του Ιωάννη Δ. Κουζίου
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΡΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Το 1822 η ελληνική επανάσταση βρίσκεται στο δεύτερο έτος της, αλλά παρά τις μεγάλες και σημαντικές νίκες της, οι οποίες οφείλονταν κατά κύριο λόγο στην στρατιωτική ιδιοφυΐα του στρατηγού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη δεν έχει καταφέρει ακόμα να εδραιωθεί, διότι όπως αναφέρει και ο Φωτάκος υπήρχαν ακόμα σημαντικά φρούρια όπως του Ναυπλίου και των Πατρών που βρίσκονταν στα χέρια των Τούρκων. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους ο Σουλτάνος αναθέτει σε έναν από τους ικανότερους στρατηγούς του τον Μαχμούτ Δράμαλη Πασά να καταστείλει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο Δράμαλης έχοντας καταφέρει να καταστείλει τις εξεγέρσεις στα Άγραφα στον Ασπροπόταμο και στο Πήλιο, ξεκίνησε από την Λάρισα με μια πολυάριθμη πολεμική μηχανή, που όμοια της δεν είχαν αντιμετωπίσει οι Έλληνες έως τότε.
Ο στρατός του Δράμαλη αποτελούνταν από τριάντα χιλιάδες άνδρες εκ των οποίων οι εικοσιτέσσερις χιλιάδες ήταν μάχιμοι και έξι χιλιάδες ιππείς, επίσης διέθεταν έξι κανόνια, άφθονο πολεμικό υλικό, τριάντα χιλιάδες μουλάρια και πεντακόσιες καμήλες. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι η τουρκική στρατιά αποτελούνταν από εμπειροπόλεμους Οθωμανούς και Αλβανούς που ανήκαν έως τότε στον στρατό του Χουρσίτ ο οποίος πολεμούσε τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Ο Δράμαλης κατάφερε να περάσει γρήγορα στην Πελοπόννησο αφού οι δυνάμεις των Ελλήνων στην Στερεά Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν τον εχθρό καθώς τελούσαν υπό την ηγεσία όχι εμπειροπόλεμων στρατιωτικών αλλά άκαπνων πολιτικών που η κυβέρνηση είχε διορίσει ως στρατηγούς Ο Ανδρούτσος ο μόνος ικανός να αντιμετωπίσει τον Δράμαλη στη Ρούμελη είχε αποδυναμωθεί από την κυβέρνηση και βρισκόταν στο Δαδί με τετρακόσιους μόνο άνδρες και τον Νικηταρά.
Την ίδια περίοδο η Κυβέρνηση αποφάσισε να αποδυναμώσει με ραδιουργίες τον Κολοκοτρώνη ο οποίος πολιορκούσε το φρούριο των Πατρών, φοβούμενη την αυξανόμενη δύναμή του και το λαϊκό του έρεισμα. Έτσι ο Κολοκοτρώνης στερημένος από τροφές και πολεμοφόδια αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία των Πατρών και να επιστρέψει στην Τρίπολη αποφασισμένος να ζητήσει εξηγήσεις και την διεξαγωγή λαϊκής συνέλευσης. Όταν η Κυβέρνηση έμαθε τα νέα για την κάθοδο του Δράμαλη αντί να οργανώσει τον στρατό και την άμυνα κατά του εχθρού, έτρεξε να κρυφτεί στα πλοία που ήταν αραγμένα στους Μύλους του Άργους, εξασφαλίζοντας την διαφυγή της ενώ φρόντισε να αποστείλει στα στενά της Μεγαρίδος μόνο 760 άνδρες υπό την ηγεσία του Ρήγα Παλαμήδη οι οποίοι μόλις πλησίασε ο εχθρός εγκατέλειψαν τις θέσεις τους πανικόβλητοι διασπείροντας τον τρόμο και τον πανικό στους κατοίκους. Επίσης η στρατολογία που διενέργησαν οι πρόκριτοι δεν είχε φέρει αποτελέσματα, συνεπώς δεν υπήρχε στρατός ικανός να αναχαιτίσει τους Τούρκους.
Μπροστά σε αυτό το χάος ο μόνος που μπορούσε να σώσει την επανάσταση και την πατρίδα ήταν ο αρχιστράτηγος της ελευθερίας των Ελλήνων Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Πράγματι αυτό επιβεβαιώνεται και από το αποτέλεσμα της μάχης όσο και από επιστολή της Γερουσίας η οποία του απευθύνει έκκληση ως τον μόνο ικανό να σώσει την πατρίδα. Ο Κολοκοτρώνης όταν έμαθε ότι ο Δράμαλης πέρασε ατουφέκιστος στον Μοριά, έστειλε επιστολές σε όλες τις επαρχίες και συγκέντρωσε στρατό για την αντιμετώπιση του εχθρού, διέταξε τους καπεταναίους του Άργους να κάψουν τα σιτηρά στον αργολικό κάμπο, να σφάξουν τα γεννήματα και να γεμίσουν τα πηγάδια με δηλητήριο για να μην βρίσκει τροφή και νερό ο στρατός του Δράμαλη. Εφάρμοσε δηλαδή την πολιτική της καμένης γης που είχαν χρησιμοποιήσει στο παρελθόν οι Πέρσες απέναντι στον Μ. Αλέξανδρο στην μάχη της Ισσού αλλά και ο στρατηγός Κουτούζωφ απέναντι στον Μ. Ναπολέοντα. Επίσης οργάνωσε επιμελητείες υπό τους Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Παπαφλέσσα, και Κρεββατά, τους οποίους απέστειλε στις επαρχίες για την αποστολή τροφίμων και πολεμοφοδίων στο Άργος, ενώ παράλληλα εμψύχωνε τους Έλληνες να μη φοβούνται και να τον ακολουθήσουν.
Ταυτόχρονα έστειλε τον Υψηλάντη μαζί με τον γιό του Πάνο και τον Γ. Μαυροχιχάλη να πιάσουν το κάστρο του Άργους έτσι ώστε να απασχολήσουν τις δυνάμεις του Δράμαλη κερδίζοντας χρόνο για την οργάνωση του στρατού και της άμυνας. Η κατάσταση του τουρκικού στρατού όσα παρέμενε στην αργολική πεδιάδα ήταν οικτρή. Η έλλειψη τροφών και πόσιμου νερού σε συνδυασμό με διάφορες ασθένειες όπως ο ελώδης πυρετός έριξαν το ηθικό των Τούρκων και έκαναν αδύνατη την προέλαση τους στην Τρίπολη. Ο Δράμαλης μπροστά στον κίνδυνο να χαθεί ο στρατός του χωρίς να προλάβει να πολεμήσει, αποφάσισε να φύγει από την Αργολίδα υποχωρώντας προς Κόρινθο. Για να μην γίνει αντιληπτός από τους Έλληνες έστειλε αγγελιαφόρο με ψεύτικο μήνυμα ότι ο τουρκικός στρατός ήταν έτοιμος να φύγει για την Τρίπολη.
Ο γραμματέας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Ρηγόπουλος Θεόδωρος στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι ο Δράμαλης στις 24 Ιουλίου1822, κάλεσε μέγα πολεμικό συμβούλιο έξω από το Άργος με την συμμετοχή όλων των πασάδων και των μπέηδων και εκεί αποφασίστηκε η προέλαση προς την Τρίπολη με τέσσερα σώματα στρατού. Αλλά οι Αλβανοί μπέηδες στασίασαν, είπαν στον Δράμαλη ότι αν δεν πληρωθούν τους λουφέδες τους δεν προχωρούν προς την Τρίπολη και έτσι ο Δράμαλης αποφάσισε να γυρίσει στην Κόρινθο, όπου θα έβρισκε τρόφιμα και να περιμένει εκεί τον τουρκικό στόλο. Τις πληροφορίες αυτές ο Ρηγόπουλος τις πήρε από τον Αλή Πασά του Ναυπλίου όταν ο τελευταίος ήταν στα χέρια των Ελλήνων μετά την απελευθέρωση της πόλης.
Η ΜΑΧΗ
Ο Κολοκοτρώνης που παρατηρούσε τις κινήσεις του εχθρού κατάλαβε ότι το σχέδιο του Δράμαλη για προέλαση στα ενδότερα της Πελοποννήσου ματαιώθηκε και στο πολεμικό συμβούλιο που έγινε στο Κεφαλάρι του Άργους με συμμετοχή των Δ. Υψηλάντη, Παπαφλέσσα, Π. Μαυρομιχάλη, Γιατράκου και άλλων οπλαρχηγών, δεν έπεσε στην παγίδα των Τούρκων, υποστήριξε ότι ο Δράμαλης αναγκαστικά θα υποχωρήσει προς Κόρινθο περνώντας μέσα από τα Δερβενάκια και ότι πρέπει να τρέξουν στα στενά και να πιάσουν θέσεις, διαφορετικά οι Τούρκοι θα φύγουν. Αντίθετα οι υπόλοιποι υποστήριζαν ότι θα κινηθεί προς την Τρίπολη. Ο Κολοκοτρώνης επέμενε να αναχωρήσει για τα Δερβενάκια και ο Πετρόμπεης είπε «Ο Κολοκοτρώνης φεύγει να πιάσει τα βουνά, καθό κλέφτης». Ο ιδιοφυής στρατηγός έφυγε τελικά με τους άνδρες του για τα Δερβενάκια και όπως αποδείχθηκε είχε δίκιο. Στις 26 Ιουλίου 1822 εμφανίστηκε ο στρατός του Δράμαλη με σκοπό να περάσει τα στενά. Ο Κολοκοτρώνης άφησε να εγκλωβιστεί το μεγαλύτερος μέρος των Τούρκων μέσα στα στενά και να πέσει ο ήλιος έτσι ώστε να μην τον έχουν κατά πρόσωπο οι Έλληνες και τότε έδωσε το σύνθημα έναρξης της σύγκρουσης με δέκα πυροβολισμούς, κραυγάζοντας Απάνω τους Έλληνες!.
Ακολούθησε μακελειό με τους Τούρκους να προσπαθούν να καταφύγουν πανικόβλητοι προς τον Αγ. Σώστη, εκεί όμως τους περίμενε ο Νικηταράς, ο Παπαφλέσσας, ο Υψηλάντης, ο Α. Κολοκοτρώνης, ο Κριεζής, ο Παπα-Αρσένης και άλλοι οπλαρχηγοί με τους άνδρες τους. Στα στενά του Αγ. Σώστη έγινε πραγματική σφαγή, πυροβολισμοί, σπαθιές, κραυγές τραυματισμένων, αλαλαγμοί των Ελλήνων που μεθυσμένοι από την νίκη δεν έδειχναν κανένα οίκτο, είχαν ως αποτέλεσμα να καταστραφούν οι μισές δυνάμεις των Τούρκων που έφθασαν στο σημείο να πέφτουν στους γκρεμούς για να ξεφύγουν από τα πυρά των Ελλήνων. Ο Νικηταράς που υπήρξε ο μεγαλύτερος ήρωας της μάχης, έσπασε τρία σπαθιά, αναφωνώντας στον εαυτό του, κουράγιο Νικήτα Τούρκους σφάζεις, ενώ το τέταρτο σπαθί είχε κολλήσει στην παλάμη του και δεν μπορούσε να την ανοίξει, καθώς είχε πρηστεί από τις σφαγές. Η χαράδρα του Αγ. Σώστη έγινε για τους Τούρκους η χαράδρα του θανάτου με χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες, σκοτωμένα ζώα και λάφυρα. Την επομένη 27 Ιουλίου 1822, το δεύτερο τμήμα του τουρκικού στρατού υπό την ηγεσία του ίδιου του Δράμαλη αποφάσισε να κατευθυνθεί προς την Κόρινθο περνώντας από το Αγιονόρι, εκεί όμως βρισκόταν ο Νικηταράς με τους άνδρες του, κατόπιν διαταγής του Κολοκοτρώνη, ακολούθησε σφοδρή μάχη για έξι ολόκληρες ώρες με τους Τούρκους να παθαίνουν πανωλεθρία και τον Δράμαλη να προσπαθεί να διαφύγει πάνω σε ένα γαϊδούρι, τελικά το ζώο σκοτώθηκε και ο μεγάλος στρατηγός πήγε με τα πόδια στην Κόρινθο.
Τελικά ο πολυάριθμος στρατός του Δράμαλη είχε σχεδόν καταστραφεί. Όσοι κατάφεραν να φτάσουν στην Κόρινθο και ήταν αρκετές χιλιάδες παρουσίαζαν οικτρό θέαμα. Ο Δράμαλης είχε απωλέσει το μεγαλύτερο μέρος των ζώων μεταφοράς, των πολεμοφοδίων του, του ιππικού του αλλά το κυριότερο είναι ότι οι στρατιώτες του είχαν χάσει το ηθικό τους και ήταν ανίκανοι πλέον να πολεμήσουν. Αναμφίβολα η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια οφείλεται στην στρατιωτική ιδιοφυία του στρατηγού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στην μεγαλοψυχία του που μπροστά στον κίνδυνο να χαθεί η πατρίδα ξέχασε τις ραδιουργίες των πολιτικών, αλλά και στον ηρωισμό των Ελλήνων που πολέμησαν στα στενά για την ελευθερία της πατρίδας.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Η μάχη στα Δερβενάκια αποτελεί την πιο κρίσιμη και σημαντική μάχη της Ελληνικής Επανάστασης για τους εξής λόγους: 1) Η μάχη έγινε στο δεύτερο έτος του αγώνα πριν ακόμα προλάβει να εδραιωθεί η επανάσταση, συνεπώς υπήρχε κίνδυνος πολύ εύκολα να κατασταλεί, 2) Ήταν η πρώτη φορά που οι Έλληνες αντιμετώπιζαν έναν τόσο πολυάριθμο και καλά εκπαιδευμένο στρατό υπό την ηγεσία ενός ικανότατου στρατηγού όπως ο Δράμαλης. 3) Οι Μεγάλες Δυνάμεις μετά και το συνέδριο του Λαύμπαχ ήταν εχθρικές απέναντι στην επανάσταση (εκτός από την Ρωσία που τηρούσε ουδέτερη στάση χάρη στις ενέργειες του Καποδίστρια),γεγονός που καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολη την θέση της Ελλάδας διπλωματικά, 4) Εάν έχαναν την μάχη οι Έλληνες τότε το πιθανότερο ήταν οι Τούρκοι να κατέστειλαν την επανάσταση στην Πελοπόννησο που αποτελούσε την καρδιά του αγώνα, γεγονός που θα σήμαινε και το τέλος της με ότι αυτό συνεπάγεται για την ελευθερία των Ελλήνων. 5) Η νίκη στα Δερβενάκια έφερε πλούσια λάφυρα στο στρατόπεδο των νικητών και όπλισε καλά τους επαναστατημένους Έλληνες πολλοί εκ των οποίων πολεμούσαν έως τότε με αγροτικά εργαλεία. Τέλος η εικόνα του αγωνιζόμενου λαού απέναντι στον Τούρκο δυνάστη ενδυνάμωσε διπλωματικά την θέση των Ελλήνων στο διεθνές περιβάλλον, προκαλώντας τον θαυμασμό Ευρωπαίων και Αμερικανών, γεγονός που συνέβαλλε στην ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήματος, αλλά και στο θέμα της Αγγλικής προστασίας που είχαν αιτηθεί οι οπλαρχηγοί, καθώς οι Άγγλοι ανέμεναν την έκβαση της μάχης για να αποφανθούν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Καργάκος Σ. «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821», τ.Γ, εκδ. Real Media AE, Αθήνα 2014.
Κόκκινου Δ., «Η Ελληνική Επανάστασις», τ.2., εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1957.
Ρηγόπουλος Θ., Απομνημονεύματα από των αρχών της επαναστάσεως μέχρι του έτους 1881, εκδ. Λαβύρινθος, Αθήνα 2021.
Χρυσανθόπουλος Φώτιος (Φωτάκος), «Απομνημονεύματα Περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», τ. Β., εκδ. Λαβύρινθος, Αθήνα 2019.