Εὐαγγέλου Στ. Πονηροῦ
σχολικοῦ συμβούλου Θεολόγων
Πειραιῶς, Δ΄ Ἀθηνῶν, Κυκλάδων
Κανένας δέν φαντάζεται ὅτι δέν ἔγινε τό φρικιαστικό ἱστορικό γεγονός, τό ὁποῖο ὀνομάζουμε «Μικρασιατική καταστροφή», δηλαδή ἡ σφαγή μεγάλου μέρους τῶν χριστιανῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, Ἑλλήνων, Ἀρμενίων, Ἀσσυρίων, ἡ ἀπαγωγή καί ἐξισλαμισμός ἀρκετῶν γυναικῶν καί κοριτσιῶν, καί κακοποίηση, καταλήστευση καί ἐκδίωξη τῶν περισσοτέρων ἀπό τούς ὑπολειπομένους. Κι ἄν κάποιος προβάλλη τόν ἀνιστόρητο ἰσχυρισμό ὅτι ἡ σφαγή εἶχε ὡς αἰτία τήν τριετῆ παρουσία τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν Μικρά Ἀσία, ἄς μάθη ὅτι:
α) Οἱ σποραδικές δολοφονίες τῶν ἀμάχων χριστιανῶν ξεκίνησαν τό 1913.
β) Ἡ συστηματική σφαγή ξεκίνησε ἀπό τήν νεοτουρκική ἡγεσία τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας λίγο πρίν τήν ἔναρξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου πολέμου καί διήρκεσε ἕως τήν λήξη του.
γ) Οἱ σποραδικές δολοφονίες δέν ἔπαυσαν καί μετά τήν λήξη τοῦ πολέμου.
δ) Ὁ ἱδρυτής τῆς Τουρκικῆς Δημοκρατίας Μουσταφᾶ Κεμάλ προερχόταν ἀπό τόν κύκλο τῶν Νεοτούρκων καί εἶχε, ἔτσι καί ἀλλοιῶς, πρόγραμμα νά συνεχίση τό δολοφονικό ἔργο τῶν προκατόχων του.
ε) Θύματα τῶν προμελετημένων καί συστηματικῶν σφαγῶν ὑπῆρξαν καί οἱ Ἀρμένιοι καί Ἀσσύριοι χριστιανοί, πρίν καί μετά τήν ἄφιξη τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν Μικρά Ἀσία. Μήπως ὑπῆρξε ποτέ Ἀρμενικός ἤ Ἀσσυριακός ἀπελευθερωτικός στρατός καί ἡ παρουσία του στήν Μικρά Ἀσία ἔγινε αἰτία σφαγῶν;
ς) Ὁ ἑλληνικός στρατός δέν ἔφθασε ποτέ στίς περιοχές τοῦ Πόντου, παρ᾿ ὅλα αὐτά ἐξοντώθηκε ὁ μισός χριστιανικός πληθυσμός τόσο ἐπί Νεοτούρκων, ὅσο καί ἐπί Κεμάλ.
ζ) Ἡ ἐκστρατεία τῆς Ἑλλάδος στήν Μικρά Ἀσία ὄχι μόνο δέν προκάλεσε, ἀλλά καθυστέρησε ἐπί τρία ἔτη τήν προαποφασισμένη σφαγή τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ.
Ὑπῆρξε ἐν τέλει, ἁμάρτημα τῆς Ἑλλάδος τό γεγονός ὅτι δέν εἶχε ἱκανούς ἡγέτες, οὔτε ἐξασφάλισε ἀληθινούς συμμάχους. Γι’ αὐτό καί δέν κατάφερε νά ἀποτρέψη τό προμελετημένο ἔγκλημα. Ἡ ἐξόντωση ξεκίνησε ἀπό τήν Ἀνατολική Θράκη. Τήν περιγράφει σέ ἐπιστολή του πρός τίς αὐτοκέφαλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Γερμανός στίς 29/5/1914: «Τά γάρ ἐν τῇ πολυπαθεῖ Θράκῃ ἀπό μηνῶν ἤδη κακούργως καί λῃστρικῶς κατά τοῦ φιλησύχου καί ἀθῴου χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ τῇ ἐνοχῇ τῶν ἀρχῶν διαδραματιζόμενα, αἱ φρίκης καί ἀγριότητος καί βαρβαρότητος ἔμπλεοι βιαιοπραγίαι, καταλῃστεύσεις, ἀτιμώσεις καί διωγμοί, καί ὁ μετά τῆς αὐτῆς καί μείζονος ἔτι βιαιότητος καί λῃστρικῆς διαθέσεως ἀρξάμενος ἤδη καί ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ ἀπαίσιος ἐξοντωτικός κατά τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ διωγμός, οὐδεμίαν καταλείπουσιν ἀμφιβολίαν ὅτι οὐχί πλέον μεμονωμένων ἐκρήξεων φανατισμοῦ καί μισαλλοδοξίας κίνδυνοι, οἷοι πολλάκις ἐν τῷ παρελθόντι κατά τάς δυστυχεῖς ταύτας χώρας συνέβαινον τῆς Ἀνατολῆς, ἀλλά σύστημα ἤδη καί σχέδιον μεμελημένον γενικῆς ἐξοντώσεως καί ὀλέθρου συρρίζου ἀπειλεῖ τόν ὀρθόδοξον ἐν Ἀνατολῇ λαόν. Ἤδη γάρ ἀπό μακροῦ ἤρξατο καί διεξάγεται ἀνήκουστος ἐξοντωτικός διωγμός καί βίαιος ἐκπατρισμός τῶν κατοίκων ὁλοκλήρων κοινοτήτων, χωρίων καί πόλεων ἐν Θράκῃ, οἵτινες, λῃστευόμενοι πρῶτον παντοιοτρόπως ἀμέσως καί ἐμμέσως, καί ποικιλοτρόπως ἐκπτοούμενοι καί βιαζόμενοι, ἐξαναγκάζονται ἵνα γυμνοί καί λιμώττοντες τῆς γενεθλίου χώρας αὐτῶν ἀπέρχωνται, καταλιμπάνοντες τά ἱερά, τούς οἴκους, τούς ἀγρούς, τά ζῷα καί πᾶσαν ἁπαξαπλῶς τήν οἰκιακήν καί λοιπήν περιουσίαν αὐτῶν τοῖς ἔξωθεν, ἐκ παντοίων μερῶν καί τόπων ἐρχομένοις καί τῇ ἀρωγῇ τῶν ἀρχῶν εἰς τά χωρία καί τούς οἴκους τῶν χριστιανῶν ἐγκαθιδρυομένοις μουσουλμάνοις πρόσφυξι. […]. Ἀλλά καί ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ ἤδη μετά τῆς αὐτῆς καί μείζονος ἔτι βιαιότητος καί λῃστρικῆς διαθέσεως μεταδέδοται, οὐδενός κωλύοντος, ὁ ἐξοντωτικός κατά τῶν ὀρθοδόξων διωγμός, φωναί δέ ἀπέλπιδες καί ἐκεῖθεν πρός τήν Ἐκκλησίαν συνεχῶς ἤδη καταφθάνουσι, τόν βίαιον ἐκδιωγμόν ἐκ τῆς γενεθλίου χώρας καί τήν ἔλλειψιν πάσης προστασίας ἐκ μέρους τῶν ἀρχῶν τῆς ζωῆς, τιμῆς καί περιουσίας αὐτῶν ἐκτραγωδοῦσαι καί καταγγέλλουσαι»1 . Ὁ Πατριάρχης καθιστᾶ σαφές, ὅτι οἱ διακηρύξεις τοῦ νεοτουρκικοῦ καθεστῶτος «περί ἰσότητος, δικαιοσύνης, ἐλευθερίας καί ἀδελφότητος πάντων τῶν πολιτῶν» ἦταν ψευδεῖς καί παραπλανητικές. Τό ἀληθινό του πρόσωπο φάνηκε, ὅταν ξεκίνησε τήν ἐξόντωση τῶν ἀμάχων πρῶτα ἀπό τήν Ἀνατολική Θράκη καί συνέχισε στήν Μικρά Ἀσία.
Μετά τήν ἔναρξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου πολέμου (28/7/1914) καί τήν εἴσοδο τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας σέ αὐτόν στό πλευρό τῶν κεντρικῶν δυνάμεων (2/8/1914), οἱ διώξεις εἰς βάρος τῶν χριστιανῶν ἐντάθηκαν.
Τίς περιγράφει στίς 15/7/1915 ὁ μητροπολίτης Καλλιουπόλεως Κωνσταντῖνος:
«Ἡ ἐξόντωσις τῶν προσφύγων χριστιανῶν εἶναι μεθοδικωτάτη. Ἐάν διά λόγους δῆθεν πολεμικούς ἐκπατρίζωνται οἱ χριστιανοί μόνον, ἠδύναντο νά μείνωσιν εἰς τά μέρη, ἔνθα ἅπαξ μεταφέρονται. Δέν συμβαίνει ὅμως τοῦτο· ἀλλά μόλις διαμείνωσιν ἐπί τινας ἡμέρας εἰς μέρος τι, μετατοπίζονται εἰς ἕτερον, ἵνα ὑφίστανται οὕτω συνεχεῖς διωγμούς καί ταλαιπωρίας, ἵνα ἐξαντλῶνται ἐκ τῶν κοπώσεων καί τῶν μόχθων καί ἵνα ἀποθνῄσκωσιν ἐπί ποδός2. Οἱ ἀτέρμονες πορεῖες τῶν ἐκτοπισμένων γυναικοπαίδων καί γερόντων κατέληγαν στόν θάνατο. Στούς ἄνδρες τούς εὑρισκομένους σέ στρατεύσιμη ἡλικία ἐπιβλήθηκε ἡ στράτευση, δηλαδή καταναγκαστικά ἔργα μέχρι θανάτου. Πρίν συντελεσθῆ πλήρως τό ἔγκλημα, σαράντα ἐπιφανεῖς Ἕλληνες ἀπηύθυναν ἔκκληση στούς διανοουμένους τοῦ κόσμου, προσπαθώντας νά ἀποτρέψουν τό τελειωτικό κτύπημα. Μετά βαθυτάτης συγκινήσεως οἱ συγγραφεῖς καί καλλιτέχναι τῆς Ἑλλάδος ἀπευθύνονται πρός τούς διανοουμένους τοῦ πεπολιτισμένου κόσμου, ὅπως γνωστοποιήσουν εἰς αὐτούς τήν τραγωδίαν χιλιάδων οἰκογενειῶν τοῦ ἑλληνικοῦ Πόντου. Ξηρά, ἐξηκριβωμένα καί ἀναμφισβήτητα τά γεγονότα εἶναι τά ἑξῆς: Οἱ Τοῦρκοι ἐφόνευσαν ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς κατοίκους τῆς πόλεως Μερζιφοῦντος, ἀφοῦ τήν ἐλεηλάτησαν καί τήν ἐπυρπόλησαν. Τούς προσπαθήσαντας νά διασωθοῦν ἐτυφέκισαν καί ἐθανάτωσαν καταλαβόντες τάς διόδους. Μετετόπισαν ὅλον τόν ἄρρενα πληθυσμόν τῶν πόλεων Τριπόλεως, Κερασοῦντος, Ὀρδούς, Οἰνόης, Ἀμισοῦ καί Πάφρας καί καθ᾿ ὁδόν κατέσφαξαν τούς πλείστους ἐξ αὐτῶν. Ἔκλεισαν ἐντός τοῦ ναοῦ τοῦ χωρίου Ἔλεζλη ἐν Σουλού – Τερέ 535 Ἕλληνας καί τούς κατέσφαξαν διασωθέντων μόνον τεσσάρων. Πρώτους ἔσφαξαν 7 ἱερεῖς διά πελέκεως πρό τῆς θύρας τοῦ ναοῦ. Ἀπηγχόνισαν ἐν Ἀμασείᾳ 168 προκρίτους Ἀμισοῦ καί Πάφρας. Ἐβίασαν ὅλας ἀνεξαιρέτως τάς γυναίκας, τάς παρθένους καί τά παιδία τῶν ἄνω πόλεων, τάς ὡραιοτέρας δέ παρθένους καί νέους ἔκλεισαν εἰς τά χαρέμια. Πλεῖστα βρέφη ἐφόνευσαν, σφενδονίζοντες αὐτά κατά τῶν τοίχων. Οἱ ὑπογεγραμμένοι θέτουσι τά ἀνωτέρω ὑπ᾿ ὄψιν τῶν διανοουμένων τῆς Εὐρώπης καί τῆς Ἀμερικῆς θεωροῦντες ὅτι ὄχι μόνον τά γεγονότα ταῦτα, ἀλλά καί ἡ ἀνοχή αὐτῶν, ἀποτελεῖ πένθος τῆς ἀνθρωπότητος. Ἄννινος Χ., Αὐγέρης Μ., Βλαχογιάννης Ἰ., Βῶκος Γερ., Γρυπάρης Ἰ., Δούζας Α., Δροσίνης Γ., Ζάχος Α., Θεοδωροπούλου Αὔρα, Θεοτόκης Κ., Ἰακωβίδης Γ., Καζαντζάκης Ν., Καζαντζάκη Γαλ., Καμπάνης Ἀρ., Καμπούρογλους Δ., Καρολίδης Π., Κόκκινος Δ., Κορομηλᾶς Γ., Μαλακάσης Μ., Μαλέας Κ., Μένανδρος Σ., Νικολούδης Θ., Νιρβάνας Π., Ξενόπουλος Γρ., Παλαμᾶς Κ., Παπαντωνίου Ζ., Παράσχος Κ., Πασαγιάννης Κ., Πολίτης Φ., Πώπ Γ., Σικελιανός Ἄγγ., Σκίπης Σ., Στρατήγης Γ., Ταγκόπουλος Δ., Τσοκόπουλος Γ., Φυλλύρας Ρ., Χατζιδάκις Γ., Χατζόπουλος Δ., Χόρν Π., Σβορῶνος Ι. Ἀθῆναι 22 Νοεμβρίου 1921»3.
Καί πᾶμε στόν ἐμπρησμό καί τήν σφαγή στήν Σμύρνη.
Στίς 27/8/1922 τίς πρωϊνές ὧρες ἐγκαταλείπουν τήν Σμύρνη τά τελευταῖα ἑλληνικά στρατιωτικά τμήματα. Τμῆμα ἀτάκτων Τούρκων ἱππέων εἰσέρχεται στήν πόλη γύρω στίς 11:00 π.μ. καί κατόπιν ἰσχυρό τμῆμα πεζικοῦ. Ἀμέσως ξεκινοῦν ληστεῖες, κακοποιήσεις, σφαγές τοῦ χριστιανικοῦ ἀμάχου πληθυσμοῦ καί ὁ ἅγιος ἱερομάρτυρας Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης, φορεῖ τόν στέφανο τοῦ μαρτυρίου. Στίς 30/8/1922 ξεκινᾶ ἀπό τήν ἀρμενική συνοικία ὁ ἐμπρησμός τοῦ χριστιανικοῦ τμήματος καί συμπληρώνεται στίς 3/9/1922. Ἀπό ποῦ ξεκίνησε καί ποιά μέρη τῆς πόλεως κατέστρεψε ἡ πυρκαϊά, περιγράφει ὁ γενικός πρόξενος τῶν Η.Π.Α. George Horton: «Ἡ πυρκαγιά ἀνάφτηκε στίς παρυφές τῆς Ἀρμενικῆς συνοικίας κατά τήν στιγμή πού φυσοῦσε δυνατός ἄνεμος πρός τήν μεριά τοῦ χριστιανικοῦ τομέα καί σέ ἀντίθετη κατεύθυνση ἀπό τήν τουρκική συνοικία»4. Ποῖοι ἦταν οἱ ἐμπρηστές, μαρτυρεῖ ἡ Ἀμερικανίδα Minnie Mills: «Ἔβλεπα καθαρά τούς Τούρκους νά κουβαλοῦν τούς τενεκέδες μέ τό πετρέλαιο μέσα στά σπίτια, ἀπό τά ὁποῖα ξεπετάγονταν φλόγες ἀμέσως κατόπιν. Δέν ὑπῆρχε οὔτε ἕνας Ἀρμένιος καί τά μόνα ἄτομα πού κυκλοφοροῦσαν ἦταν Τοῦρκοι στρατιῶτες τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ μέ κομψές στολές»5. Τά γεγονότα περιγράφει καί ἡ Ἀρμένια προσφυγοπούλα Ἀνζέλ Κουρτιάν: «Εἶναι νύχτα. Καί μεῖς μές στό μακελειό κρατιόμαστε σφιχτά καί οἱ τρεῖς φροντίζοντας νά εἴμαστε στήν μέση τοῦ πλήθους. Οὔτε βλέπουμε τί πατᾶμε, συνέχεια ἀνεβοκατεβαίνουμε. Εἶναι κι ἕνας ἄλλος κίνδυνος: ἄν πέσης, δέν σηκώνεσαι, σέ πατάει ὁ κόσμος. Τέτοιες στιγμές ἄν τύχαινε νά πέση καμμία ἀπό τίς τρεῖς μας, δέναμε τά χέρια πιό σφιχτά φωνάζοντας «μή, μήν τήν πατήσετε», καί κάποιο χέρι βρισκότανε νά βοηθήση. Πόσοι καί πόσοι ἔπεσαν, ἁπλῶς σκοντάφτοντας, γιά νά μήν σηκωθοῦν ποτέ πιά. Πέθαναν ποδοπατημένοι. Ὁ κόσμος αὐτή τήν ὥρα δέν ἔβλεπε τίποτα. Ἦταν σάν τά θηρία πού τρέχουν νά σωθοῦν, ὅταν ἁρπάξουν φωτιά τά δάση. Ἀπό τήν μιά τά κτήρια καίγονται, ἀπό τήν ἄλλη ἡ θάλασσα γεμάτη πτώματα, πίσω οἱ Τοῦρκοι μέ τά σπαθιά. Εἶμαι μάρτυρας αὐτῶν τῶν θλιβερῶν καί ἐφιαλτικῶν καταστάσεων. Ἔτρεχα κι ἐγώ μαζί μέ ὅλους, μή ξέροντας ποῦ»6.
Ἄραγε ὑπάρχει κάποιος, ὁ ὁποῖος ἰσχυρίζεται ὅτι στήν φλεγομένη Σμύρνη τόν Αὔγουστο τοῦ 1922 συνέβη ἁπλῶς ἕνας κάποιος συνωστισμός, ὅμοιος μ’ ἐκεῖνον στά ἐμπορικά κέντρα κατά τίς γιορτινές περιόδους; Καί συνεχίζει ἡ ἴδια:
«Νάτους, ἔρχονται κοντά οἱ Τοῦρκοι, φορᾶνε καί κομπολόγια στόν λαιμό τους, σάν κολιέ. Πιάνουνε τήν μικρή, τήν ἁρπάζουν ἀπό τίς πλεξίδες καί τήν σπρώχνουν κάτω ἀπό τίς κουρελοῦδες. Ἀπό μέσα ἀκούγονται σπαραχτικές φωνές. Δύο ἀπό τούς Τούρκους ἔμειναν ἔξω. Ἡ γριούλα τραβάει τά μαλλιά της, κλείνει τ᾿ αὐτιά της, νά μήν ἀκούη. Κάνει νά σηκωθῆ, μά τῆς δίνουν μιά κλωτσιά καί πέφτει, σωρό κουβάρι. Κάθεται κάτω σάν πεθαμένη, κατακίτρινη. Ἕνας–ἕνας βγαίνουν καί κουμπώνονται χαχανίζοντας. Μά τί φρίκη! Αὐτά πού φορᾶνε δέν εἶναι κομπολόγια. Εἶναι θηλές ἀπό γυναικεῖα στήθη! […]. Οἱ φωνές ἀπό μέσα ἐξακολουθοῦν πιό σπαραχτικές. Ἡ γριούλα τώρα χτυπᾶ τό κεφάλι της στίς πέτρες. Βγαίνει κι ὁ τελευταῖος κουμπώνοντας τό παντελόνι του κάτω ἀπό τήν κοιλιά του, καί στά ματωμένα χέρια του κρατᾶ δύο μπαλίτσες. Μόλις φεύγουν οἱ Τοῦρκοι, ἀνοίγουν οἱ κουρελοῦδες καί βγαίνει τό κακόμοιρο τό παιδί καταματωμένο. Αἱμορραγεῖ σάν βρύση κάτω ἀπό τά σκισμένα ροῦχα. Καί τά στηθάκια του πού εἶναι ἀρκετά ἀνεπτυγμένα, ἔχουν δύο πληγές σάν κόκκινες φωλιές. Ἡ κοπελλίτσα κοιτάζει ἕνα γύρω χαμένη, καί πέφτει μπρούμυτα μέ μάτια ὀρθάνοιχτα»7 .
Ὅμως οἱ χριστιανές γυναῖκες θεωρήθηκαν ἀπό τούς ἐγκληματίες ἀκόμη καί ἐμπορικῶς ἐκμεταλλεύσιμες!!! Τά αἴσχη περιγράφει ἡ ἴδια προσφυγοπούλα:
«Μάζευαν τίς ὡραιότερες κοπέλλες καί τίς πουλοῦσαν στά σκλαβοπάζαρα γιά τά χαρέμια. Ἄχ, αὐτά τά κορίτσια, τί ἐξευτελισμός! Τίς ἀνέβαζαν ὁλόγυμνες σ᾿ ἕνα ψηλό μέρος καί κάνανε πλειστηριασμό. Ὅποιος ἔδινε τά πιό πολλά, τίς ἔπαιρνε. Οἱ καϋμένες δέν ἤξεραν τί νά κάνουν καί πῶς νά σταθοῦν. Ἄλλες κατακόκκινες ἀπό ντροπή, ἄλλες κατακίτρινες […]. Κατηγορῶ τά Μεγάλα Ἔθνη πού ἄφησαν νά γίνουν τόσα ἐγκλήματα. Μᾶλλον τά προκάλεσαν καί κατόπιν παρίσταναν τούς καλούς κάνοντας ἀγαθοεργίες»8.
Τά ἴδια γεγονότα, περιγράφει ἡ Ἑλληνίδα Ἰφιγένεια Χρυσοχόου: «Σάν εἶδε μιά γυναῖκα νά σκοτώνουν μπροστά της τήν γκαστρωμένη κόρη της, ἅρπαξε τό χέρι τοῦ Τούρκου. Θεριό ἔγινε ἐκεῖνος. Δίνει μιά στήν γυναῖκα καί τήν ξαπλώνει κάτω. Αὐτό λές κι ἦταν τό σύνθημα. Ἀμέσως ἀρχίζει ἡ σφαγή. Ἡ Ἰφιάνασσα κι οἱ δικοί της βρίσκονται πιό ἄκρη, κοντά στόν δρόμο. Μές στό μακελειό, τά κλάμματα, τά ξεφωνητά, ξέφυγαν ἀπ᾿ τούς Τούρκους. Τρέχοντας σάν παλαβοί φτάσανε στό Κιαί. Ἐκεῖ ἔσμιξαν μέ τόν κόσμο. Ὅλοι σπρώχνουν καί σπρώχνονται γιά τήν ἀποβάθρα, ὅπου εἶναι ἀραγμένα τά πλοῖα. Ἀπ᾿ τήν ἐξάντληση καί τόν συνωστισμό, κάθε τόσο κι ἀφήνουν ὅλοι ἀπό κανένα μπόγο. Ὅλα τά πολύτιμα καί τ᾿ ἀκριβά τῆς Μικρασίας ἦταν σκορπισμένα στήν παραλία τῆς Σμύρνης. Κανείς γιά τίποτα δέν νοιάζεται. Μονάχα πῶς νά φτάσουν στά καράβια. […]. Στά πλάγια ἡ θάλασσα λερωμένη, καί τά πτώματα τουμπανιασμένα χτυπολογιοῦνται ἀναμεταξύ τους. Ἀλλοίμονο ἄν παραπατήση κανείς. Δέν θά σηκωθῆ. Ἀλλοίμονο ἄν πέση κανείς στήν θάλασσα. Ἐκεῖ θά μείνη»9 .
Διαφωτιστική καί ἡ μαρτυρία τῆς Φιλιῶς Χαϊδεμένου ἀπό τά Βουρλά. Μέ τήν οἰκογένειά της βρέθηκε στίς Κλαζομενές καί ἐπιβιβάσθηκαν σέ πλοῖο:
«Τά πτώματα στήν θάλασσα ἔφθαναν μέχρι τό ὕψος τοῦ μόλου. Πατούσαμε πάνω σέ ἀνθρώπινες σάρκες καί κόκκαλα πού εἶχε παρασύρει τό ρεῦμα τοῦ νεροῦ. Δύο μέρες καί δύο νύκτες μείναμε ὄρθιοι στήν παραλία περιμένοντας νά μποῦμε σέ κάποιο πλοῖο. Χιλιάδες κόσμος, ἀπελπισμένος καί ἐξαθλιωμένος, μέ μάτια ἄδεια ἀπ᾿ τά ὅσα εἴχαμε δῆ καί τήν ψυχή ματωμένη ἀπ᾿ τόν πόνο τῆς ἀπωλείας τῶν ἀγαπημένων μας. Κάρα ἄδειαζαν πεθαμένους δίπλα μας, ὅπου ἔβρισκαν. Τό βράδυ ὅταν οἱ Τοῦρκοι ἄρχιζαν νά βιάζουν καί νά κακοποιοῦν ὅποια γυναῖκα ἔβρισκαν, οἱ Ἀμερικανοί ἄναψαν τούς προβολεῖς τῶν πλοίων καί τούς ἔρριξαν πάνω μας γιά νά σταματήσουν κάπως τό κακό. Φωνές ἀκούγονταν: ″Τά γυναικόπαιδα νά μπαρκάρουν πρῶτα!″ – θαρρεῖς καί ὑπῆρχε καί κανένας ἄνδρας ἀνάμεσά μας…»10.
Ὁ γενικός πρόξενος τῶν Η.Π.Α. στήν Σμύρνη George Horton, ἀπαντᾶ στόν ἰσχυρισμό ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἀνταπέδωσαν τά ἴσα σέ ἑλληνικά ἐγκλήματα:
«Μία ἀπό τίς πιό ἔξυπνες διαδόσεις πού ἔθεσαν ποτέ σέ κυκλοφορία οἱ Τοῦρκοι προπαγανδιστές εἶναι ἐκείνη, σύμφωνα μέ τήν ὁποία οἱ χριστιανοί πού σφάχτηκαν ἦταν τόσο κακοί, ὅσο καί οἱ ἐκτελεστές τους, ὅτι δηλαδή τό λάθος ἦταν πενήντα–πενήντα, μισό–μισό. Ἡ θεωρία αὐτή εἶναι ἰδιαίτερα ἑλκυστική στήν ἀγγλοσαξονική αἴσθηση περί δικαίου, ἀπαλλάσσει τούς πρωταγωνιστές ἀπό κάθε περαιτέρω ἐνόχληση ἤ εὐθύνη καί καθησυχάζει τίς συνειδήσεις. Πρέπει ὅμως νά εἶναι κανείς πολύ ἐπιπόλαιος γιά νά δεχθῆ μία τέτοια θεωρία, τήν στιγμή μάλιστα πού δέν χρειάζεται παρά λίγη σκέψη γιά νά ἀποδείξη πόσο λανθασμένη εἶναι. Πρῶτα–πρῶτα ἀκόμα κι ἄν ἤθελαν οἱ χριστιανοί πού βρισκόντουσαν κάτω ἀπό τήν τουρκική κυριαρχία, δέν εἶχαν ποτέ τήν εὐκαιρία νά κάνουν σφαγές. Ἄν στήν μακρά ἱστορία τῶν σφαγῶν πού πότισαν τήν αὐτοκρατορία μέ αἷμα, σκοτώθηκαν καί μερικοί Τοῦρκοι, τότε ὁ μαθηματικός ὑπολογισμός ὄχι μόνο δέν εἶναι πενήντα πρός πενήντα, ἀλλά οὔτε κἄν ἕνας πρός δέκα χιλιάδες. Ἐπίσης παρ᾿ ὅλα τά ἐλαττώματα τῶν χριστιανῶν σέ ὅλον τόν κόσμο, σέ γενικές γραμμές ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ ἔχει ἐπιφέρει βελτιώσεις. Σέ ὅλες τίς πρώην ὀθωμανικές ἐπαρχίες πού πέτυχαν νά ἀποτινάξουν τόν τουρκικό ζυγό –Οὐγγαρία, Βουλγαρία, Σερβία, Ἑλλάδα– ὑπάρχουν ἐλάχιστα, ἴσως καθόλου περιστατικά σφαγῶν Τούρκων ἀπό χριστιανούς. Σέ ὅλο τό διάστημα πού συνέβαιναν οἱ τρομακτικές σφαγές, ἐνῶ ἡ Σμύρνη καιγόταν καί πρόσφυγες τραυματισμένοι καί κατεστραμμένοι ξεχύνονταν σέ κάθε λιμάνι τῆς Ἑλλάδος, ἡ συμπεριφορά τῶν Ἑλλήνων ἀπέναντι στίς χιλιάδες τῶν Τούρκων πού κατοικοῦν στήν χώρα, ἔγραψε ἕνα ἀπό τά ὡραιότερα καί πιό θαυμαστά κεφάλαια τῆς ἱστορίας της. Δέν ὑπῆρξαν ἀντεκδικήσεις. Οἱ Τοῦρκοι πού κατοικοῦν στήν Ἑλλάδα δέν πειράχτηκαν καθόλου καί καμμία θύελλα μίσους ἤ ἀντεκδικήσεως δέν ξέσπασε στά κεφάλια τους. Αὐτή ἦταν μία μεγάλη, ὄμορφη νίκη πού, μέ τόν τρόπο της, φτάνει στό ἐπίπεδο τοῦ Μαραθῶνα καί τῆς Σαλαμίνας. Ἀναρωτιέται κανείς, ἄν ἄλλος χριστιανικός λαός θά μποροῦσε νά φερθῆ καλύτερα. Πραγματικά ἡ ὅλη συμπεριφορά τῆς Ἑλλάδος τόσο κατά τήν διάρκεια τῶν διωγμῶν τῶν χριστιανῶν στήν Τουρκία, ὅσο καί ἀργότερα, ἦταν ἀξιοθαύμαστη. Τό γεγονός αὐτό μαρτυρεῖ καί ἡ μεταχείριση τῶν Τούρκων αἰχμαλώτων πολέμου, ἀλλά καί οἱ ἑλληνικές προσπάθειες γιά τήν περίθαλψη τῶν χιλιάδων προσφύγων, Ἑλλήνων καί μή, πού κατέφυγαν στό ἔδαφός της. Ξέρω τί λέω, γιατί βρισκόμουν στήν Ἑλλάδα καί τά εἶδα μέ τά μάτια μου. Δέν νομίζω ὅτι κανείς θά τολμοῦσε νά ἀμφισβητήση τά γεγονότα αὐτά. Ἄν οἱ Ἕλληνες μετά τίς σφαγές τοῦ Πόντου καί τῆς Σμύρνης, εἶχαν σφάξει ὅλους τούς Τούρκους πού ζοῦσαν στήν Ἑλλάδα, τότε ἴσως ὁ ὑπολογισμός νά ἔφτανε τούς πενήντα πρός πενήντα»11.
Ὁ πρεσβευτής τῶν Η.Π.Α. Henry Morgenthau, ἀφοῦ πρῶτα ἔχει ἐξιστορήσει τά ἐγκλήματα, καταλήγει: «Ἔχω παραλείψει τίς πιό φρικτές λεπτομέρειες, γιατί μία πλήρης ἐξιστόρηση τῶν σαδιστικῶν ὀργίων, θύματα τῶν ὁποίων ὑπῆρξαν οἱ Ἀρμένιοι, ἄντρες καί γυναῖκες, δέν θά ἦταν δυνατό νά δημοσιευθῆ στήν Ἀμερική. Ἐγκλήματα πού μόνο τό πιό διεστραμμένο ἔνστικτο μπορεῖ νά φανταστῆ, μέθοδοι βασανισμοῦ πού μόνο ἡ πιό μοχθηρή φαντασία μπορεῖ νά συλλάβη, ἔπλητταν καθημερινά αὐτόν τό ἄτυχο λαό. […]. Στήν πραγματικότητα οἱ Ἕλληνες ὑπῆρξαν τά πρῶτα θύματα τοῦ σχεδίου τουρκοποιήσεως»12. Ἑπομένως παρέλειψε ἀπό τό βιβλίο του τά φρικιαστικώτερα γεγονότα! Κι ὅμως κάποιοι λέγουν: «αὐτά πάντα γίνονται στούς πολέμους». Ἀλλά στίς 6 καί 7 Σεπτεμβρίου 1955 δέν ὑπῆρχε ἐμπόλεμη κατάσταση. Παρ᾿ ὅλα αὐτά σέ προμελετημένα ἐπεισόδια ὀκτώ ὡρῶν, συνέβησαν τά ἑξῆς:
α) Δολοφονήθηκαν 37 Ἕλληνες (Σπῦρος Βρυώνης, Ὁ μηχανισμός τῆς καταστροφῆς, Τό τουρκικό πογκρόμ τῆς 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 καί ὁ ἀφανισμός τῆς ἑλληνικῆς κοινότητος τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἐκδ. Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 2007, σ. 677 – 678).
β) Βιάσθηκαν τοὐλάχιστον 200 Ἑλληνίδες.
γ) Ἑκατοντάδες Ἕλληνες ξυλοκοπήθηκαν ἀπό μανιασμένους ὄχλους.
δ) Καταστράφηκαν ὁλοσχερῶς ἤ ὑπέστησαν ἐκτεταμένες ζημίες 94 Ἐκκλησίες καί παρεκκλήσια13.
ε) Καταληστεύθηκαν καί καταστράφηκαν 4.500 καταστήματα. στ) Καταληστεύθηκαν καί καταστράφηκαν 2.500 κατοικίες14. Μερικοί ἀντιτείνουν ψευδοπαιδαγωγικά ἐπιχειρήματα, στηρίζοντας τήν μή διδασκαλία τῶν ἱστορικῶν αὐτῶν γεγονότων. Λέγουν: «δέν εἶναι παιδαγωγικῶς σωστό νά διδάσκωνται φρικιαστικές λεπτομέρειες σέ παιδιά!». Θά συμφωνήσουμε ὡς πρός τό ὅτι δέν πρέπει νά διδάσκωνται φρικιαστικές λεπτομέρειες σέ παιδιά μικρῆς ἡλικίας. Ὅμως εἶναι δυνατόν νά διδάσκεται, ὅτι βασανίσθηκε καί ἐξοντώθηκε μεγάλο μέρος τοῦ ἀμάχου χριστιανικοῦ Μικρασιατικοῦ καί Ἀνατολικοθρακιώτικου πληθυσμοῦ. Αὐτό θά ὁδηγήση τά παιδιά στήν ἀναζήτηση τῶν λεπτομερειῶν ἀπό τίς πηγές, ἀφοῦ ἐνηλικιωθοῦν.
Κάποιοι κατηγοροῦν γιά μῖσος, ὅποιον διδάσκει αὐτά τά τραγικά συμβάντα τῆς ἱστορίας μας! Ὅμως δέν κατανοοῦν ὅτι:
α) Δύναται κάποιος νά διδάσκη τήν ἱστορία του χωρίς νά μισῆ.
β) Ὅποιο ἔθνος λησμονεῖ τήν ἴδια του τήν ἱστορία, καταδικάζει ἑαυτό σέ ἀφανισμό.
Γι᾿ αὐτό ἄς μάθουν οἱ νεώτεροι καί ἄς ξαναθυμηθοῦν οἱ παλαιώτεροι, ἀλλοιῶς θά ἀναγκασθοῦμε νά θρηνήσουμε πολλλές ἀκόμη καταστροφές.
- Μαύρη Βίβλος διωγμῶν καί μαρτυρίων τοῦ ἐν Τουρκίᾳ Ἑλληνισμοῦ (1914 – 1918), Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, Ἐν Κωνσταντινουπόλει 1919, σ. 357 – 8.
- Ἔνθ᾿ ἀνωτέρω, σ. 91 – 2.
- Κωνσταντῖνος Ἐμμ. Φωτιάδης, Ἡ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, μέρος Β΄, ἔκδ. Realnews, Ἀθήνα 2013, σ. 206 – 7.
- George Horton, Ἡ μάστιγα τῆς Ἀσίας, μετάφραση καί σχόλια Β. Γ. Σολομωνίδου, ἐκδ. Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἑστίας», 5η ἔκδοση, Ἀθήνα 2002, σ. 111.
- Ἔνθ᾿ ἀνωτέρω, σ. 133.
- Τά τετράδια τῆς Ἀνζέλ Κουρτιάν, Μνῆμες ἀπό τή Μικρασία, 1915 – 1924), Ἐπιμέλεια – Πρόλογος Κατερίνα Πλασσαρᾶ, ἐκδ. Πλέθρον, Ἀθήνα 1980, σ. 180 – 182
- Ἔνθ᾿ ἀνωτέρω, σ. 196 – 7.
- Ἔνθ᾿ ἀνωτέρω, σ. 96.
- Ἰφιγένεια Χρυσοχόου, Πυρπολημένη γῆ, ἐκδ. Γκόνη, Ἀθῆναι 1973, σ. 261 – 2.
- Φιλιώ Χαϊδεμένου, Τρεῖς αἰῶνες, μιά ζωή, Γιαγιά Φιλιώ ἡ Μικρασιάτισσα, ἐκδ. Ἐκδοτικός Ὀργανισμός Λιβάνη, Ἀθήνα 2005, σ. 136 – 138.
- George Horton, Ἡ μάστιγα τῆς Ἀσίας, μετάφραση καί σχόλια Β. Γ. Σολομωνίδου, ἐκδ. Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἑστίας», 5η ἔκδοση, Ἀθήνα 2002, σ. 233 – 4.
- Henry Morgenthau, Τά μυστικά τοῦ Βοσπόρου, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος – Ἐκστρατεία Καλλίπολης – Διωγμοί Ἑλλήνων – Γενοκτονία Ἀρμενίων, μετάφρ. Ἰ. Κασεσιάν, ἐκδ. Τροχαλία, Ἀθήνα ἄ.ἔ. σ. 236 – 238.
- Ἔνθ᾿ ἀνωτέρω, σ. 599 – 602. 14. Συμεών Σολταρίδης, Ἡ συρρίκνωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τόμος α΄, γ΄, ἔκδοση, ἐκδ. Μπαρμπουνάκης, Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 89, 160.