Αλέξανδρου Κακαβούλη
Καθηγητή Πανεπιστημίου
Μετά τον γάμο αρχίζει η πραγματική δοκιμασία της συζυγικής σχέσης. Εκεί πάνω στην καθημερινή συμβίωση φανερώνονται, μέρα με τη μέρα, ακόμη πιο πολύ τα χαρίσματα του καθενός των συζύγων που βαθαίνουν τη σχέση και δένουν όλο και πιο πολύ το ζευγάρι.
Συγχρόνως όμως αποκαλύπτονται και οι αρνητικές πλευρές που τυχόν είχαν αποσιωπηθεί, και παίρνουν τώρα τις πραγματικές τους διαστάσεις οι αδυναμίες, για τις οποίες μπορεί να είχαν γίνει και οι ανάλογοι συμβιβασμοί.
Η κοινή πορεία των συζύγων προχωρεί μέσα σε μια ραγδαία εναλλαγή γεγονότων και ρόλων και για τους δύο. Στην αρχή είναι ο άνδρας και η γυναίκα που είναι έτοιμοι και ώριμοι για την κοινή απόφαση. Με τον γάμο αποκτούν ένα νέο ρόλο, ιδιαίτερα σημαντικό, τον ρόλο του συζύγου και της συζύγου αντίστοιχα. Αυτός ο ρόλος που από μόνος του είναι δημιουργικός γεμίζει ευτυχία και αναλαμβάνει ευθύνες, κυρίως όμως αποτελεί μεγάλο σταθμό, ίσως τον πιο σημαντικό, για την προσωπική καταξίωση και αυτοπραγμάτωση στη ζωή.
Με τη γέννηση του πρώτου παιδιού προστίθεται ένας άλλος, επίσης σημαντικός και γοητευτικός ρόλος, εκείνος του πατέρα και της μάνας, μια νέα συναρπαστική εμπειρία με τη βίωση της πατρότητας και της μητρότητας. Η γέννηση και η ανατροφή αποτελεί το δεύτερο μεγάλο σταθμό της συζυγικής σχέσης και δημιουργίας, συμμετοχή στο σχέδιο της αγάπης του Θεού.
Ακολουθούν γεγονότα της ανάπτυξης της οικογένειας που δίνουν καθημερινό βαθύ νόημα και σκοπό, έρχονται οι εναλλαγές των γεγονότων και των ηλικιών, η προσωπική εξέλιξη των συζύγων, οι σπουδές και οι επιτυχίες των παιδιών, οι χαρές και οι γάμοι τους, για να φέρουν νέους ρόλους, για να δώσουν νέες ευχάριστες οικογενειακές εμπειρίες.
Η πορεία της συζυγίας είναι μια συνεχής πορεία με ευχάριστες εμπειρίες και στιγμές ευτυχίας και ευφροσύνης, εναλλασσόμενες συχνά με μικρότερες ή μεγαλύτερες δοκιμασίες και απώλειες (αποτυχίες, ασθένειες, θάνατοι) που κάνουν τη συζυγία μια περιπέτεια ζωής, τόσο όμως γοητευτική, που δύσκολα θα βρεις άτομα που δεν τολμούν να την αποφασίσουν.
Οι διάφορες μελέτες έχουν επικεντρώσει τις κύριες κρίσιμες φάσεις μετά τον γάμο, στις οποίες η συζυγία δοκιμάζεται, επιβεβαιώνεται, βαθαίνει και ισχυροποιείται ή υφίσταται μεγαλύτερη ή μικρότερη φθορά.
Η πρώτη περίοδος του γάμου είναι περίοδος βαθύτερης αλληλογνωριμίας και προσαρμογής των συζύγων μεταξύ τους και προς τους νέους τους ρόλους, καθώς και της οργάνωσης του νέου νοικοκυριού και του νέου προγράμματος ζωής τους.
Η αναμονή των παιδιών είναι συνήθως η πρώτη μεγάλη προσδοκία για το ζευγάρι, ίσως η πιο σημαντική, γιατί με την τεκνοποίηση ικανοποιούν μια βαθύτατη ανάγκη επιβεβαίωσης του ανδρισμού και της θηλυκότητας μέσα στη συζυγία τους, καθώς και την ανάγκη βίωσης των αλληλοσυμπληρούμενων λειτουργιών της πατρότητας και της μητρότητας.
Για μερικά ζευγάρια η περίοδος της αναμονής παιδιού μπορεί να παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα και οι σύζυγοι να υποχρεώνονται να δοκιμάσουν επιστημονικές μεθόδους υπέρβασης τυχόν εμποδίων για την απόκτησή του. Η διαπίστωση αδυναμίας να αποκτήσουν παιδιά, είναι συνήθως μια οδυνηρή εμπειρία για το ζευγάρι και μια δύσκολη πραγματικότητα, την οποία καλούνται από κοινού να αποδεχθούν και να προσαρμόσουν δημιουργικά την πορεία της συζυγίας τους με την προοπτική της μη απόκτησης παιδιών ή της εναλλακτικής δυνατότητας της υιοθεσίας.
Η απόκτηση του πρώτου παιδιού αποτελεί μεγάλη προσπάθεια για την προσαρμογή στο γεγονός της σύλληψης, της κυοφορίας, του τοκετού, για την αφομοίωση των αλλαγών στο πρόγραμμα και στον τρόπο ζωής του ζευγαριού και για την υπέρβαση της έντασης και των ανησυχιών για την καλή έκβαση της όλης διαδικασίας. Απαιτεί επίσης ειδικές δεξιότητες φροντίδας και κάλυψης των αναγκών του νεογέννητου που καλούνται να επιδείξουν και οι δύο γονείς σε συνεργασία και αλληλοσυμπλήρωση. Παράλληλα η τρυφερή και βαθιά σχέση μεταξύ των συζύγων μένει αναλλοίωτη και δίνει τη δύναμη και την έμπνευση σε κάθε στιγμή αυτής της περιόδου.
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν απαιτούν πρόσθετες ικανότητες και δεξιότητες των συζύγων για την κάλυψη των αναγκών τους σε κάθε ηλικία (βρεφική, νηπιακή, παιδική και εφηβική), για την ανατροφή, τη μόρφωση και την ψυχαγωγία τους. Με παράλληλη φροντίδα για τη διατήρηση σε υψηλό επίπεδο της συζυγικής σχέσης, ως γονείς προσαρμόζονται στο χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία και όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του κάθε παιδιού, τα χαρίσματα και τις ιδιορρυθμίες του, τις ικανότητες και αδυναμίες του, τις επιδόσεις και αποτυχίες του. ιδιαίτερη προσπάθεια και δύναμη προσαρμογής πρέπει να διαθέτουν στις περιπτώσεις που ένα παιδί παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα ανάπτυξης ή αναπηρίας.
Μπροστά στις αλλαγές των εφήβων ιδιαίτερα, οι σύζυγοι βρίσκονται συχνά σε αμηχανία, ανησυχούν και αναρωτιούνται για το ποιος είναι ο πιο κατάλληλος χειρισμός της αγωγής τους και για το ποια κατεύθυνση θα πάρει η εξέλιξη των παιδιών τους. Η καλή συζυγία και εδώ, δηλαδή η αμοιβαία αγάπη και συνεργασία, παρέχει τη δύναμη και την έμπνευση για μια αποτελεσματική αντιμετώπιση των σχετικών προβλημάτων αγωγής στη δύσκολη ηλικία της εφηβείας.
Στη νεανική τους ηλικία, τα παιδιά βρίσκονται στη φάση απόκτησης προϋποθέσεων για να προχωρήσουν στη ζωή. Επιδιώκουν σπουδές, με τη μεγάλη δοκιμασία εισαγωγής τους στο πανεπιστήμιο ή σε άλλη σχολή και στη συνέχεια με τον μόχθο τους για το πτυχίο, αποκτούν κάποια επαγγελματική κατάρτιση, αναζητούν εργασία και σταδιοδρομία, προσανατολίζονται στη δημιουργία δικής τους οικογένειας, προετοιμάζονται για τον γάμο, παντρεύονται, φτιάχνουν το δικό τους «σπιτικό».
Σε όλες αυτές τις φάσεις και τα γεγονότα οι γονείς συμπαρίστανται στον αγώνα των παιδιών τους, τα στηρίζουν υλικά και κυρίως συναισθηματικά με την αγάπη τους και το ενδιαφέρον τους για όλα τα θέματα και τα προβλήματά τους. Η ενότητα, η αγάπη και η συνεργασία των γονέων μεταξύ τους αποτελεί και τώρα την πιο σημαντική στήριξη των παιδιών.
Όταν τα παιδιά αποκατασταθούν, το ζευγάρι μένει πάλι μόνο του, όπως είχε ξεκινήσει με τον γάμο. Καλείται τώρα, σε κάποια ηλικία, να προσαρμοστεί στην «άδεια φωλιά», να ανανεώσει και να βαθύνει ακόμη πιο πολύ τη συζυγική σχέση της αγάπης, της στοργής, του αλληλοσεβασμού και της αλληλοεκτίμησης, μέσα και από τις αναμνήσεις της κοινής πορείας και του κοινού αγώνα τους στη ζωή. Οι σύζυγοι διατηρούν διακριτικές σχέσεις και επικοινωνία με τις οικογένειες των παιδιών τους και αναπτύσσουν νέες φιλίες και δημιουργικές δραστηριότητες στο περιβάλλον που ζουν.
Σε επόμενη φάση περιορίζονται σταδιακά οι σωματικές και οι ψυχικές τους δυνάμεις, καθώς και οι εκτός του σπιτιού δραστηριότητες. Η καλή συζυγία δίνει και πάλι τη δύναμη για την αποδοχή αυτής της πραγματικότητας. Περισσότερο τώρα οι σύζυγοι έχουν την ανάγκη για αλληλοϋποστήριξη, συντροφικότητα, επικοινωνία και συναισθηματική τρυφερότητα.
Οι σύζυγοι φθάνουν κάποτε σε κατάσταση που έχουν την ανάγκη στήριξης από άλλους. Στη φάση αυτή καλούνται να προσαρμοστούν στην περίοδο των γηρατειών και στις συνθήκες διαβίωσής τους με ενδεχόμενη αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης. Η καλή συζυγία, όπως βιώθηκε από την ώρα του γάμου τους μέχρι τα βαθιά γεράματά τους, είναι και τώρα η δύναμη και η παρηγοριά τους, η γλυκιά αναπόληση της ζωής, η κύρια πηγή ψυχικής ικανοποίησης και βαθιά αίσθηση αυτοπραγμάτωσης.
Μια από τις βασικές λειτουργίες του γάμου είναι να παρέχουν οι σύζυγοι στήριξη και ενθάρρυνση ο ένας στον άλλο και κάθε συμπαράσταση μέχρι αυτοθυσίας, σε όλες τις φάσεις, ιδιαίτερα στις κρίσιμες στιγμές και περιόδους που περνά ο ένας ή και οι δύο σύζυγοι ή ολόκληρη η οικογένεια.
Κάθε συζυγία ξεκινάει με τις καλύτερες προοπτικές, αλλά καμία δεν είναι χωρίς το ενδεχόμενο, αργά ή γρήγορα, να έχει κάποια δοκιμασία, μεγαλύτερη ή μικρότερη. Ο πόνος, η οδύνη και η περιπέτεια από μια σοβαρή ή ανίατη ασθένεια, ένα θανατηφόρο ατύχημα, μια επαγγελματική χρεωκοπία, μια απώλεια ή αδυναμία εύρεσης εργασίας, προβλήματα υγείας και συμπεριφοράς παιδιών, ψυχικές και σωματικές αναπηρίες, μακροχρόνια απουσία, ψυχική κόπωση, πρόωρη αποχώρηση παιδιών από το σπίτι και πολλά άλλα, μόνο με τη δύναμη της καλής συζυγίας είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν, χωρίς να συνθλίψουν τον ένα ή και τους δύο συζύγους.
Οι σύζυγοι που μπορούν να στηρίζουν ο ένας τον άλλον, αυξάνουν το βάθος της σχέσης τους ως αποτέλεσμα της από κοινού πάλης με τις αντιξοότητες της ζωής. Ο γάμος, εξ άλλου, όπως έχει λεχθεί, είναι ένας δεσμός «που η ελπίδα τον ομορφαίνει, η ευτυχία τον διατηρεί, αλλά η δοκιμασία τον δυναμώνει».
Όμως οι δυσκολίες της συζυγίας έρχονται συχνά και από τις διαφορές που υπάρχουν στον χαρακτήρα των δύο συζύγων, στο επίπεδο παιδείας και καλλιέργειας, στις αντιλήψεις για τον γάμο και την οικογένεια, στις συνήθειες και τις αδυναμίες, στον τρόπο που συμπεριφέρεται ο ένας στον άλλο. Εδώ η κάθε συζυγία αντιμετωπίζει τα δικά της εσωτερικά προβλήματα, μικρότερα ή μεγαλύτερα, αλλά διαθέτει ή πρέπει να ανακαλύπτει και τις δικές της εσωτερικές δυνάμεις και τους δικούς της τρόπους να ξεπερνά τα προβλήματα που τυχόν ανακύπτουν.
Εκείνο που βασικά χρειάζεται είναι μια δυνατή και σταθερή ψυχική διάθεση και απόφαση και από τους δύο συζύγους, παρούσα κάθε στιγμή και κάθε μέρα, να διατηρήσουν τη σχέση τους μέχρι το τέλος ακέραιη, ζωντανή, πηγή ευτυχίας και δύναμης. Να έχουν την έγνοια να την προφυλάσσουν από κάθε πειρασμό και πρόκληση που συχνά καιροφυλακτεί μέσα τους και γύρω τους, να προλαβαίνουν τις τριβές και να βρίσκουν οπωσδήποτε την κατάλληλη λύση σε κάθε κρίση που τυχόν παρουσιάζεται. Κάθε δυσκολία θέλει τη δική της αντιμετώπιση και αυτή μπορεί να προέλθει μόνο αν συμφωνήσουν και οι δύο σύζυγοι να την αναζητήσουν και να την επιδιώξουν.
Πάνω σ’ αυτό το γενικό πλαίσιο αρχών λειτουργεί και η Συμβουλευτική Ψυχολογία της Συζυγίας και η Ποιμαντική της Εκκλησίας μας για τον γάμο και την οικογένεια. Η διαφορά είναι ότι η μία στηρίζεται μόνο στις ανθρώπινες δυνάμεις και στις υποδείξεις της επιστήμης, ενώ η δεύτερη αντιμετωπίζει τα προβλήματα και στην ανθρώπινη και στην πνευματική και μεταφυσική τους διάσταση, δίνοντας συχνά διέξοδο και στα πλέον σκληρά αδιέξοδα μιας διαταραγμένης συζυγίας.
Σε κάθε περίπτωση όμως η σχέση των συζύγων διατηρείται σε υψηλό επίπεδο ικανοποίησης, βαθαίνει συνεχώς με το χρόνο, προφυλάσσεται από τους μύριους κινδύνους της, εσωτερικούς και εξωτερικούς, τρέφεται και ανανεώνεται δια βίου:
– Όταν στην καθημερινή επικοινωνία τους κυριαρχούν σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορά που είναι δηλωτικά της καλής διάθεσης, της αγάπης, της εκτίμησης και του σεβασμού του ενός προς τον άλλον.
– Όταν ο καθένας δεν έχει τίποτε να κρύψει από τον άλλον.
– Όταν νοιάζονται ο ένας για τις ανάγκες του άλλου, ακόμη και για εκείνες που δεν είναι φανερές και δεν ομολογούνται, οπότε χρειάζεται να τις ανακαλύπτει κάθε φορά.
– Όταν αναγνωρίζει ο ένας την συμβολή του άλλου στην συζυγική ευτυχία και οικογενειακή προκοπή και το δηλώνει σε κάθε ευκαιρία.
– Όταν η καλή και σταθερή συζυγική σχέση έχει πρώτιστη θέση στη σκέψη, την καρδιά και την όλη ζωή των συζύγων, έχει προτεραιότητα μπροστά στα προσωπικά κίνητρα και ενδιαφέροντα του καθενός, προηγείται από κάθε άλλη ανάγκη, επιλογή ή σχέση.
– Όταν και οι δύο επιθυμούν και το κατορθώνουν συχνά να είναι μαζί και να νιώθουν ζεστή συντροφικότητα και επικοινωνία μεταξύ τους.