31 Ιανουαρίου 2012 σε ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, ΧΩΡΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Θεοφάνης Μαλκίδης

Τό προσφυγικό  ζήτημα σήμερα

1. Εἰσαγωγή

Ὁ Δ. Ἀ­ϊ­γί­δης στό ση­μαν­τι­κό­τα­το βι­βλί­ο πού ἔ­γρα­ψε γιά τό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα πού προ­έ­κυ­ψε με­τά τό 1922, το­νί­ζει ὅ­τι «1.200.000 ψυ­χές ἀ­πο­τε­λοῦν τόν τρα­γι­κόν εἰς ἀν­θρώ­πι­νας ἀ­πώ­λειας ἀ­πο­λο­γι­σμόν τοῦ ἀ­γῶ­νος…»[1]. Ἔ­τσι, πα­ρά τό γε­γο­νός ὅ­τι ἡ Μι­κρά Ἀ­σί­α, ἡ Ἰ­ω­νί­α, ὁ Πόν­τος, ἡ Θρά­κη, ἡ Καπ­πα­δο­κί­α, ἡ Κων­σταν­τι­νού­πο­λη, οἱ Θρα­κι­κές Σπο­ρά­δες Ἴμ­βρος καί Τέ­νε­δος, ὅ­πως τίς ἀ­να­φέ­ρει ἡ Συν­θή­κη τῆς Λω­ζάν­νης, ὑ­πῆρ­ξαν γιά αἰ­ῶ­νες ἕ­νας χῶ­ρος πού με­γα­λούρ­γη­σε ὁ ἑλ­λη­νι­κός πο­λι­τι­σμός, χρει­ά­στη­καν μό­νο λί­γες μέ­ρες στρα­τι­ω­τι­κῆς δρά­σης ἀ­πό το­ύς Ὀ­θω­μα­νούς καί κυ­ρί­ως ἀ­πό το­ύς Κε­μα­λι­κούς γιά νά ἐ­ξα­φα­νι­στῆ βι­ο­λο­γι­κά καί λί­γες δε­κα­ε­τί­ες λή­θης ἀ­πό τήν ἐ­πί­ση­μη Ἑλ­λά­δα, γιά νά κα­ταρ­γη­θῆ καί ἠ­θι­κά. Ὅ­πως ἀ­να­φέ­ρει εὔ­στο­χα πά­λι ὁ Ἀ­ϊ­γί­δης «ὁ τρα­γι­κός δ᾿ αὐ­τός ἀ­ριθ­μός τῶν θυ­μά­των ἐ­στε­ρή­θη τῆς πα­ρη­γο­ρί­ας…»[2].

Ἀρ­χι­κῶς ἡ βί­α ἐ­ξα­φά­νι­σε τήν ἱ­στο­ρί­α τοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ πλη­θυ­σμοῦ στήν Ἰ­ω­νί­α, στήν Θρά­κη, στόν Πόν­το καί ὁ­δή­γη­σε ἄ­γνω­στο ἀ­ριθ­μό ἀν­θρώ­πων στό θά­να­το καί ἑ­κα­τομ­μύ­ρια στήν προ­σφυ­γιά στήν Ἑλ­λά­δα καί ἀλ­λοῦ[3].  Στή συ­νέ­χεια, ἡ  τρα­γω­δί­α, ἑ­νός ση­μαν­τι­κοῦ καί ἰ­δι­αί­τε­ρης ἀ­ξί­ας μέ­ρους τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ λα­οῦ μέ τήν Κα­τα­στρο­φή, συν­δυ­ά­στη­κε καί μέ τόν ἀ­κρω­τη­ρια­σμό τῆς μνή­μης καί τῆς ταυ­τό­τη­τας. Οἱ πρό­σφυ­γες τοῦ 1922-1923 οἱ ὁ­ποῖ­οι ἐγ­κα­τα­στά­θη­καν στόν Ἑλ­λα­δι­κό χῶ­ρο ἀν­τι­με­τώ­πι­σαν πολ­λά προ­βλή­μα­τα πού δυ­σχέ­ρα­ναν τήν ἤ­δη τρα­γι­κή πο­ρεί­α τους κα­τά τή διά­ρκεια τῆς γε­νο­κτο­νί­ας. Ἀ­πό αὐ­τήν τήν δι­α­δρο­μή προ­έ­κυ­ψαν χι­λιά­δες ἱ­στο­ρί­ες πού δι­α­μόρ­φω­σαν τή βα­θιά ἀν­θρώ­πι­νη δι­ά­στα­ση στό Μι­κρα­σι­α­τι­κό ζή­τη­μα, ἱ­στο­ρί­ες πού ἐ­κτυ­λί­χθη­καν στήν Τουρ­κί­α, τήν Σο­βι­ε­τι­κή Ἕ­νω­ση, τή Συ­ρί­α, τό Ἰ­ράν, τίς ΗΠΑ, τήν Αὐ­στρα­λί­α, σέ ὅ­λον τόν κό­σμο.

Ὅ­σοι σώ­θη­καν ἀ­πό τόν  ἀ­κρω­τη­ρια­σμό, μα­ζί μέ το­ύς συγ­γε­νεῖς τους, τίς προ­αι­ώ­νι­ες ἑ­στί­ες τους, τίς Ἐκ­κλη­σί­ες καί τά Σχο­λεῖ­α τους, τίς ἀν­θη­ρές Κοι­νό­τη­τές τους, ἔ­χα­σαν καί τό δι­καί­ω­μα στήν ἱ­στο­ρι­κή ἀ­να­φο­ρά, στήν προ­έ­λευ­ση καί τή μνή­μη. Πα­ρά τήν ἀ­γω­νί­α τους γιά τήν ἐ­πι­βί­ω­ση, προ­σπά­θη­σαν νά συγ­κρα­τή­σουν, μέ­σα ἀ­πό τίς συλ­λο­γι­κές ὀρ­γα­νώ­σεις τους, τά Σω­μα­τεῖ­α καί το­ύς Συλ­λό­γους τους,  τή με­γά­λη προ­σπά­θεια τοῦ Θρα­κι­κοῦ Κέν­τρου-Ἑ­ται­ρε­ία Θρα­κι­κῶν Με­λε­τῶν (1927)[4], τῆς Ἐ­πι­τρο­πῆς Πον­τια­κῶν Με­λε­τῶν (1928)[5], τοῦ Κέν­τρου Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Σπου­δῶν (1930) [6],  τήν Ἕ­νω­ση Σμυρ­ναί­ων (1933)[7] τήν ἰ­δι­αί­τε­ρη Πα­τρί­δα τους καί τήν ἀ­λή­θεια, δη­λα­δή τή μή λή­θη. Ὡ­στό­σο, αὐ­τό πού ἀν­τι­με­τώ­πι­σαν ἦ­ταν ἡ ἐ­χθρι­κή στά­ση καί ὁ πό­λε­μος, αὐ­τή τή φο­ρά ὄ­χι μέ ἀν­θρώ­πι­να θύ­μα­τα ἀλ­λά πο­λι­τι­στι­κά. Συ­νερ­γός ἡ ἐκ­παί­δευ­ση, ἡ ὁ­ποία ἀρ­κε­τές φο­ρές μέ τίς πα­ρα­λεί­ψεις καί τήν ὀ­λι­γω­ρί­α της δέν μπό­ρε­σε νά συν­δέ­ση τό χθές τῶν προ­σφύ­γων μέ τό σή­με­ρα τοῦ Ἑλ­λα­δι­κοῦ χώ­ρου καί τό αὔ­ριο τῶν ἑ­πό­με­νων προ­σφυ­γι­κῆς κα­τα­γω­γῆς γε­νε­ῶν.

Ἔ­τσι ἡ  μό­νη ἀν­τί­στα­ση ἦ­ταν ὁ χο­ρός καί τό τρα­γού­δι. Ἦ­ταν οἱ ἀ­να­φο­ρές τοῦ ἀν­θρώ­που πού ἤ­θε­λε μέ­σα ἀ­πό τήν κί­νη­ση καί τή φω­νή νά ἐκ­φρά­ση ἕ­ναν πλού­σιο πο­λι­τι­σμό, τό πα­ρελ­θόν του γιά νά στη­ρι­χθῆ τό πα­ρόν καί τό μέλ­λον του. Ὡ­στό­σο, αὐ­τό δέν ἔ­φτα­νε καί φά­νη­κε μέ τήν ἀν­τι­με­τώ­πι­ση τῶν προ­σφύ­γων, οἱ ὁ­ποῖ­οι εἶ­δαν τίς ὑ­πο­σχέ­σεις γιά ἐ­πι­στρο­φή καί ἀ­πο­κα­τά­στα­ση νά ἐν­τα­φι­ά­ζον­ται μέ τό ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κό σύμ­φω­νο τοῦ 1930.  Ἡ συ­νέ­χεια εἶ­ναι γνω­στή. Φολ­κλόρ, «φε­στι­βάλ», Ἐ­θνι­κές γι­ορ­τές καί ἀ­πό τήν ἄλ­λη, ρα­τσι­στι­κές ἀ­να­φο­ρές, νο­ού­με­να καί ὑ­πο­νο­ού­με­να γιά τήν ἠ­θι­κή τῶν προ­σφύ­γων,  «ἀ­νέκ­δο­τα» καί ἐ­χθρό­τη­τα καί στή δε­κα­ε­τί­α τοῦ 1950 καί 1960 ἡ νέ­α προ­σφυ­γιά στή Γερ­μα­νί­α, στίς ΗΠΑ, στόν Κα­να­δᾶ, στήν Αὐ­στρα­λί­α, καί ἀ­πό τήν Ἑλ­λα­δι­κή πε­ρι­φέ­ρεια στήν Ἀ­θή­να καί τή Θεσ­σα­λο­νί­κη.  Αὐ­τό, ὅ­μως, τό σχῆ­μα δέν μπο­ροῦ­σε νά ἐκ­φρά­ση τόν πλοῦ­το τοῦ Μι­κρα­σι­α­τι­κοῦ πο­λι­τι­σμοῦ, τό εἰ­δι­κό του βά­ρος στήν Ἑλ­λη­νι­κή ἱ­στο­ρί­α.

Ἡ δε­κα­ε­τί­α τοῦ 1950 ἀ­νέ­δει­ξε τό ζή­τη­μα πού θά κυ­ρι­αρ­χοῦ­σε γιά πολ­λά χρό­νια σέ ὁ­λό­κλη­ρη τήν Ἑλ­λά­δα. Ἡ κοι­νή ἔν­τα­ξη τῆς Ἑλ­λά­δας καί τῆς Τουρ­κί­ας στό ΝΑΤΟ τό 1952, ὁ ἀ­πό Βορ­ρᾶ κίν­δυ­νος -σέ λί­γα χρό­νια ἔ­γι­νε ἀ­πό Ἀ­να­το­λή καί ξα­νά ἀ­πό Βορ­ρᾶ καί ξα­νά ἀ­πό Ἀ­να­το­λή- δη­μι­ούρ­γη­σε στε­ρε­ό­τυ­πα, λο­γι­κές καί ἀρ­νη­τι­κές προσ­λαμ­βά­νου­σες, πού κι­νοῦν­ταν ἔ­ξω ἀ­πό τήν ἱ­στο­ρί­α. Πα­ράλ­λη­λα, ἡ ἴ­δια ἡ με­τα­πο­λε­μι­κή ἀ­νά­πτυ­ξη τῆς χώ­ρας, δη­μι­ούρ­γη­σε τίς συν­θῆ­κες γιά νά ἀ­να­πτυ­χθῆ ἕ­να τε­ρά­στιο κῦ­μα με­τα­νά­στευ­σης πρός τή Δυ­τι­κή Εὐ­ρώ­πη καί τήν Ἀ­θή­να, τό ὁ­ποῖ­ο ἀρ­γό­τε­ρα τρο­φο­δο­τοῦ­σε ἕ­ναν ἄλ­λο ἄ­ξο­να «ἀ­νά­πτυ­ξης», τήν ἀν­τι­πα­ρο­χή.

Ἔ­τσι τό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα σέ ὅ­λες τίς συ­νι­στῶ­σες του πα­ρέ­μει­νε γιά πολ­λά χρό­νια στό πε­ρι­θώ­ριο. Λό­γοι πού σχε­τί­ζον­ταν μέ τίς κα­τά και­ρούς προ­σεγ­γί­σεις Ἑλ­λά­δας καί Τουρ­κί­ας, -τό ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κό σύμ­φω­νο φι­λί­ας τοῦ 1930, ἡ κοι­νή ἔν­τα­ξη στό ΝΑΤΟ τό 1952,  κα­θώς καί οἱ νε­φε­λώ­δεις πο­λι­τι­κές «πε­ρί ἐ­ξευ­ρω­πα­ϊ­σμοῦ τῆς Τουρ­κί­ας, συ­νερ­γα­σί­ας καί φι­λί­ας»- ἀ­πο­μό­νω­σαν καί πε­ρι­θω­ρι­ο­ποί­η­σαν τό ζή­τη­μα.

Ἡ νέ­α δυ­να­μι­κή τῆς δε­κα­ε­τί­ας τοῦ 1980 καί 1990 πού συν­δυ­ά­στη­κε μέ τήν ἐ­πι­στρο­φή τῆς  ἱ­στο­ρί­ας στό προ­σκή­νιο, μέ τό αἴ­τη­μα γιά τήν μνή­μη, τήν ἀ­να­γνώ­ρι­ση ἀ­πό τήν Ἑλ­λά­δα τῆς γε­νο­κτο­νί­ας- ὀ­ξύ­μω­ρο αὐ­τό νά γί­νε­ται τό­σο ἀρ­γά καί τό­σο σι­ω­πη­λά- μέ τίς νέ­ες δι­εκ­δι­κή­σεις τῶν Σω­μα­τεί­ων, τῶν Συλ­λό­γων καί τῶν Ὁμο­σπον­δι­ῶν. Οἱ πα­λιοί πρό­σφυ­γες συ­νάν­τη­σαν τίς νέ­ες γε­νι­ές, οἱ ὁ­ποῖ­ες ἀ­να­ζή­τη­σαν μί­α νέ­α σχέ­ση μέ τήν ἱ­στο­ρί­α καί τήν πα­ρά­δο­ση, περ­νών­τας σέ νέ­ες ὁ­δούς ἀ­να­ζή­τη­σης τῆς ταυ­τό­τη­τας. Καί ἐν μέ­ρει τό ἔ­χουν πε­τύ­χει ἄν ἀ­να­λο­γι­στοῦ­με τό πρό­σφα­το πα­ρελ­θόν τῆς λή­θης, καί τό συγ­κρί­νου­με μέ τό πα­ρόν τῆς ἐ­νερ­γο­ποί­η­σης καί τοῦ μέλ­λον­τος τῆς δη­μι­ουρ­γι­κῆς καί τῆς πα­ρα­γω­γι­κῆς μνή­μης. Τό προ­σφυ­γι­κό εἶ­ναι πλέ­ον στό προ­σκή­νιο, στό φῶς, στήν ἀ­λή­θεια.  

2. Τά αἴ­τια τῆς λή­θης.

2.1. Τό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα καί τό ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κό σύμ­φω­νο φι­λί­ας τοῦ 1930.

Τό ζή­τη­μα τοῦ ἀ­ριθ­μοῦ τῶν Ἑλ­λή­νων ποῦ ζοῦσε στό Ὀ­θω­μα­νι­κό κρά­τος, ἀ­πο­τε­λεῖ μεῖζον γιά πολ­λούς ἐ­ρευ­νη­τές, ἐ­νῶ ἀμ­φι­σβη­τεῖ­ται ἀ­πό πολ­λούς Τουρ­κι­κούς μη­χα­νι­σμούς δι­α­στρέ­βλω­σης τῆς ἀ­λή­θειας καί ἀ­πό συ­νερ­γα­ζό­με­νους μέ αὐ­τούς ξέ­νους.

Τά στοι­χεῖ­α τά ὁ­ποῖ­α δι­α­θέ­του­με εἶ­ναι ἡ ἀ­πο­γρα­φή πού πραγ­μα­το­ποί­η­σε τό Οἰ­κου­με­νι­κό Πα­τρι­αρ­χεῖ­ο τήν πε­ρί­ο­δο 1910-1912 σέ συ­νερ­γα­σί­α μέ τά Ἑλ­λη­νι­κά Προ­ξε­νεῖ­α[8]  καί ἡ ἀ­πο­γρα­φή τοῦ Ὀ­θω­μα­νι­κοῦ κρά­τους τό 1914[9], ἡ ὁ­ποί­α ὅ­μως πα­ρου­σιά­ζει πολ­λές ἐλ­λεί­ψεις, λό­γω τῆς κα­τα­γρα­φῆς ἀρ­κε­τές φο­ρές μό­νο τῶν ἀν­δρῶν πού μι­λοῦ­σαν ἑλ­λη­νι­κά, τήν ἀ­που­σί­α πολ­λές φο­ρές τῶν γυ­ναι­κῶν καί παι­δι­ῶν,  τῶν Ἑλ­λή­νων πού μι­λοῦ­σαν τουρ­κι­κά, τῶν μου­σουλ­μά­νων πού μι­λοῦ­σαν ἑλ­λη­νι­κά καί τῶν κρυ­πτο­χρι­στια­νῶν[10]. Ἐ­πί­σης ἡ ὑ­πο­χρέ­ω­ση κα­τα­βο­λῆς στρα­τι­ω­τι­κοῦ φό­ρου σέ ἐ­πί­πε­δο Κοι­νό­τη­τας, ὠ­θοῦ­σε το­ύς Χρι­στια­νούς νά δη­λώ­νουν μι­κρό­τε­ρο πλη­θυ­σμό, ἡ κα­τα­γρα­φή ὅ­λων τῶν μου­σουλ­μά­νων ὡς Τούρ­κων, ὅ­πως καί ἡ ὑ­περ­βο­λή τῶν στα­τι­στι­κῶν τῶν μου­σουλ­μά­νων καί ἡ μεί­ω­ση τῶν Χρι­στια­νῶν εἶ­ναι με­ρι­κά ἀ­πό τά προ­βλή­μα­τα πού ἐμ­φα­νί­ζει ἡ Ὀ­θω­μα­νι­κή ἀ­πο­γρα­φή[11].  Τά στοι­χεῖ­α βε­βαί­ως τοῦ Πα­τρι­αρ­χεί­ου ἀ­πέ­χουν τῆς πραγ­μα­τι­κῆς κα­τά­στα­σης ἀ­φοῦ ὁ Ἀλ. Ἀ­λε­ξαν­δρῆς ἐ­πι­ση­μαί­νει τό γε­γο­νός ὅ­τι ἕ­να ση­μαν­τι­κό μέ­ρος τῶν Ἑλ­λή­νων δέ δε­χό­ταν νά ἀ­πο­γρα­φῆ λό­γω τοῦ φό­βου μή­πως τά δε­δο­μέ­να φτά­σουν στόν Ὀ­θω­μα­νι­κό κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό[12]. Αὐ­τό τό γε­γο­νός δι­α­πι­στώ­νε­ται ἀ­πό τό γε­γο­νός ὅ­τι ἔ­χου­με ἀ­πο­κλί­σεις σέ ὅ­τι ἔ­χει σχέ­ση μέ τόν ἑλ­λη­νι­κό πλη­θυ­σμό πού ζοῦ­σε στό Ὀ­θω­μα­νι­κό κρά­τος[13].

Ὁ D. Dakin δί­νει 2.500.000 Ἕλ­λη­νες, κα­τα­νε­μη­μέ­νους 400.000 στήν Ἀνα­το­λι­κή Θρά­κη καί 2.100.000 στή Μι­κρά Ἀ­σί­α (Ἰ­ω­νί­α, Πόν­τος, Καπ­πα­δο­κί­α)[14],  ἀ­ριθ­μός ὁ ὁ­ποῖ­ος φαί­νε­ται ἀγ­γί­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο τήν πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ἀ­πό αὐ­τούς σχε­δόν ἀ­πό ἕ­να ἑ­κα­τομ­μύ­ριο ἐ­ξον­τώ­θη­καν με­τά ἕ­να προ­σχε­δι­α­σμέ­νο ἔγ­κλη­μα ἐ­ναν­τί­ον τους, ἐ­νῶ οἱ ὑ­πό­λοι­ποι κα­τέ­φυ­γαν στήν Ἑλ­λά­δα, ἀλ­λά καί ἀλ­λοῦ (πρώ­ην Σο­βι­ε­τι­κή Ἕ­νω­ση, ΗΠΑ).

Τό ἔρ­γο τῆς προ­σφυ­γι­κῆς ἀ­πο­κα­τά­στα­σης ἦ­ταν τε­ρά­στιο γι᾿  αὐ­τό καί οἱ Ἑλ­λη­νι­κές Κυ­βερ­νή­σεις προ­σέ­φυ­γαν στή βο­ή­θεια τῆς Δι­ε­θνοῦς Κοι­νό­τη­τας καί φι­λαν­θρω­πι­κῶν ὀρ­γα­νώ­σε­ων, καί  προ­χώ­ρη­σαν στή σύ­να­ψη δα­νεί­ων μέ ξέ­νες Τρά­πε­ζες.  Τή δι­α­χεί­ρι­ση τῶν χρη­μά­των κα­θώς καί τήν πρό­ο­δο τοῦ  ἔρ­γου τῆς προ­σφυ­γι­κῆς ἀ­πο­κα­τά­στα­σης, ἀ­νέ­λα­βε μιά Δι­ε­θνής ἐ­πι­τρο­πή πού συ­στά­θη­κε ὑ­πό τήν  κοι­νω­νί­α τῶν Ἐ­θνῶν, ἡ  Ἐ­πι­τρο­πή Ἀ­πο­κα­τα­στά­σε­ως Προ­σφύ­γων, τῆς ὁ­ποί­ας πρῶ­τος Πρό­ε­δρός της δι­ε­τέ­λε­σε ὁ  Henry Morgenthau. Ὁ Morgenthau ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι τό κῦμα τῶν προ­σφύ­γων ἀ­πό τή Μι­κρά Ἀ­σί­α εἶ­ναι ἀν­τί­στοι­χο μέ τήν ἔ­λευ­ση 26.000.000 ἐ­ξα­θλι­ω­μέ­νων προ­σφύ­γων σέ ἀ­με­ρι­κα­νι­κά λι­μά­νια ἐ­κλι­πα­ρών­τας γιά βο­ή­θεια[15].

Τό 1928 ἀ­πο­γρά­φη­καν στήν Ἑλ­λά­δα 1.221.849 πρό­σφυ­γες, ἐκ τῶν ὁ­ποί­ων 1.104.216 προ­ερ­χό­με­νοι ἀ­πό τήν Ὀ­θω­μα­νι­κή αὐ­το­κρα­το­ρί­α (οἱ ὑ­πό­λοι­ποι ἀ­πό τήν Βουλ­γα­ρί­α, Ρου­μα­νί­α, Ρωσ­σί­α, κ.λ.π.)[16]. Ὁ ἀ­ριθ­μός αὐ­τός ὅ­μως δέν πα­ρου­σιά­ζει τό πραγ­μα­τι­κό μέ­γε­θος τῶν προ­σφύ­γων, ἀ­φοῦ δέν λαμ­βά­νει το­ύς θα­νά­τους στό δι­ά­στη­μα 1922-1928 (πε­ρί­που 75.000), καί το­ύς 66.000 πρό­σφυ­γες πού ἔ­γι­ναν ξα­νά πρό­σφυ­γες στή Δυ­τι­κή Εὐ­ρώ­πη, ΗΠΑ, Αἴ­γυ­πτο, ὅ­πως καί το­ύς Ἕλ­λη­νες πού κα­τέ­φυ­γαν στή Σο­βι­ε­τι­κή Ἕ­νω­ση[17].

Ἡ   σύ­να­ψη τοῦ ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κοῦ συμ­φώ­νου τό 1930[18] ἀ­πο­τε­λεῖ κα­τά τή γνώ­μη μας τήν πρώ­τη αἰ­τί­α γιά τή λή­θη, ἐ­νῶ ὁ  Ἐλ. Βε­νι­ζέ­λος, πρό­τει­νε γιά Νόμ­πελ Εἰ­ρή­νης (!) τόν Μου­στα­φᾶ Κε­μάλ,  ὁ ὁ­ποῖ­ος μα­ζί μέ το­ύς Νε­ό­τουρ­κους ἦ­ταν ὑ­πεύ­θυ­νος γιά τήν ἐ­ξόν­τω­ση τῶν Ἑλ­λή­νων.   Ὑ­πο­στη­ρί­ζου­με ὅ­τι μα­ζί μέ τήν πρό­σκαι­ρη δι­ευ­θέ­τη­ση τῶν ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κῶν σχέ­σε­ων εἰς βά­ρος τῶν προ­σφύ­γων, μί­α ἐ­ξί­σου ση­μαν­τι­κή ἐ­πί­πτω­ση τῆς συμ­φω­νί­ας Βε­νι­ζέ­λου- Κε­μάλ- Ἰ­νο­νοῦ, ἦ­ταν ἡ ἐκ­δί­ω­ξη τῆς μνή­μης ἀ­πό τό προ­σκή­νιο.  Ὁ Δ. Ἀ­ϊ­γί­δης ἀ­να­φέ­ρει σχε­τι­κά ὅ­τι «…εἶ­θε τό νέ­κταρ τοῦ φι­λει­ρη­νι­σμοῦ μέ τό ὁ­ποῖ­ον ἐ­νε­πο­τί­σθη­σαν οἱ θά­ψαν­τες τήν τό­σον χλευ­α­σθεῖ­σαν κα­τά τά τε­λευ­ταῖ­αν ἔ­τη «Ἐ­θνι­κήν Ἰ­δέ­αν» νά μή ἀ­πο­δει­χθῆ τε­λι­κῶς ἐ­πι­κίν­δυ­νον ναρ­κω­τι­κόν, εἰς τό ὁ­ποῖ­ον πα­ρε­δό­θη ὁ­λό­κλη­ρος ἕ­νας λα­ός ἀ­πο­λέ­σας μα­ζί μέ τάς ὑ­λι­κάς καί τάς ψυ­χι­κάς του δυ­νά­μεις»[19].

Ὁ Δ.  Ψα­θᾶς, στό ὁ­μο­λο­γου­μέ­νως ση­μαν­τι­κό­τα­το βι­βλί­ο του («Γῆ τοῦ Πόν­του») ὄ­χι μό­νο γιά τό πε­ρι­ε­χό­με­νό του ἀλ­λά καί γιά  τή χρο­νι­κή πε­ρί­ο­δο πού ἐκ­δό­θη­κε ὅ­ταν τό ζή­τη­μα τῶν Ἑλ­λή­νων τῆς Ἀ­να­το­λῆς ἦ­ταν στό πε­ρι­θώ­ριο,  το­νί­ζει σχε­τι­κῶς μέ τό ζή­τη­μα αὐ­τό, στόν πρό­λο­γό του: «…οὔ­τε ἐ­πι­τρέ­πε­ται νά θυ­σι­ά­ζου­με τήν ἱ­στο­ρι­κή ἀ­λή­θεια σέ καμ­μί­α σκο­πι­μό­τη­τα, ὅ­πως, δυ­στυ­χῶς, κα­θι­ε­ρώ­θη­κε νά γί­νε­ται ἀπ᾿  τόν και­ρό πού χα­ρά­χτη­κε ἡἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κή φι­λί­α. Ἡ ἄ­στο­χη τα­κτι­κή τῆς ἀ­πο­σι­ώ­πη­σης τῶν γε­γο­νό­των τῆς Ἱ­στο­ρί­ας ἦ­ταν ἴ­σως κι᾿ ἕ­νας ἀπ᾿ το­ύς λό­γους πού τό­σο ἄ­σκη­μα πο­ρεύ­τη­κε ἡ «φι­λί­α» μέ το­ύς Τούρ­κους. Νά ρί­ξου­με τόν πέ­πλο τῆς λή­θης στό πα­ρελ­θόν ἀλ­λά νά ξέ­ρου­με, ὄ­χι νά κρύ­βου­με…»[20].

Ὁ Μ. Χα­ρα­λαμ­πί­δης ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι «τό σύμ­φω­νο φι­λί­ας ἀ­πέ­δει­ξε ἀρ­γό­τε­ρα ὅ­τι δέν ἦ­ταν λά­θος μό­νο στόν ἀ­πο­σβε­στι­κό συμ­ψη­φι­σμό τῶν ἀ­νοι­κτῶν λο­γα­ρια­σμῶν ἀ­νά­με­σα στήν Ἑλ­λά­δα καί τήν Τουρ­κί­α, τό πρό­βλη­μα δη­λα­δή τῶν ἑ­κα­τέ­ρω­θεν πε­ρι­ου­σι­ῶν, ἀλ­λά καί στή  δι­α­τυ­πω­θεῖ­σα τό­τε ἀν­τί­λη­ψη καί εὐ­χή, ὅ­τι ἡ ἱ­στο­ρι­κή λή­θη καί ἡ πα­ρα­γρα­φή τῶν ἀ­δι­κη­μά­των μπο­ροῦ­σε νά ἀ­πο­τε­λέ­ση θε­μέ­λιο τῆς ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κῆς προ­σέγ­γι­σης καί εἰ­ρη­νι­κῆς συμ­βί­ω­σης. Ἐ­άν ὅ­μως προ­ϋ­πό­θε­ση τῆς ὑ­πο­γρα­φῆς τοῦ συμ­φώ­νου ἦ­ταν ἡ πα­ραί­τη­ση ἀ­πό τίς προ­σφυ­γι­κές πε­ρι­ου­σί­ες, ἕ­να ἄλ­λο στή­ριγ­μα τοῦ συμ­φώ­νου ἦ­ταν ἡ πα­ραί­τη­σή τους καί ἀ­πό τήν ἱ­στο­ρι­κή μνή­μη καί ταυ­τό­τη­τα…» Ἡ σι­ω­πή, ἡ λή­θη, ἡ ὁ­ποί­α ὅ­πως ἀ­να­φέ­ρει ὁ Κ. Φω­τιά­δης πο­τέ δέ βο­η­θᾶ στήν ἀ­δελ­φο­ποί­η­ση καί τήν προ­σέγ­γι­ση τῶν λα­ῶν καί τῶν ἐ­θνῶν[21] καί ἡ πα­ρα­γρα­φή τῶν ἀ­δι­κη­μά­των πού ὑ­πέ­στη­σαν ἦ­ταν προ­ϋ­πό­θε­ση γιά αὐ­τοῦ τοῦ τύ­που τήν ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κή φι­λί­α. «Νά ξε­χά­σου­με» ἦ­ταν ἡ πα­ρό­τρυν­ση τῆς πε­ρι­ό­δου ἐ­κεί­νης, ἐ­νῶ ὁ Βε­νι­ζέ­λος στο­ύς Μι­κρα­σιά­τες πού δι­α­μαρ­τυ­ρό­ταν ἔ­λε­γε τά ἑ­ξῆς: «Ἐ­βά­στα­ξεν ὁ ἀ­γών με­τα­ξύ Ἑλ­λά­δος καί Τουρ­κί­ας, ἄς τόν ὀ­νο­μά­σω «δί­κην», ἑ­πτά αἰ­ώ­νας. Τώ­ρα ἐ­βγῆ­κε μί­α ἀ­πό­φα­σις ὁ­ρι­στι­κή διά τῆς συν­θή­κης τῆς Λω­ζάν­νης. Ἐ­γώ δέν ἔ­χω ὄ­ρε­ξιν οὔ­τε ἔ­φε­σιν νά κά­μω, οὔ­τε καί ἀ­να­ψη­λά­φη­σιν καί σᾶς συ­νι­στῶ, τό ἴ­διο νά κά­με­τε καί σεῖς», θά πεῖ ὁ Βε­νι­ζέ­λος[22]. 

Με­τά τήν ὑ­πο­γρα­φή τοῦ ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κοῦ συμ­φώ­νου φι­λί­ας τό 1930, οἱ πε­ρι­ου­σί­ες τῶν Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν πλη­θυ­σμῶν καί ἡ προσ­δο­κί­α ἐ­πι­στρο­φῆς στίς πα­τρο­γο­νι­κές ἑ­στί­ες, θυ­σι­ά­στη­καν γιά νά ἐ­ξα­σφα­λι­στοῦν τά σύ­νο­ρα τῆς Ἑλ­λά­δας. Ὡ­στό­σο αὐ­τές πού ἐν­τα­φι­ά­στη­καν γιά ἕ­να με­γά­λο χρο­νι­κό δι­ά­στη­μα ἦ­ταν ἡ μνή­μη καί ἡ ταυ­τό­τη­τα τῶν  προ­σφύ­γων.  Στό κλεί­σι­μο αὐ­τῆς τῆς πε­ρι­ό­δου καί μέ τή λή­ξη τοῦ ἐμ­φυ­λί­ου πο­λέ­μου πολ­λοί Μι­κρα­σιά­τες θά ἀ­ναγ­κα­σθοῦν σέ νέ­α προ­σφυ­γιά, στήν  Σο­βι­ε­τι­κή Ἕ­νω­ση καί σέ ἄλ­λες χῶ­ρες τῆς Ἀνα­το­λι­κῆς Εὐ­ρώ­πης. Ἐ­κεῖ, κυ­ρί­ως στή Σο­βι­ε­τι­κή Ἕ­νω­ση θά συ­ναν­τή­σουν το­ύς συμ­πα­τρι­ῶ­τες τους, οἱ ὁ­ποῖ­οι εἶ­χαν βρεῖ ἐ­κεῖ κα­τα­φύ­γιο με­τά τή δι­ά­πρα­ξη τοῦ μα­ζι­κοῦ ἐγ­κλή­μα­τος ἀ­πό το­ύς Νε­ό­τουρ­κους καί το­ύς Κε­μα­λι­κούς, ἐ­νῶ πολ­λοί ἀ­πό αὐ­τούς εἶ­χαν νά δι­η­γη­θοῦν νέ­ους δι­ωγ­μούς καί ἐ­ξο­ρί­ες κα­τά τήν στα­λι­νι­κή πε­ρί­ο­δο.

2.2. Ἡ ἔν­τα­ξη τῆς Ἑλ­λά­δας καί τῆς Τουρ­κί­ας στό ΝΑΤΟ (1952).

Μέ τήν ἔν­τα­ξη τῆς Ἑλ­λά­δας καί τῆς Τουρ­κί­ας στό ΝΑΤΟ ἀρ­χί­ζει μί­α νέ­α πε­ρί­ο­δος στίς ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κές σχέ­σεις ὅ­που πρω­τεύ­ον­τα ρό­λο δι­α­δρα­μα­τί­ζουν τά δι­με­ρῆ θέ­μα­τα ὅ­πως οἱ μου­σουλ­μα­νι­κές μει­ο­νό­τη­τες τῆς Θρά­κης, ἡ Κύ­προς καί ἡ Ἑλ­λη­νι­κή Κοι­νό­τη­τα τῆς Κων­σταν­τι­νού­πο­λης, τῆς Ἴμ­βρου καί Τε­νέ­δου. Οἱ ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κές δι­α­φο­ρές λό­γω τῶν ἐ­πι­πτώ­σε­ων,  πού εἶ­χαν στίς σχέ­σεις τῶν δύ­ο χω­ρῶν μέ τίς ΗΠΑ καί τό ΝΑΤΟ, ὑ­πο­νό­μευ­αν τήν ἀ­με­ρι­κα­νι­κή πο­λι­τι­κή καί προ­κα­λοῦ­σαν τήν ἐ­πέμ­βα­σή της στά ἐ­σω­τε­ρι­κά τῶν δύ­ο κρα­τῶν καί ἰ­δι­αί­τε­ρα τῆς Ἑλ­λά­δας. Στήν Ἑλ­λά­δα ὅ­μως λό­γω τῶν συν­θη­κῶν τῆς δε­κα­ε­τί­ας τοῦ 1950, ὑ­πο­βάθ­μι­σε τά συμ­φέ­ρον­τα τῆς χώ­ρας στά δι­με­ρῆ θέ­μα­τα γιά τήν ἐ­ξυ­πη­ρέ­τη­ση καί προ­ώ­θη­ση τῶν συμ­φε­ρόν­των τῆς Συμ­μα­χί­ας[23].     

Ἡ φι­λί­α με­τα­ξύ Ἑλ­λά­δος καί Τουρ­κί­ας ἐν­ταγ­μέ­νη στό Να­το­ϊ­κό σχε­δια­σμό εἶ­χε τά ἀ­πο­τε­λέ­σμα­τά της παν­τοῦ, ἀ­κό­μη καί στά πιό ἁ­πλά ζη­τή­μα­τα. Ἡ μέ κά­θε τρό­πο ὅ­μως ἑ­δραί­ω­ση τῆς ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κῆς φι­λί­ας, ἀ­νε­ξάρ­τη­τα τοῦ κό­στους, γιά τήν Ἑλ­λα­δι­κή πλευ­ρά, πού μπρο­στά στό στό­χο τῆς ἐ­πι­βί­ω­σης τῶν Ἑλ­λή­νων τῆς Κων­σταν­τι­νού­πο­λης καί τοῦ Οἰ­κου­με­νι­κοῦ Πα­τρι­αρ­χεί­ου, εἶ­χε ἐ­πι­ση­μαν­θεῖ ἀ­πό πο­λύ νω­ρίς. Ἡ ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κή φι­λί­α θά ἔ­πρε­πε νά ἀ­να­πτυ­χθῆ καί κά­θε προ­σπά­θεια πρός τήν ἀν­τί­θε­τη κα­τεύ­θυν­ση πού ἔ­βα­ζε σέ κίν­δυ­νο καί δο­κι­μα­σί­α αὐ­τό τό δε­δο­μέ­νο ἔ­πρε­πε νά πα­τα­χθῆ. Δείγ­μα­τα πρός τήν ἴ­δια κα­τεύ­θυν­ση ἀ­πο­τε­λεῖ τό δη­μο­σι­ευ­μέ­νο τό 1942 τοῦ Ἀ­λεξ. Δι­ο­μή­δη («Βυ­ζαν­τι­ναί με­λέ­ται»),  ἀ­πό ὅ­που ἐ­ξα­λεί­φτη­καν στή δεύ­τε­ρη ἔκ­δο­ση τοῦ 1951, πολ­λά ση­μεῖ­α δι­ωγ­μῶν καί ἐ­ξισ­λα­μι­σμῶν τῶν Ἑλ­λή­νων, προ­φα­νῶς γιά νά ἐ­ξυ­πη­ρε­τη­θῆ ἡ ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κή φι­λί­α πού ζοῦ­σε τήν πε­ρί­ο­δο ἀκ­μῆς. Κρί­θη­κε ἀ­κό­μη ἀ­ναγ­καῖ­ο νά μή δη­μο­σι­ευ­θῆ ἐ­πί 25 χρό­νια ἡ γρα­πτή ἀ­να­φο­ρά στήν ἐ­πώ­δυ­νη ἱ­στο­ρί­α τοῦ Πον­τια­κοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ γιά νά μήν ὑ­πάρ­ξουν προ­βλή­μα­τα μέ το­ύς Τούρ­κους. Πρό­κει­ται τό ἔρ­γο τῆς Τα­τιά­νας Μιλ­λι­έξ «Ἡ Τρί­πο­λη τοῦ  Πόν­του»,  πού γρά­φτη­κε τό 1952 καί εἶ­δε τό φῶς τῆς δη­μο­σι­ό­τη­τας γιά το­ύς πα­ρα­πά­νω λό­γους, μό­λις τό 1976. 

Μέ τήν κοι­νή ἔν­τα­ξη τῆς Ἑλ­λά­δας καί τῆς Τουρ­κί­ας στό ΝΑΤΟ, τό  προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα ἀ­πο­τέ­λε­σε μέ­ρος τοῦ εὐ­ρύ­τε­ρου ἀ­πο­σι­ω­πη­μέ­νου ἐ­θνι­κοῦ ζη­τή­μα­τος· στήν Κύ­προ, στήν Πό­λη, στήν Ἴμ­βρο, στήν Τέ­νε­δο, στήν Βό­ρει­ο Ἤ­πει­ρο, στόν ἐ­ξω­ελ­λα­δι­κό ἑλ­λη­νι­σμό. Καί αὐ­τή ἡ πε­ρί­ο­δος ἀ­πο­τε­λεῖ μί­α χρο­νι­κή φά­ση, κα­τά τήν ὁ­ποία ση­μει­ώ­θη­καν οἱ με­γα­λύ­τε­ρες ἐ­θνι­κές ἀ­πο­δι­αρ­θρώ­σεις, Κων­σταν­τι­νού­πο­λη μέ τό δι­ωγ­μό τοῦ 1955 καί τοῦ 1964, Κύ­προς[24], κα­τάρ­ρευ­ση τῶν κοι­νο­τή­των τοῦ ἐ­ξω­ελ­λα­δι­κοῦ ἑλ­λη­νι­σμοῦ (Ρου­μα­νί­α, Αἴ­γυ­πτος), με­τα­τρο­πή ἑ­νός θέ­μα­τος δη­μο­κρα­τί­ας καί ἀν­θρω­πί­νων δι­και­ω­μά­των (Βό­ρει­ος Ἤ­πει­ρος) σέ ἐ­σω­τε­ρι­κό ζή­τη­μα τῆς ψυ­χρο­πο­λε­μι­κῆς ἀν­τι­πα­ρά­θε­σης καί  ἀ­δι­α­φο­ρί­α καί ὀ­λι­γω­ρί­α γιά ἕ­να ζων­τα­νό κομ­μά­τι τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ, το­ύς πρό­σφυ­γες. Μο­να­δι­κές ἀ­να­λαμ­πές ὑ­πῆρ­ξαν οἱ δη­μο­σι­εύ­σεις ὁ­ρι­σμέ­νων βι­βλί­ων, οἱ ἐκ­δο­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες προ­σφυ­γι­κῶν Σω­μα­τεί­ων καί ὁ­ρι­σμέ­νες κι­νη­μα­το­γρα­φι­κές ται­νί­ες[25].  Ἦ­ταν οἱ ἐ­ξαι­ρέ­σεις στόν κα­νό­να τῆς ἀ­πώ­λειας ταυ­τό­τη­τας καί πυ­ξί­δας.

3.  Ἡ ἀ­νά­κτη­ση τῆς Μι­κρα­σι­α­τι­κῆς, Πον­τια­κῆς, Θρα­κι­κῆς ταυ­τό­τη­τας.

Ἡ  ἀρ­χή τῆς δε­κα­ε­τί­ας τοῦ 1980, ἀ­νοί­γει ἕ­να νέ­ο κύ­κλο στό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα, τό ὁ­ποῖ­ο συν­δέ­ε­ται ἀρ­χι­κά μέ τήν ἀ­νά­δει­ξη τῆς ἀ­πο­σι­ω­πη­μέ­νης γε­νο­κτο­νί­ας στόν Πόν­το. Αἴ­τη­μα πού ρυθ­μί­ζε­ται νο­μο­θε­τι­κά ἀ­πό τή Βου­λή τῶν Ἑλ­λή­νων τό 1994, ἡ ὁ­ποία ἀ­να­γνώ­ρι­σε τήν 19η Μα­ΐ­ου, ὡς ἡ­μέ­ρα μνή­μης τῶν 350.000 καί πλέ­ον Ἑλ­λή­νων πού δο­λο­φο­νή­θη­καν ἀ­πό το­ύς Ὀ­θω­μα­νούς καί το­ύς Κε­μα­λι­κούς[26]. Ἀ­κο­λου­θεῖ τό  ἀν­τί­στοι­χο αἴ­τη­μα τῶν Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Συλ­λό­γων καί τό 1998 ψη­φί­στη­κε σχε­τι­κός νό­μος «πε­ρί κα­θι­έ­ρω­σης τῆς 14ης Σε­πτεμ­βρί­ου κά­θε ἔ­τους ὡς ἡ­μέ­ρα ἐ­θνι­κῆς μνή­μης τῆς γε­νο­κτο­νί­ας τῶν Ἑλ­λή­νων τῆς Μ. Ἀ­σί­ας ἀ­πό τό τουρ­κι­κό κρά­τος»[27], νό­μος ὁ ὁ­ποῖ­ος ἔ­γι­νε ἀν­τι­κεί­με­νο με­γά­λης συ­ζή­τη­σης.  Ἐ­πί­σης τά παγ­κό­σμια Συ­νέ­δρια Θρα­κῶν με­τά τό 2000  ἔ­βα­λαν τό ζή­τη­μα τῆς 6ης Ἀ­πρι­λί­ου ὡς ἡ­μέ­ρα ἀ­πό­δο­σης τι­μῆς στά θύ­μα­τα τῆς γε­νο­κτο­νί­ας στή Θρά­κη.

Παρ᾿ ὅ­λες τίς συ­ζη­τή­σεις γιά τήν ἀν­τί­δρα­ση τῆς Τουρ­κί­ας καί τίς δη­λώ­σεις στήν Ἑλ­λά­δα γιά τό σκό­πι­μο τῆς ὕ­παρ­ξης ἀ­να­φο­ρᾶς πε­ρί γε­νο­κτο­νί­ας, ἡ συ­ζή­τη­ση αὐ­τή ἔ­φε­ρε στό προ­σκή­νιο τό ζή­τη­μα τοῦ μα­ζι­κοῦ ἐγ­κλή­μα­τος ἐ­νάν­τια στόν  Ἑλ­λη­νι­σμό, τό  ὁ­ποῖ­ο ἀ­πο­τε­λεῖ ἕ­να ἔγ­κλη­μα κα­τά τῆς ἀν­θρω­πό­τη­τας τοῦ ὁ­ποί­ου ἡ κα­τα­δί­κη (θά)  πρέ­πει νά εἶ­ναι κα­θο­λι­κή.

Τό ζή­τη­μα ἀ­νά­δει­ξης τῆς γε­νο­κτο­νί­ας τῶν Ἑλ­λή­νων πού ζοῦ­σαν στό Ὀ­θω­μα­νι­κό κρά­τος, λαμ­βά­νει πα­νελ­λή­νι­ες δι­α­στά­σεις καί με­τά ἀ­πό ἕ­να δι­ά­στη­μα καί δι­ε­θνεῖς, με­τά ἀ­πό σχε­τι­κές πα­ρεμ­βά­σεις τῶν Ἑλ­λή­νων στό ἐ­ξω­τε­ρι­κό καί εἰ­δι­κά στίς ΗΠΑ[28].  Ση­μαν­τι­κή στιγ­μή γιά τήν ἀ­νά­δει­ξη τῆς γε­νο­κτο­νί­ας ἀ­πο­τε­λεῖ τό ψή­φι­σμα (Δε­κέμ­βριος 2007) τῆς Δι­ε­θνοῦς Ἕ­νω­σης Ἀ­κα­δη­μα­ϊ­κῶν γιά τή Με­λέ­τη τῶν Γε­νο­κτο­νι­ῶν (International Association of Genocide Scholars -IAGS)   γιά τή γε­νο­κτο­νί­α τῶν Ἀσ­συ­ρί­ων καί τῶν Ἑλ­λή­νων στό δι­ά­στη­μα 1914-1923, ψή­φι­σμα στό ὁ­ποῖ­ο κα­τέ­λη­ξε με­τά ἀ­πό ψη­φο­φο­ρί­α με­τα­ξύ τῶν με­λῶν της.

Τό ψή­φι­σμα τό ὁ­ποῖ­ο ἔ­λα­βε τό 83% τῶν ψή­φων τῶν με­λῶν τῆς IAGS, ἀ­να­φέ­ρε­ται στίς πρα­κτι­κές τοῦ Ὀ­θω­μα­νι­κοῦ κρά­τους ἐ­νάν­τια στίς Χρι­στι­α­νι­κές μει­ο­νό­τη­τες, Ἀρ­με­νί­ων, Ἀσ­συ­ρί­ων (Χαλ­δαί­ων, Νε­στο­ρια­νῶν, Σύ­ριοι, Ἀ­ρα­μαῖ­οι, Ἰ­α­κω­βί­τες, Ὀρ­θό­δο­ξοι Σύ­ριοι), Ἑλ­λή­νων (Πον­τί­ων, Θρα­κῶν, Ἰ­ώ­νων), πού ὁ­δή­γη­σαν στή γε­νο­κτο­νί­α ἐ­ναν­τί­ον τους. Τό ψή­φι­σμα ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι τό 1997 ἡ  Δι­ε­θνής Ἕ­νω­ση Ἀ­κα­δη­μα­ϊ­κῶν γιά τή Με­λέ­τη τῶν Γε­νο­κτο­νι­ῶν ἀ­να­γνώ­ρι­σε τήν γε­νο­κτο­νί­α τῶν Ἀρ­με­νί­ων καί ἡ μέ­χρι τώ­ρα δρα­στη­ρι­ό­τη­τα τῶν με­λῶν τῆς Ἕ­νω­σης, ἔ­δει­ξε ὅ­τι ὑ­πῆρ­ξαν καί ἄλ­λες γε­νο­κτο­νί­ες ἀ­πό τό Ὀ­θω­μα­νι­κό κα­θε­στώς. Οἱ Ἀσ­σύ­ριοι καί  οἱ Ἕλ­λη­νες ἀν­τι­με­τώ­πι­σαν τίς ἴ­δι­ες με­θό­δους ἐ­ξόν­τω­σής τους, ὅ­πως μα­ζι­κές ἐ­κτε­λέ­σεις, πο­ρεῖ­ες θα­νά­του καί λι­μός.  Ταυ­τό­χρο­να κλή­θη­κε ἡ Τουρ­κί­α νά ἀ­να­γνω­ρί­ση τίς γε­νο­κτο­νί­ες πού δι­έ­πρα­ξε. Ἡ συν­τρι­πτι­κή ὑ­πο­στή­ρι­ξη πού δό­θη­κε στό ψή­φι­σμα ἀ­πό τήν κο­ρυ­φαί­α στόν κό­σμο ὀρ­γά­νω­ση με­λέ­της τῶν γε­νο­κτο­νι­ῶν, θά βο­η­θή­σει στήν ἀ­νά­πτυ­ξη τῆς παγ­κό­σμιας συ­νεί­δη­σης γιά τίς γε­νο­κτο­νί­ες τῶν Ἑλ­λή­νων καί θά ἀ­πο­τε­λέ­σει ση­μαν­τι­κό μέ­σο, ἔ­τσι ὥ­στε ἡ Τουρ­κί­α, ἡ  ὁ­πο­ί­α ἀ­γνο­εῖ καί  ἀρ­νεῖ­ται ἐν­τε­λῶς τίς γε­νο­κτο­νί­ες τῶν Χρι­στι­α­νι­κῶν μει­ο­νο­τή­των, νά τίς ἀ­να­γνω­ρί­ση[29].  Ἐ­πί­σης ἡ  ἔκ­θε­ση (2006) τοῦ Ὀλ­λαν­δοῦ εὐ­ρω­βου­λευ­τή Camiel Eurlings γιά τήν ἔν­τα­ξη τῆς Τουρ­κί­ας στήν Εὐ­ρω­πα­ϊ­κή Ἕ­νω­ση (ΕΕ), ἀ­πο­τέ­λε­σε ση­μαν­τι­κή ἐ­ξέ­λι­ξη στό ζή­τη­μα ἀ­φοῦ γιά πρώ­τη φο­ρά τέ­θη­κε σέ ἐ­πί­πε­δο Ἑ­νω­μέ­νης Εὐ­ρώ­πης τό θέ­μα τῆς προ­σχώ­ρη­σης τῆς  Τουρ­κί­ας συν­δε­δε­μέ­νο μέ τήν προ­ώ­θη­ση τῆς ἔ­ρευ­νας γιά τή γε­νο­κτο­νί­α Ἀρ­με­νί­ων, Ἀσ­συ­ρί­ων καί Ἑλ­λή­νων[30]. Τήν  27η  Σε­πτεμ­βρί­ου 2006  ἡ ὁ­λο­μέ­λεια τοῦ Εὐ­ρω­πα­ϊ­κοῦ Κοι­νο­βου­λί­ου, ψή­φι­σε τήν ἔκ­θε­ση τῆς Ἐ­πι­τρο­πῆς Ἐ­ξω­τε­ρι­κῶν Ὑ­πο­θέ­σε­ων πού συ­νέ­τα­ξε ὁ Ὀλ­λαν­δός Εὐ­ρω­βου­λευ­τής, ὅ­που στό ἄρ­θρο 56 ἐ­πι­ση­μάν­θη­κε ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι ἀ­νά­λο­γη θέ­ση μέ αὐ­τή πού πρέ­πει νά υἱ­ο­θε­τη­θῆ γιά τήν πε­ρί­πτω­ση τῆς γε­νο­κτο­νί­ας τῶν Ἀρ­με­νί­ων πρέ­πει νά ἰ­σχύ­ση καί γιά τίς πε­ρι­πτώ­σεις ἄλ­λων μει­ο­νο­τή­των (ὅ­πως τῶν Ἑλ­λή­νων τοῦ Πόν­του καί τῶν Ἀσ­συ­ρί­ων)[31].

Ἐ­νῶ ἡ ἀ­να­κοί­νω­ση τῆς Ἀ­σφα­λι­στι­κῆς Ἑ­ται­ρεί­ας New York Life Insurance Co., (Σε­πτέμ­βριος 2008) γιά ἀ­πο­ζη­μι­ώ­σεις στά θύ­μα­τα τῆς γε­νο­κτο­νί­ας, ση­μα­το­δό­τη­σε νέ­ες ἐ­ξε­λί­ξεις στό ζή­τη­μα καί ἐ­νερ­γο­ποί­η­σε κομ­μά­τια τῆς προ­σφυ­γι­κῆς κοι­νω­νί­ας στήν Ἑλ­λά­δα καί τό ἐ­ξω­τε­ρι­κό, τά ὁ­ποῖ­α γιά πολ­λά χρό­νια δέν μπο­ροῦ­σαν νά συ­νει­δη­το­ποι­ή­σουν τήν ἔ­κτα­ση τοῦ ζη­τή­μα­τος. Στά ἀρ­χεῖ­α τῆς New York Life Insurance Co με­τα­ξύ τῶν 1031 Ἑλ­λή­νων, βρί­σκε­ται καί τό ὄ­νο­μα καί τοῦ Μη­τρο­πο­λί­τη Σμύρ­νης Χρυ­σό­στο­μου, ὁ ὁ­ποῖ­ος μέ ἐ­πι­στο­λή του εἶ­χε κά­νει γνω­στή τήν ὕ­παρ­ξη ἀ­σφά­λειας ζω­ῆς στό ὄ­νο­μά του.

Οἱ ἐ­ξε­λί­ξεις πού ση­μει­ώ­θη­καν τό τε­λευ­ταῖ­ο δι­ά­στη­μα συ­νι­στοῦν πραγ­μα­τι­κή πρό­ο­δο γιά τό ζή­τη­μα τῆς γε­νο­κτο­νί­ας. Ἀ­πό τήν παν­τε­λῆ ἀ­που­σί­α λό­γου καί πρά­ξης, τό θέ­μα πέ­ρα­σε στό προ­σκή­νιο προ­κα­λών­τας ἀν­τι­δρά­σεις στό ἐ­σω­τε­ρι­κό καί στό ἐ­ξω­τε­ρι­κό. Στό μέν πρῶ­το τά προ­σφυ­γι­κά Σω­μα­τεῖ­α προ­ω­θοῦν πλέ­ον τό ζή­τη­μα φέρ­νον­τας πρό τῶν εὐ­θυ­νῶν της τήν Ἑλ­λη­νι­κή πο­λι­τεί­α, στό δέ ἐ­ξω­τε­ρι­κό μέ τή στά­ση τῆς Τουρ­κί­ας πού συ­νε­χί­ζει νά ἀρ­νεῖ­ται τό μα­ζι­κό ἔγ­κλη­μα καί τή δρα­στη­ρι­ό­τη­τα τῶν προ­σφυ­γι­κῶν Σω­μα­τεί­ων πού προ­ω­θοῦν ἀ­να­γνω­ρί­σεις τῆς γε­νο­κτο­νί­ας.

Εἶ­ναι γε­γο­νός ὅ­τι με­τά τή  βί­αι­η ἐκ­δί­ω­ξη τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ καί τήν ἔ­λευ­ση τῶν ὑ­πο­λειμ­μά­των αὐ­τοῦ τοῦ ἰ­δι­αί­τε­ρου καί πλού­σιου κομ­μα­τιοῦ τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ Ἔ­θνους στόν Ἑλ­λα­δι­κό χῶρο, τό ζή­τη­μα τῆς γε­νο­κτο­νί­ας καί γε­νι­κό­τε­ρα τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ ἔ­μει­νε στό πε­ρι­θώ­ριο. Ἡ πρώ­τη πε­ρί­ο­δος τῆς προ­σφυ­γιᾶς καί οἱ τε­ρά­στι­ες δυ­σκο­λί­ες πού ὑ­πῆρ­ξαν, μα­ζί μέ τήν πο­λι­τι­κή τῆς ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κῆς φι­λί­ας καί τῆς λή­θης πού ἀ­κο­λου­θή­θη­κε δέν ἐ­πέ­τρε­ψαν νά ἀ­να­δει­χθῆ τό­σο ὁ πο­λι­τι­σμός καί ἡ ἱ­στο­ρι­κή του δι­α­δρο­μή.

Ἔ­τσι μέ δε­δο­μέ­νη τήν κα­τά­στα­ση πού ὑ­πῆρ­ξε στό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα στήν Ἑλ­λά­δα ἀ­πό τό 1922 μέ­χρι σή­με­ρα, σέ ὅ­τι ἔ­χει σχέ­ση πο­ρεί­α τῆς ἀ­πο­κα­τά­στα­σης, τῆς λε­η­λα­τη­μέ­νης προ­σφυ­γι­κῆς πε­ρι­ου­σί­ας καί ἐν τέ­λει τῆς γε­νι­κό­τε­ρης ἀν­τι­με­τώ­πι­σης τῶν προ­σφύ­γων φτά­σα­με στό ἐ­πί­πε­δο, ὅ­που μέ­χρι πρίν λί­γα χρό­νια οἱ πρό­σφυ­γες, νά ἦ­ταν γνω­στοί μό­νο γιά τή φολ­κλο­ρι­κή τους πλευ­ρά.

Ἡ γε­νο­κτο­νί­α τῶν Ἑλ­λή­νων,  μί­α ἀ­πό τίς πρῶ­τες γε­νο­κτο­νί­ες τοῦ 20ου αἰ­ῶ­να ἐ­νάν­τια σέ  ἕ­να ἱ­στο­ρι­κό ἔ­θνος ἀ­πο­τε­λεῖ ἕ­να ἀ­πό τά με­γά­λα ἐγ­κλή­μα­τα κα­τά τῆς ἀν­θρω­πό­τη­τας τά ὁ­ποῖ­α πα­ρα­μέ­νουν ἀ­τι­μώ­ρη­τα. Οἱ Ἕλ­λη­νες πού ἐ­πέ­ζη­σαν, ἐ­κτο­πί­σθη­καν μέ­σα σέ ἀ­πάν­θρω­πες συν­θῆ­κες, οἱ ὁ­ποῖ­ες εἶ­χαν προ­ε­τοι­μα­σθεῖ γιά τήν ἐ­ξόν­τω­σή του, χι­λιά­δες ἄλ­λοι ἐ­ξισ­λα­μί­σθη­καν καί πα­ρέ­μει­ναν στήν  Τουρ­κί­α, ἐ­νῶ τά ὑ­πο­λείμ­μα­τα τῆς μα­ζι­κῆς δο­λο­φο­νί­ας ἔ­γι­ναν πρό­σφυ­γες σέ ὅ­λον τόν πλα­νή­τη. Ἡ ἀ­νά­δει­ξη τῆς γε­νο­κτο­νί­ας λοι­πόν εἶ­ναι ἕ­να αἴ­τη­μα πού ἐ­πα­να­φέ­ρει τή Μι­κρα­σι­α­τι­κή ταυ­τό­τη­τα στό προ­σκή­νιο καί ἀ­πο­τε­λεῖ γιά πολ­λούς ἀν­θρώ­πους τήν ἀρ­χή γιά τήν κα­τα­νό­η­ση τῆς πο­ρεί­ας τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ τῆς Ἰ­ω­νί­ας, ἀ­φού μα­ζί μέ το­ύς ἀν­θρώ­πους χά­θη­κε καί ἕ­νας με­γά­λος πο­λι­τι­σμός.

4. Συμ­πε­ρά­σμα­τα

Ἡ  ἀ­πώ­λεια καί ἡ προ­σφυ­γιά τῶν  Ἑλ­λή­νων, ἡ ἀ­νάγ­κη ἐ­πι­βί­ω­σης,  τό ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κό σύμ­φω­νο φι­λί­ας τοῦ 1930, τό ὁ­ποῖ­ο ἐ­κτός ἀ­πό τό τυ­πι­κό-νο­μι­κό του πε­ρι­ε­χό­με­νο (πε­ρι­ου­σί­ες), εἶ­χε ἕ­να βα­θιά καί στήν οὐ­σί­α του πο­λι­τι­κό νό­η­μα καί στό­χο, τή λή­θη, καί ἡ κοι­νή ἔν­τα­ξη Ἑλ­λά­δας καί Τουρ­κί­ας στό ΝΑΤΟ τό 1952, ἦ­ταν οἱ ση­μαν­τι­κό­τε­ρες αἰ­τί­ες γιά τήν ἀ­που­σί­α τῆς γνώ­σης, τῆς σκέ­ψης γιά τήν τρα­γι­κή αὐ­τή στιγ­μή τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ λα­οῦ. 

Ἔ­τσι μέ δε­δο­μέ­νη αὐ­τήν τήν κα­τά­στα­ση μέ­χρι πρίν λί­γα χρό­νια ὁ προ­σφυ­γι­κός Ἑλ­λη­νι­σμός πε­ρι­ο­ρί­στη­κε σέ μί­α στεί­ρα μνή­μη καί μί­α μο­νο­δι­ά­στα­τη με­τα­φο­ρά τοῦ πο­λι­τι­σμι­κοῦ του πλού­του, πού δέν πα­ρῆ­γε τί­πο­τα καί δέν συ­νέ­βαλ­λε σέ τί­πο­τα. Ἔ­τσι με­τά τή βι­ο­λο­γι­κή καί πο­λι­τι­σμι­κή γε­νο­κτο­νί­α τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ, οἱ ἐ­πι­ζῶν­τες τῆς κα­τα­στρο­φῆς ὑ­πέ­στη­σαν καί μί­α γε­νο­κτο­νί­α τῆς μνή­μης. Ὅ­λα αὐ­τά μέ­χρι πο­λύ πρό­σφα­τα ὅ­ταν τό δι­καί­ω­μα στή μνή­μη προ­βλή­θη­κε ὡς κεν­τρι­κό αἴ­τη­μα, μα­ζί μέ τό δι­καί­ω­μα στή γνώ­ση, στήν ἱ­στο­ρί­α, στήν ἀ­να­φο­ρά στήν ἰ­δι­αί­τε­ρη πα­τρί­δα,  πα­ράλ­λη­λα μέ τό ζη­τού­με­νο τῆς ἀ­να­γνώ­ρι­σης τῆς γε­νο­κτο­νί­ας.

Ὁ  Ἑλ­λη­νι­σμός τῆς Ἀ­να­το­λῆς καί ἡ ἱ­στο­ρι­κή του πο­ρεί­α ἀ­πό τήν ἀρ­χαι­ό­τη­τα μέ­χρι τή βί­αι­η ἐ­κρί­ζω­σή του, δέν ἀ­πο­τε­λεῖ ἕ­να εὐ­και­ρια­κό θέ­μα. Δέν ἀ­πο­τε­λεῖ δη­λα­δή ἕ­να θέ­μα τῆς ἐ­πι­και­ρό­τη­τας, ἐ­φή­με­ρο, προ­ε­κλο­γι­κό.  Εἶ­ναι ἕ­να ζων­τα­νό ζή­τη­μα,  μέ ἰ­δι­αί­τε­ρες ἀ­να­φο­ρές στό πε­δί­ο τῆς δυ­να­μι­κῆς μνή­μης πού κα­θη­με­ρι­νά ἐμ­πλου­τί­ζε­ται. Εἰ­δι­κό­τε­ρα,  ἡ ἱ­στο­ρί­α, ἡ γνώ­ση, ἡ ἀ­νά­δει­ξη τῆς γε­νο­κτο­νί­ας συ­νη­γο­ροῦν σέ μί­α ἰ­δι­αί­τε­ρη προ­σπά­θεια γιά τό ζή­τη­μα.  Ἡ ἀ­νά­δει­ξη, δι­ε­θνῶς, τῆς ὑ­πό­θε­σης τῆς γε­νο­κτο­νί­ας,  εἶ­ναι ἕ­να δείγ­μα αὐ­τῶν τῶν πρω­το­βου­λι­ῶν, ἀ­φοῦ δέν ἀρ­κεῖ γιά πολ­λούς Ἕλ­λη­νες,  νά λέ­νε ὅ­τι εἶ­ναι πρό­σφυ­γες ἤ ὅ­τι χο­ρεύ­ουν κα­λά,  δέν εἶ­ναι νά συγ­κι­νοῦν­ται χω­ρίς βά­θος ὅ­ταν βλέ­πουν νά γί­νον­ται θρη­σκευ­τι­κές τε­λε­τές σέ ἱ­στο­ρι­κούς χώ­ρους τῆς Ἰ­ω­νί­ας,  τῆς Καπ­πα­δο­κί­ας καί δέν  θυ­μοῦν­ται τήν Πα­τρί­δα τους ὅ­ταν γί­νε­ται ἀ­πό­πει­ρα νά πα­ρα­χα­ρα­χθῆ ἡ ἀ­λή­θεια, δη­λα­δή νά ἐ­πι­βλη­θῆ ἡ λή­θη. Σή­με­ρα, γιά αὐ­τούς το­ύς νέ­ους ἀν­θρώ­πους, ἔ­χει ση­μα­σί­α νά πράτ­τη κά­ποι­ος ὡς πρό­σφυ­γας ἀ­να­λο­γι­ζό­με­νος τήν κα­τα­γω­γή του. Μέ ἀ­ξι­ο­πρέ­πεια καί μέ αὐ­το­σε­βα­σμό. Ἀ­πέ­ναν­τι στό πλού­σιο πα­ρελ­θόν του καί κυ­ρί­ως ἔ­ναν­τι τοῦ ἐ­φά­μιλ­λου ὅ­πως πρέ­πει νά εἶ­ναι μέλ­λον του. Πολ­λοί πού ἐ­πι­δί­ω­ξαν μέ τή βί­α καί τήν πο­λι­τι­κή νά ἐ­ξα­φα­νι­στῆ ὁ Ἑλ­λη­νι­σμός καί ὁ πο­λι­τι­σμός τους δέν τό κα­τά­φε­ραν. Οἱ πρό­σφυ­γες δέ βρί­σκον­ται στά Μου­σεῖ­α, οὔ­τε τό ζή­τη­μά τους μέ τίς χι­λιά­δες συ­νι­στῶ­σες του.

Τό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα εἶ­ναι ζων­τα­νό ὡς δεῖγ­μα ἰ­σχυ­ρῆς ταυ­τό­τη­τας καί πο­λι­τι­σμι­κοῦ πλού­του, ὡς στοι­χεῖ­ο δι­α­φο­ρε­τι­κό­τη­τας σέ συν­θῆ­κες ἰ­σο­πε­δω­τι­κῆς παγ­κο­σμι­ο­ποί­η­σης. Πα­ρά τά ἐμ­πό­δια καί τίς δυ­σκο­λί­ες πού κρα­τι­κές πο­λι­τι­κές καί ἄλ­λες ἀν­τι­λή­ψεις ἐ­πι­βάλ­λουν, τό προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα ἀ­να­δει­κνύ­ε­ται κα­θη­με­ρι­νά, ὡς στοι­χεῖ­ο ζῶ­σας πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, ὡς μεῖ­ζον θέ­μα ἀ­ξι­ο­πρέ­πειας καί τέ­λος, ὡς κυ­ρί­αρ­χο θέ­μα τῆς ἀ­να­γνώ­ρι­σης τῆς  γε­νο­κτο­νί­ας.

Παραπομπές

[1] Ἀ­ϊ­γί­δου, Δ. Ἡ Ἑλ­λάς χω­ρίς το­ύς πρό­σφυ­γες. Ἀ­θῆ­ναι 1934, σ. 20.

[1] Ἀ­ϊ­γί­δου, Δ. ο.π. σ. 21.

[1] Patriarcat Oecumenique, The Black Book of the sufferings of the Greek people in Turkey from the armistice to theend of 1920. Constantinople 1920.

[1] Τό Θρα­κι­κό Κέν­τρο ἱ­δρύ­θη­κε τό 1927 ἀ­πό πρό­σφυ­γες τῆς Ἀ­να­το­λι­κῆς Θρά­κης, μέ πρω­τερ­γά­τες τόν Π. Πα­πα­χρι­στο­δού­λου καί τόν Σ. Κυ­ρι­α­κί­δη, ἐκ­δί­δον­τας τό ἐ­πι­στη­μο­νι­κό σύγ­γραμ­μα «Θρα­κι­κά» ἀ­πό τό ἑ­πό­με­νο ἔ­τος. Τό  Θρα­κι­κό Κέν­τρο συ­νε­νώ­θη­κε μέ τήν Ἑ­ται­ρε­ί­α Θρα­κι­κῶν Με­λε­τῶν τό 1992, ἡ ὁ­ποί­α ἐ­ξέ­δι­δε ἀ­πό τό 1933 τό ἐ­πι­στη­μο­νι­κό σύγ­γραμ­μα «Ἀρ­χεῖ­ο Θρα­κι­κοῦ Λα­ο­γρα­φι­κοῦ Θη­σαυ­ροῦ».

[1] Ὁ  Μη­τρο­πο­λί­της Τρα­πε­ζοῦν­τας καί με­τέ­πει­τα Ἑλ­λά­δος Χρύ­σαν­θος,  καί πρῶ­τος Πρό­ε­δρος τῆς Ἐ­πι­τρο­πῆς Πον­τια­κῶν Με­λε­τῶν γρά­φον­τας στό ἐκ­δο­τι­κό ση­μεί­ω­μα τοῦ «Ἀρ­χεί­ου τοῦ Πόν­του», ἐ­πε­σή­μα­νε ὅ­τι δέν ἔ­πρε­πε ν᾿  «ἀπολεσθῆ ὁ ἱστορικός ἐθνικός πλοῦτος, τῆς γλώσσης, καί  τοῦ κοινωνικοῦ καί πνευματικοῦ ἐν γένει βίου τῶνΠοντίων». Μη­τρο­πο­λί­της Χρύ­σαν­θος, Ἀρ­χεῖ­ο τοῦ Πόν­του (1928), σ. 4.  Ἡ Ἐ­πι­τρο­πή Πον­τια­κῶν Με­λε­τῶν ἐκ­δί­δει τό ἐ­πι­στη­μο­νι­κό σύγ­γραμ­μα «Ἀρ­χεῖ­ο Πόν­του», ἔ­χει ἐκ­δώ­σει πολ­λά καί ση­μαν­τι­κά βι­βλί­α, ἐ­νῶ ἔ­χει δι­α­σώ­σει ση­μαν­τι­κά κομ­μά­τια τοῦ Πον­τια­κοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ. Βλ. ἐν­δει­κτι­κά τό βι­βλί­ο Χρύ­σαν­θος. Ἐκ­κλη­σί­α Τρα­πε­ζοῦν­τος. Ἀ­θή­να: Ἐ­πι­τρο­πή Πον­τια­κῶν Με­λε­τῶν 1972. ­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­

[1] Τό Κέν­τρο Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Σπου­δῶν μέ ἱ­δρυ­τή τόν Ὀ­κτά­βιο Μερ­λι­έ ἀ­πο­τέ­λε­σε καί ἀ­πο­τε­λεῖ ση­μαν­τι­κό ἐ­ρευ­νη­τι­κό κέν­τρο πού δι­έ­σω­σε ἐ­πί­σης ἕ­να με­γά­λο μέ­ρος τῆς ἱ­στο­ρί­ας τοῦ Μι­κρα­σι­α­τι­κοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ. Τό Κέν­τρο ἐκ­δί­δει τό ἐ­πι­στη­μο­νι­κό πε­ρι­ο­δι­κό «Δελ­τί­ο τοῦ Κέν­τρου Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Σπου­δῶν» καί ἔ­χει πραγ­μα­το­ποι­ή­σει ση­μαν­τι­κές κα­τα­γρα­φές. Βλ.  Κέν­τρο Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Σπου­δῶν. Ὁ τε­λευ­ταῖ­ος Ἑλ­λη­νι­σμός τῆς Μι­κρᾶς Ἀ­σί­ας (κα­τά­λο­γος). Ἀ­θῆ­ναι 1974 ἐ­πί­σης Ἡ Ἔ­ξο­δος. Μαρ­τυ­ρί­ες ἀ­πό τίς ἐ­παρ­χί­ες τῶν δυ­τι­κῶν πα­ρα­λί­ων τῆς Μι­κρα­σί­ας, τομ. Α΄. Πρό­λο­γος: Τε­νε­κί­δης Γ. Εἰ­σα­γω­γή, ἐ­πι­λο­γή κει­μέ­νων, ἐ­πι­μέ­λεια: Ἀ­πο­στο­λό­που­λος Φ.Δ., Κέν­τρο Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Σπου­δῶν, Ἀ­θή­να 1980. Ἀ­κό­μη Ἡ Ἔ­ξο­δος.  Μαρ­τυ­ρί­ες ἀ­πό τίς ἐ­παρ­χί­ες τῆς Κεν­τρι­κῆς καί Νό­τιας Μι­κρα­σί­ας, τομ. Β΄. Εἰ­σα­γω­γή – ἐ­πο­πτεί­α: Κι­τρο­μη­λί­δης Μ. Π. ἐ­πιμ. Μου­ρέ­λος Γ, Ἀ­θή­να 1982.

[1] Ἡ Ἕ­νω­ση Σμυρ­ναί­ων ἐκ­δί­δει τό ἐ­πι­στη­μο­νι­κό πε­ρι­ο­δι­κό Μι­κρα­σι­α­τι­κά Χρο­νι­κά καί τήν δι­μη­νια­ία ἐ­φη­με­ρί­δα Μι­κρα­σι­α­τι­κή Ἠ­χώ.

[1] Βλ. Α.Υ.Ε., Κ.Υ., 1912, Β/50, Στα­τι­στι­κά στοι­χεῖ­α πλη­θυ­σμοῦ Μι­κρᾶς Ἀ­σί­ας. Στό Φω­τιά­δης Κ. Ἡ Γε­νο­κτο­νί­α τῶν Ἑλ­λή­νων τοῦ Πόν­του.  Θεσ­σα­λο­νί­κη 2002. τ. 1ος  σ. 123.

[1] Karpat K. Ottoman populations 1830-1914. Demographic and Social Charateristics. Wisconsin 1985.

[1] Maccas L. L’ Hellenisme de l’ Asie -Mineure. Son Historie- Sa Puissance- Son Sort. Paris 1919.

[1] Μπρά­βος Θ. «Ἑλ­λη­νι­σμός καί (Νε­ο)τουρ­κι­κή ἀν­τί­λη­ψη πε­ρί μει­ο­νο­τή­των, 1912-1922. Γε­νο­κτο­νί­α ἤ …ἕ­να ἀ­νάρ­μο­στο δί­λημ­μα», Μι­κρα­σι­α­τι­κά Χρο­νι­κά 22 (2007), σελ. 51-82.

[1] Alexandris A. “The Greek Census of Anatolia and Thrace (1910-1912). A costribution to ottoman historical demography”, Ottoman Greeks in the Age of nationalism: politics, economy and society in the nineteeth century. Prinston: D Gontikas- Ch. Issawi 1999, 45-76.

[1] Ἐμ­μα­νου­η­λί­δη Ε. Τά τελευταῖα ἔτη τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ἀ­θή­να 1924.­­­­­­­­­­­­­

[1] Dakin D.  The unification of Grece 1770-1923. London: Ernest Benn Limited 1972.

[1] Morgenthau, Η . I was sent to Athens. Garden City, N.Y.: Doubleday, Doran & Co 1929. Βλ. ἐ­πί­σης τά βι­βλί­α τοῦ ἴ­διου συγ­γρα­φέ­α The murder of a nation. New York: Armenian General Benevolent Union of America  1974.  Ambassador’s Morgenthau story. Garden City, N.Y.: Page & Company 1918. An international drama. London: Jarrolds Ltd. 1930. Ἐ­πί­σης,  ὁ ἀ­με­ρι­κα­νός δι­πλω­μά­της Geroge Horton, G.   εἶ­ναι πη­γή πολ­λῶν τεκ­μη­ρί­ων γιά τό Μι­κρα­σι­α­τι­κό ζή­τη­μα. Βλ. τά βι­βλί­α του The Blight of Asia: An Account of the Systematic Extermination of Christian Populations.Report on Turkey: USA Consular Documents. [Originally published in 1926 as The Blight of Asia]. Athens: The Journalists’ Union of the Athens Daily Newspapers 1985. Indianapolis: The Bobs-Merrill Co 1926.

[1] Στα­τι­στι­κή Ἐ­πε­τη­ρί­δα τῆς Ἑλ­λά­δος, Ἀ­θῆ­ναι 1930, μστ’.

[1] Γιά τόν ἀ­ριθ­μό τῶν προ­σφύ­γων βλ. Μπα­κάλ­μπα­σης Α. Τό προ­σφυ­γι­κόν ζή­τη­μα. Ἀ­θῆ­ναι 1923. Πάλ­λης Α.Α. «Φυ­λε­τι­κές με­τα­να­στεύ­σεις στά Βαλ­κά­νια καί δι­ωγ­μοί τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ (1912-1924)». Δελ­τί­ο Κέν­τρο Μι­κρα­σι­α­τι­κῶν Σπου­δῶν, 1 (1977), σ. 16-34. Société des Nations L’ establishment des réfugies en Grèce. Genève 1926.

[1] Ἀ­να­στα­σιά­δου Ι, Ὁ Βε­νι­ζέ­λος καί τό Ἑλ­λη­νο­τουρ­κι­κό σύμ­φω­νο φι­λί­ας τοῦ 1930,   Ἀ­θή­να: Φι­λιπ­πό­της 1982 σελ. 12.

[1] Ἀ­ϊ­γί­δου Δ. ο.π. σ. 21.

[1] Ψα­θᾶς Ν. Γῆ τοῦ Πόν­του. Ἀ­θή­να: ἐκδ. Φυ­τρά­κης 1966, σ. 9.

[1] Φω­τιά­δης Κ. ο.π. τ. 1ος  σ. 56.

[1] Χα­ρα­λαμ­πί­δης Μ. ο.π. σ. 23.

[1]  Couloumbis T , Greek Political reactions to American and NATO Influences,  New Haven and London 1966 p. 141-142.

[1] Ὁ Πρό­ε­δρος τῆς Ἑ­νια­ίας Δη­μο­κρα­τι­κῆς Ἀ­ρι­στε­ρᾶς καί ση­μαν­τι­κή μορ­φή τοῦ προ­σφυ­γι­κοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ Ἰ­ω­άν­νης Πασ­σα­λί­δης, ἦ­ταν ὁ μο­να­δι­κός ἀρ­χη­γός κόμ­μα­τος πού κα­τα­δί­κα­σε τίς συμ­φω­νί­ες καί οἱ ὁ­μι­λί­ες του στή Βου­λή ἀ­πο­τε­λοῦν μνη­μεῖ­α ἀ­γω­νι­στι­κό­τη­τας, συ­νέ­πειας καί ὀρ­θοῦ πο­λι­τι­κοῦ λό­γου. Μαλ­κί­δης Θ. Ὁ Πρό­ε­δρος τῆς Ἑ­νια­ίας Δη­μο­κρα­τι­κῆς Ἀ­ρι­στε­ρᾶς Ἰ­ω­άν­νης Πασ­σα­λί­δης καί τό Κυ­πρια­κό ζή­τη­μα. Λευ­κω­σί­α: Αἰ­γαῖ­ον 2009. 

[1] Ἡ ται­νί­α εἶ­χε τί­τλο «Ἡ Ὀ­δύσ­σεια ἑ­νός ξε­ρι­ζω­μέ­νου μέ πρω­τα­γω­νι­στή τόν πον­τια­κῆς κα­τα­γω­γῆς ἠ­θο­ποι­ό Νί­κο Ξαν­θό­που­λο.

[1] Βλ. τή συ­νε­δρί­α­ση καί τά πρα­κτι­κά τῆς ὁ­λο­μέ­λειας τῆς Βου­λῆς τῶν Ἑλ­λή­νων (συ­νε­δρί­α­ση ΞΘ΄ 24/2/1994) ἐ­πί τοῦ νο­μο­σχε­δί­ου «γιά τήν κα­θι­έ­ρω­ση τῆς γε­νο­κτο­νί­ας τῶν Ἑλ­λή­νων τοῦ Πόν­του», ὅ­που ἀ­να­φέ­ρον­ται τά ἑ­ξῆς: Ἄρ­θρο 1. Ὁ­ρί­ζε­ται ἡ 19η Μα­ΐ­ου ὡς ἡ­μέ­ρα μνή­μης τῆς γε­νο­κτο­νί­ας τῶν Ἑλ­λή­νων τοῦ Πόν­του. Ἄρ­θρο 2. Ὁ χα­ρα­κτή­ρας, τό πε­ρι­ε­χό­με­νο, ὁ φο­ρέ­ας καί ὁ τρό­πος ὀρ­γά­νω­σης τῶν ἐκ­δη­λώ­σε­ων μνή­μης, κα­θο­ρί­ζον­ται μέ Προ­ε­δρι­κό Δι­ά­ταγ­μα πού ἐκ­δί­δε­ται μέ πρό­τα­ση τοῦ Ὑ­πουρ­γοῦ Ἐ­σω­τε­ρι­κῶν, ὕ­στε­ρα ἀ­πό γνώ­μη τῶν πλέ­ον ἀ­να­γνω­ρι­σμέ­νων Πον­τια­κῶν Σω­μα­τεί­ων. Ἄρ­θρο 3. Ἡ ἰ­σχύς τοῦ πα­ρόν­τος νό­μου ἀρ­χί­ζει ἀ­πό τή δη­μο­σί­ευ­σή του στήν Ἐ­φη­με­ρί­δα τῆς Κυ­βερ­νή­σε­ως.

[1] Νό­μος 2645/9.10.1998.

[1]  Βλ. τίς ἀ­να­γνω­ρί­σεις τῆς γε­νο­κτο­νί­ας ἀ­πό:  Κυ­βερ­νή­τη , Βου­λή καί Γε­ρου­σί­α τῆς Νέ­ας Ὑ­όρ­κης, Μά­ϊ­ος 2002 καί Μά­ϊ­ος 2005. Κυ­βερ­νή­τη, καί Βου­λή Νέ­ας Ὑ­ερ­σέ­ης, Σε­πτέμ­βριος 2002. Κυ­βερ­νή­τη Πεν­συλ­βά­νιας, Μά­ϊ­ος 2004. Δῆ­μο τῆς Πό­λης τοῦ  Norwalk Κο­νέ­κτι­κατ, Μά­ϊ­ος 2004.   Δῆ­μο τῆς Πό­λης Canton Ὀ­χά­ϊ­ο, Μά­ϊ­ος 2004. Δῆ­μο τῆς Πό­λης Cleveland Ὀ­χά­ϊ­ο, Μά­ϊ­ος 2005. Δῆ­μο τῆς Πό­λης Κο­λούμ­πια Νό­τιας Κα­ρο­λί­νας, Μά­ϊ­ος 2005. Κυ­βερ­νή­τη τῆς Florida, Μά­ϊ­ος 2005 καί Μά­ϊ­ος 2009. Κυ­βερ­νή­τη τοῦ Illinois, Μά­ϊ­ος 2005. Κυ­βερ­νή­τη Μασ­σα­χου­σέ­της,  Μά­ϊ­ος 2006 καί 2007.  Δῆ­μο τοῦ Chicago, Σε­πτέμ­βριος 2006.  Δῆ­μο τῆς Πό­λης τοῦ Νόρ­γου­ολκ Richard Mocchia, Μά­ϊ­ος 2007.  Μέ­λος τοῦ Κογ­κρέ­σου Carolyn Manoney, Μά­ϊ­ος 2007. Γε­ρου­σια­στή τῆς Νέ­ας Ὑ­όρ­κης George Onorato, Μά­ϊ­ος 2007. Βου­λευ­τή τῆς Νέ­ας Ὑ­όρ­κης Μicheal Giannaris, Μά­ϊ­ος 2007. Γε­ρου­σί­α τῆς Νέ­ας Ὑ­ερ­σέ­ης. Βου­λή καί Γε­ρου­σί­α Κο­λούμ­πια Νό­τιας Κα­ρο­λί­νας, Ἰ­α­νουά­ριος 2003. Δη­μο­τι­κό συμ­βού­λιο τῆς Πό­λης Cleveland Ὀ­χά­ϊ­ο, Μά­ϊ­ος 2003.  Γε­ρου­σί­α τῆς Πεν­συλ­βά­νια, Μά­ϊ­ος 2004.  Πο­λι­τεί­α τῆς Φλό­ρι­δα, Μά­ϊ­ος 2007. Γε­νι­κός Εἰ­σαγ­γε­λέ­ας τῆς Πο­λι­τεί­ας τῆς Φλό­ρι­δας, Μά­ϊ­ος 2006 καί 2009.  Πο­λι­τεί­α τῆς Νέ­ας Ὑ­όρ­κης,  Μά­ϊ­ος 2006.

[1] Τήν ἐ­κτε­νῆ ἐ­νι­σχυ­τι­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση γιά τίς  γε­νο­κτο­νί­ες τῶν Ἀσ­συ­ρί­ων καί τῶν Ἑλ­λή­νων κυ­κλο­φό­ρη­σαν στά μέ­λη IAGS στο­ύς μῆ­νες πρίν ἀ­πό τήν ψη­φο­φο­ρί­α,  εἶ­ναι δι­α­θέ­σι­μη στόν ἱ­στο­χῶ­ρο http://www.genocidetext.net/iags_resolution_ supportingdocumentation.htm.

[1] The Committee of Foreign Affairs of the European Parliament (Brussels 05.09.2006).

[1] European Parliament, Texts Adopted at the sitting of Wednesday 27 September 2006 Provisional Edition. Turkey’ s progress towards accession, p. 12.