸ μεταξύ, γιὰ κάτι καλύτερο καὶ ἀνάλογο τῶν προσόντων ποὺ διαθέτουν.
Γ΄
Πέραν, ὅμως, ὅλων αὐτῶν τῶν διαπιστώσεων, ἂς σταθοῦμε καὶ σὲ ἕνα ἄλλο σημαντικὸ κομμάτι τῆς ὕπαρξής μας, ποὺ δίνει μία εὐρύτερη διάσταση στὸ θέμα μας. Στὰ μάτια τοῦ Θεοῦ, κάθε ἀνθρώπινη ψυχὴ ὑπάρχει ὡς ἀνεκτίμητη ἀξία καὶ χωρίς, τυχόν, ἐπάγγελμα. Πολὺ περισσότερο μάλιστα, ὅταν αὐτὸ δὲν προέκυψε ἐξ ὑπαιτιότητας τοῦ ἀτόμου ἀλλὰ ἀπὸ δυσμενεῖς συγκυρίες κοινωνικὲς κ.λ.π.
Αὐτὸ συνεπάγεται γιὰ τὸν χριστιανό, νὰ ἀγωνίζεται πρώτιστα γιὰ τὴν ψυχική του ὡριμότητα καὶ τὸν ὀρθὸ πνευματικό του προσανατολισμό. Αὐτὰ εἶναι ποὺ θὰ δώσουν ἀξία καὶ νόημα στὸ ὅποιο ἐπάγγελμα ἐξασκεῖ ἡ βρίσκεται σὲ ἀναζήτηση γιὰ νὰ ἀσκήσει. Ὅπως ἐπίσης, ὀφείλει νὰ προσπαθεῖ νὰ συνδέει τὴν ὅποια ἐργασία του μὲ τὴν ἐντιμότητα, τὴν προσωπική του ἀξιοπρέπεια, τὴν, κατὰ τὸ δυνατόν, ἀνταπόκριση στὶς ὑποχρεώσεις του μὲ τὸν καλύτερο τρόπο σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἐξασφάλιση κάποιου χρόνου γιὰ τὴν προσωπική του πνευματικὴ τροφοδοσία καὶ ἀνανέωση.
Γιατί, ναὶ μέν, ἡ ἐργασία εἶναι μέσον ἐπιβίωσης καὶ γιατί ὄχι καὶ προσωπικῆς αὐτοβεβαίωσης. Ἒπ οὐδενί, ὅμως, δὲν πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖται ὡς μέσον ἱκανοποίησης ὑπέρμετρων φιλοδοξιῶν, ἄμετρου πολιτισμοῦ, οὔτε ἐπίδειξης δύναμης ἢ ἐκμετάλλευσης τῶν οἰκονομικῶς ἀσθενέστερων. Γι’ αὐτὸ καὶ χρειάζεται νὰ διαμορφώνει ὁ χριστιανὸς ἐργαζόμενος προσωπικότητα μὲ ἦθος καὶ ἰσχυρὴ θέληση, ὥστε νὰ ‘ναι σὲ θέση νὰ ἀντικρούει ἀποτελεσματικά τοὺς προαναφερθέντες πειρασμούς.
Ἴσως, ἀξίζει τὸν κόπο νὰ ἀναφερθοῦμε ἐδῶ, στὸν γνωστὸ καὶ πολὺ ἐπιτυχημένο Ἕλληνα ἐπιχειρηματία Παῦλο Εὐμορφίδη, ὁ ὁποῖος ἀκολουθώντας τὴν συμβουλὴ τοῦ πατέρα του, συνηθίζει νὰ προσλαμβάνει στὶς ἐπιχειρήσεις του καὶ ἕνα σημαντικὸ ἀριθμὸ ἀτόμων μὲ εἰδικὲς ἀνάγκες, καθὼς ἐπίσης καὶ προσφύγων. Καὶ ὅταν τὸν ρώτησαν, ἂν θέλει νὰ περάσει κάποιο μήνυμα, προσλαμβάνοντας ἀνθρώπους ἀπὸ εὐπαθεῖς ὁμάδες πληθυσμοῦ, ἐκεῖνος ἀπάντησε: «ὁ δρόμος ἀνοίγει, ὅταν βοηθᾶς αὐτοὺς ποὺ ἔρχονται πίσω σου. Εἶναι ὑποχρέωσή μας νὰ θεωροῦμε τὴν ὑγεία μας δῶρο Θεοῦ, καὶ ὄχι προϊὸν τύχης. Ὅλοι ἀνεξαιρέτως εἴμαστε εὐάλωτοι, ἀλλὰ οἱ πράξεις μας μαρτυροῦν ὅτι δὲν τὸ γνωρίζουμε ἢ δὲν θέλουμε νὰ τὸ μάθουμε. Φανταστεῖτε, τὸ πῶς θὰ μποροῦσε νὰ ἀλλάξει ἡ ζωή μας, ἂν συνέβαινε κάτι καὶ προκαλοῦσε ἀναπηρία σὲ μᾶς ἢ σὲ ἕνα μέλος τῆς οἰκογένειάς μας». Καὶ στὴν ἐρώτηση, τί θὰ λέγατε στοὺς νέους μας, σήμερα; Ἀξίζει τὸ ἐπιχειρηματικὸ ρίσκο; Ἡ ἀπάντησή του, ἦταν: «Νὰ τολμοῦν νὰ κάνουν τὶς ἰδέες τους πραγματικότητα καὶ νὰ ἀγωνίζονται γι’ αὐτό». (Οἱ ἐπιχειρήσεις του παράγουν στρώματα ἀπὸ φυσικὰ καὶ φιλικὰ πρὸς τὸ περιβάλλον ὑλικά).
Δ΄
Σὲ περίπτωση, λοιπόν, ἀνεργίας του ἢ τῆς συζύγου, ὅπως εἶναι φυσικό, προκύπτουν πολλὰ θέματα. Ἄμεσο καὶ κύριο εἶναι, ἡ ἐπιβίωση τῆς οἰκογένειας, ὅταν δὲν ὑπάρχουν ἄλλοι ὑλικοὶ πόροι, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐργασία τῶν συζύγων. Στὴ συνέχεια, δὲν εἶναι καὶ τόσο εὔκολο νὰ ὑπάρξει οἰκογενειακὴ ἁρμονία, γιατί ἡ ἀνεργία δὲν διαταράσσει μόνο τὶς ἰσορροπίες, ἀλλὰ κυοφορεῖ καὶ ἄλλους μεγάλους κινδύνους γιὰ τὴν πορεία τῆς οἰκογένειας. Γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ προσέξει ὁρισμένα βασικὰ στοιχεῖα ὁ ἴδιος ὁ ἄνεργος:
1). Μετὰ ἀπὸ τὸ πρῶτο σόκ, καλὸ θὰ εἶναι, νὰ ἀποδεχθεῖ τὴ νέα κατάσταση καὶ νὰ τὴν ἀντιμετωπίσει ἐνεργητικά. Σὲ καμιὰ περίπτωση, δὲν πρέπει νὰ ἀπομονωθεῖ. Γιατί μὲ τὸ νὰ μὴ κάνει τίποτα ὅλη τὴν ἡμέρα, αὐτὸ εἶναι πόρτα ἀνοιχτὴ στὴν κατάθλιψη.
Πιέζοντας, λοιπόν, τὸν ἑαυτό του, πρέπει νὰ βγεῖ ἀπὸ τὸ σπίτι, νὰ συναντήσει ἄλλα πρόσωπα καὶ νὰ κάνει ἐνέργειες γιὰ νὰ βρεῖ δουλειά, μέσω γνωστῶν, φίλων, μέσω γραφείων εὑρέσεως ἐργασίας, ἀγγελιῶν κ.λ.π. Δὲν εἶναι ντροπή, ὅτι βρέθηκε σὲ κάποια στιγμὴ νὰ ‘ναι ἄνεργος. Εἶναι μία δύσκολη κατάσταση, τὴν ὁποία ὀφείλει νὰ τὴν παλέψει ἀλλὰ μὲ τὸ κεφάλι ψηλά. Νὰ διαθέτει, εἰ δυνατόν, τὰ 4/5 τοῦ χρόνου του γι’ αὐτὸν τὸν σκοπό. Ἀλλά, ἂν στὴν περίοδο αὐτὴ τῆς ἀναζήτησης ἐργασίας, εἰσπράξει πολλὲς ἀπαντήσεις καὶ περνάει ὁ χρόνος χωρὶς ἐπιτυχία, αὐτὴ μόνο ἡ ἀπασχόληση, δὲν ἀρκεῖ νὰ τοῦ ἐξασφαλίσει θετικὴ εἰκόνα γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ γεμίσει τὶς ἡμέρες του. Μέχρι, λοιπόν, νὰ βρεθεῖ ἐργασία καὶ ὁ ἴδιος νὰ φροντίζει νὰ μὴ καταβληθεῖ ψυχικά, οὔτε νὰ μεταδίδει στὴν οἰκογένειά του, τὴ δυσθυμία του καὶ τὴ στεναχώρια του. Δεδομένου ὅτι οὔτε αὐτὸς οὔτε ἡ οἰκογένειά του ἐπεδίωξαν αὐτὴ τὴν κατάσταση.
Βέβαια, σὲ αὐτὴ τὴ δύσκολη περίοδο, σημαντικὸ ρόλο θὰ παίξει ἡ πίστη του στὸν Θεό. Ἂν παράλληλα πρὸς τὶς φροντίδες ποὺ κάνει γιὰ ἐργασία, ἐμπιστεύεται τὸ πρόβλημά του στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ – Πατέρα, θὰ παίρνει δύναμη ἀπὸ Κεῖνον, ὥστε τελικὰ νὰ ἀντέξει. Τὸ ἀντίθετο μπορεῖ νὰ συμβεῖ, ἂν δὲν ἀντιδράσει σωστά. Νὰ ἀπογοητευθεῖ, ὁπότε καὶ γι’ αὐτὸν καὶ τὴν οἰκογένειά του τὰ πράγματα θὰ δυσκολέψουν ἀκόμη πιὸ πολύ. Ἀκόμη, ἂς ἐπιδιώκει νὰ βοηθάει τὸν ἑαυτό του καὶ μὲ κάποια ἁπλὰ καθημερινὰ μέσα. Ἂς πείσει τὸν ἑαυτὸ του π.χ. καὶ ἂς μὴν ἔχει κέφι, νὰ βγεῖ ἕνα περίπατο γιὰ νὰ ἀλλάξει διάθεση, νὰ ξεφύγει λίγο ἀπὸ τὸ πρόβλημά του. Ὅσο καὶ ἂν αὐτὸ φαίνεται ἐξωπραγματικό, εἶναι ἀναγκαῖο, τόσο γιὰ τὴ δική του ψυχικὴ ἰσορροπία, ὅσο καὶ τῆς οἰκογένειάς του.
Μία ἄλλη πρόταση εἶναι, στὸ διάστημα αὐτό, τῆς ἀναζήτησης ἐργασίας, νὰ διαθέσει καὶ κάποιο χρόνο γιὰ τὴ δική του ἐπιμόρφωση. Ἐπίσης, μπορεῖ νὰ φανεῖ χρήσιμος σὲ κάποιους ἄλλους, ποὺ ἔχουν τὴν ἀνάγκη τῆς παρουσίας του (στὸ νοσοκομεῖο ἄρρωστοι, μοναχικοὶ κ.λ.π.). Ἀκόμη, μπορεῖ νὰ γίνει μέλος ἐνεργὸ ἑνὸς συλλόγου, κυρίως κοινωνικῆς προσφορᾶς, ὁπότε βλέπει γύρω του καὶ ἄλλα προβλήματα, πιθανὸν μεγαλύτερα ἀπὸ τὰ δικά του.
Ἢ νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ ἕνα σπόρ, ποὺ τοῦ ἀρέσει καὶ δὲν εἶχε ποτὲ διαθέσιμο χρόνο γι’ αὐτό. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ὁ ἄνεργος βγαίνει ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ λίγο, ἰσορροπεῖ ἐσωτερικά, ὀργανώνει καὶ ἀξιοποιεῖ τὸν ἐλεύθερο χρόνο του ἀποδοτικὰ καὶ οὐσιαστικά. Ἔχει κάτι νὰ πεῖ στὴν οἰκογένειά του, ὅταν γυρίσει στὸ σπίτι.
Ἐπίσης, νὰ μὴ ξεχνάει ποτὲ ὅτι ὅσο λιγότερο δραστηριοποιεῖται ὁ ἄνθρωπος, τόσο λιγότερο ἔχει διάθεση νὰ ἐνεργοποιηθεῖ (ἡ ἀδράνεια παρασύρει σὲ μεγαλύτερη ἀδράνεια). Ἐὰν διαθέτει τὰ 4/5 τοῦ χρόνου του, στὶς ἐνέργειες γιὰ ἀνεύρεση ἐργασίας, σίγουρα, δὲ θὰ ἔχει ἐνοχές, ὅταν ἐπιδίδεται, γιὰ λίγο, καὶ σὲ κάποιες ἄλλες ἀσχολίες. Ὅσο περισσότερους γνωστοὺς συναντάει, ἐξ ἄλλου, τόσο οἱ πιθανότητες νὰ βρεῖ δουλειά, αὐξάνουν.
Ε΄
Ἡ στάση τῆς συζύγου ἀπέναντι στὸν ἄνεργο σύζυγό της.
Ἡ γυναίκα, λόγω τοῦ διπλοῦ της ρόλου, ὡς φύλακας τοῦ σπιτιοῦ καὶ ἐργαζόμενη, μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπίσει πιὸ εὔκολα τὴν νέα κατάσταση, ὡς ἄνεργη. Γιὰ τὸν ἄνδρα, ὅμως, εἶναι πολὺ πιὸ δύσκολα. Ὁ ἄνδρας, χωρὶς ἐργασία, αἰσθάνεται μετέωρος, ἀποτυχημένος, γι’ αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνει ἀκόμα καὶ ἐπιθετικός, γιατί αἰσθάνεται μειωμένος, ὡς ἄνεργος, ἔναντι ὅλης της οἰκογένειάς του.
Οἱ ρόλοι γιὰ τὸν ἄνδρα καὶ τὴ γυναίκα δὲν εἶναι ἴδιοι. Ὁ ἄνδρας εἴθισται νὰ θεωρεῖται ὅτι εἶναι ὁ κουβαλητής, ἐνῶ ἡ γυναίκα ἤδη ἔχει ἐξασφαλίσει ἕνας μέρος τῆς αὐτοεκτίμησής της ἀπὸ τὶς καθημερινὲς ἀσχολίες της γιὰ τὴν οἰκογένεια.
Γὶ αὐτό, εἶναι πιὸ εὔκολο γι’ αὐτὴν νὰ σταθεῖ πλάι στὸν ἄνεργο ἄνδρα της, μὲ πολλὴ κατανόηση καὶ ἀγάπη, νὰ τὸν βοηθήσει νὰ ἀντιμετωπίσουν μαζὶ μὲ ψυχραιμία καὶ ἀξιοπρέπεια τὴ δύσκολη αὐτὴ περίοδο τῆς ζωῆς τους. Νὰ τὸν ἐνθαρρύνει, ποτὲ νὰ μὴ συμπεριφέρεται πρὸς αὐτὸν ἀπαξιωτικά. Ἀντίθετα, νὰ ἐπιδοκιμάζει τὴν κάθε του προσπάθεια πρὸς ἀνεύρεση ἐργασίας, ἀνεξαρτήτως ἀποτελεσμάτων. Ἡ ἴδια νὰ πάρει τὴν πρωτοβουλία νὰ μειώσουν ὅλοι κάποια περιττὰ ἔξοδα πρῶτα ἡ ἴδια νὰ περιορίσει τὶς ἀπαιτήσεις της, τὸ ἴδιο καὶ τὰ παιδιά.
Ἐπίσης, εἶναι ἀπαραίτητο νὰ εἶναι πολὺ διακριτική, ἂν ἡ ἴδια ἐργάζεται. Δὲν εἶναι σωστό, ἐπειδὴ ὁ ἄνδρας της δὲν ἐργάζεται, νὰ περιμένει ἀπ’ αὐτὸν νὰ κάνει ὅλο τὸ νοικοκυριό. Ἀλλά, καὶ ὅταν σὲ κάτι βοηθάει, ἂς μὴν εἶναι ἕτοιμη γιὰ ἀρνητικὴ κριτική. Ἂν δὲν ἐργάζεται, ἂς φροντίσει τώρα, μήπως μπορέσει καὶ βρεῖ κάποια ἐργασία. Παρ’ ὅλα αὐτά, ἂς προσπαθεῖ νὰ μὴ στερεῖ τὴν οἰκογένειά της ἀπὸ μικροχαρές, ποὺ δὲν ἀπαιτοῦν πολλὰ ἔξοδα. Ἕνα καλοστρωμένο τραπέζι κάποιο βράδυ ποὺ εἶναι μαζὶ ὅλη ἡ οἰκογένεια, ἕνα γλυκό, λίγη μουσική, μία καλὴ συντροφιὰ μὲ φίλους, δίνει ἕνα τόνο χαρᾶς, αἰσιοδοξίας.
Βέβαια, ὀρθὸ καὶ δίκαιο εἶναι τὸ ἴδιο νὰ ἰσχύει καὶ γιὰ τὸν ἄνδρα. Ὅταν, δηλαδή, αὐτὸς ἐργάζεται καὶ ἡ σύζυγος ὄχι, γιὰ κάποιο συγκεκριμένο διάστημα, θὰ πρέπει νὰ φέρεται ἀντίστοιχα. Νὰ δείχνει καὶ αὐτὸς κατανόηση πρὸς αὐτήν, ὁπότε ἀνάλογη θὰ εἶναι καὶ ἡ συμπεριφορά του.
Στ΄
Ὅσο γιὰ τὰ παιδιά, ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία τους, θὰ πρέπει νὰ ἐνημερώνονται καὶ νὰ μετέχουν, στὸ πρόβλημα. Τὸ σημαντικότερο, ἡ μητέρα νὰ ἐμπνεύσει πρὸς τὰ παιδιά της, τὴ διατήρηση τοῦ σεβασμοῦ πρὸς τὸν πατέρα τους. Νὰ μὴ μειωθεῖ τὸ κύρος τοῦ πατέρα στὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν. Ὅταν ὅλα τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας μιλοῦν ἀνοιχτά, αὐτὸ ἐπιτρέπει νὰ συνειδητοποιήσουν καλύτερα τὴν κατάσταση. Τὰ μεγαλύτερα παιδιά, συχνά, τότε, κινητοποιοῦνται, γίνονται πιὸ ἐξυπηρετικά, λιγότερο ἀπαιτητικὰ καὶ στὸ σχολεῖο καταλαβαίνουν ὅτι πρέπει νὰ ἐργαστοῦν πιὸ σοβαρὰ καὶ ὑπεύθυνα. Ἔτσι, ὄχι μόνο δὲν θὰ προσθέτουν προβλήματα, ἀλλὰ ἀπεναντίας, θὰ δίνουν χαρὰ στοὺς γονεῖς τους, ποὺ τόσο τὴν χρειάζονται στὴ δύσκολη αὐτὴ περίοδο, ποὺ περνάει ἡ οἰκογένεια. Καὶ ἐπειδὴ ὅλες οἱ καταστάσεις τῆς ζωῆς μᾶς ἔχουν τὰ ὑπὲρ καὶ τὰ κατὰ αὐτὸ ποὺ συνήθως λέγεται «οὐδὲν κακὸν ἀμιγὲς καλοῦ», στὴν προκειμένη περίπτωση γιὰ τὰ ζευγάρια ποὺ ἔχουν παιδιά, ἡ θετικὴ πλευρὰ εἶναι, ὅτι στὸ διάστημα ποὺ βρίσκονται σὲ ἀναζήτηση ἐργασίας, φυσικὸ εἶναι νὰ ἔχουν περισσότερο ἐλεύθερο χρόνο. Ἂς ἀσχοληθοῦν, λοιπόν, πιὸ οὐσιαστικὰ καὶ μὲ τὰ παιδιά τους. Νὰ τὰ ἀκούσουν μὲ μεγαλύτερη ὑπομονή, μὲ περισσότερη προσοχὴ καὶ νὰ εἶναι πιὸ πολὺ διαθέσιμοι, χωρὶς ἐκνευρισμοὺς καὶ χωρὶς νὰ τοὺς μεταδίδουν ἀπαισιοδοξία καὶ ἀπογοήτευση. Ἂς μάθουν καὶ τὰ παιδιὰ ὅτι ἡ ζωὴ δὲν μπορεῖ νὰ ναὶ πάντα ρόδινη. Ἔρχονται καὶ οἱ δύσκολες ὧρες. Τὸ θέμα εἶναι πὼς ἐμεῖς τὶς ἀντιμετωπίζουμε καὶ τὶς ἀξιοποιοῦμε. Ἀκόμη, νὰ συνειδητοποιήσουν ὅτι ὑπάρχουν καὶ καταστάσεις πιὸ δύσκολες ἀπὸ τὶς δικές τους καὶ νὰ μάθουν νὰ συντρέχουν πρόθυμα, ὅπου μποροῦν μὲ μία ζεστὴ παρουσία ἀγάπης.
Ζ΄
Ἐπίλογος
Πάνω ἀπ’ ὅλα, ὅμως, ἂς προσπαθήσουμε νὰ τονώσουμε τὴν πίστη μας στὸν Θεὸ μὲ τὴν βεβαιότητα ὅτι, ἐφ’ ὅσον ἐμεῖς κάνουμε ὅ,τι μποροῦμε καὶ ἀναζητοῦμε μὲ τίμια μέσα λύση στὸ πρόβλημά μας, κάποια στιγμή, ἴσως ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ δὲν τὸ περιμένουμε, θὰ ἔχουμε λύση. Καὶ τότε, σίγουρα, μία πολὺ θετικὴ ἐμπειρία θὰ ὑπάρχει γιὰ τὴν περαιτέρω πορεία τῆς οἰκογένειας, ὅταν πιὰ τὸ πρόβλημα τῆς ἀνεργίας θὰ ἔχει ξεπεραστεῖ.