π. Θεοδώρου Παπαδόπουλου
Κατὰ τὴν ἐντοπίαν παράδοσιν κατὰ τοὺς χρόνους τῆς δουλείας καὶ τῆς τρομοκρατίας τῶν Τερεπεγίδων ἔχει καὶ τὸ Χορτοκόπι νὰ παρουσιάση ἄνδρας δράσαντας ἐθνικῶς καὶ χριστιανικῶς.
Ὡς τοιούτους ἀναφέρω τὸν Νικόλαον Ἀμοιρόγλην (Γερίνογλου μετέπειτα), τὸν Ἐλευθέριον Κότσογλου, τὸν Γρηγόριον Σεβαστόπουλον (Ἀπαζόγλου μετέπειτα), Χιπίλογλου, Μαρνολευτεράντας, τὸν Γεώργιον Κουρτπογιάνον, Δημήτριον Καρτερᾶν καὶ Μωϋσὴν Χατζησάββαν. Ἐκ τούτων ὁ Γερίνογλης κατὰ τὰς μεταξὺ Ἐγιπλίδων καὶ ΧατζηΣαλίχογλου ἔριδας καὶ πολέμους κατόρθωσεν ὡς φίλος του ΧατζηΣαλίχογλου νὰ ἐκδιώξη καὶ νὰ κατακόψη εἰς τὴν θέσιν Πλατάκια (Παλατάκια) τοὺς Ἐγιπλίδες καὶ νὰ φράξη οὕτως εἰπεῖν τὸν δρόμον τῶν Ἐγιπλίδων πρὸς τὰ χωρία τῆς Ματσούκας καὶ ἔκτοτε ὠνομάσθη Γερὶν τοὐτέστι φράκτης, ἐνῷ ὡς προεῖπον ἐλέγετο Ἀμοιρόγλης.
Μετ΄ αὐτοῦ συνεργάζοντο καὶ οἱ Κότσογλης, Σεβαστόπουλος καὶ Χιπίλογλου ὅστις ἕνεκα τοῦ μελαχροινοῦ αὐτοῦ προσώπου ἐκλήθη Καραογλάν. Ὁ Καραογλὰν αὐτὸς ἐφονεύθη ἐν Κουδίᾳ τῆς Μονῆς Σουμελᾶ καὶ ἐτάφη παρὰ τὸν σωζόμενον μέχρις τῶν ἡμερῶν ἡμῶν νερόμυλον τῆς Μονῆς. Ἐφονεύθη ὑπὸ τῶν ανταίων πολεμούντων τότε κατὰ τοῦ Σαλίχογλου προδοθείς, ὡς λέγεται, ὑπὸ τῶν συναδέλφων του Τούρκων ὡς ἀπολαύοντος τῆς ἀγάπης καὶ ἐκτιμήσεως τοῦ Ἀγὰ παρ΄οὗ πολλὰς δωρεὰς ἐλάμβανεν ἐν τῇ ἐν Χασνέᾳ οἰκίᾳ του. Ἐσώζοντο μέχρις ἡμῶν τάπητες καὶ χάλκινα εἴδη μὴ ὑπάρχοντα εἰς οὐδένα ἄλλον. Λέγεται ὅτι ἦτο δεινὸς σκοπευτὴς καὶ τολμηρὸς καὶ ὅτι πολλάκις μόνος του ἢ ἐν συνεργασίᾳ μετὰ τῶν ἄλλων κατόρθωσεν νὰ ἐκδιώξη συμμορίαν Τονγιαλήδων ἢ Ἐγιπλίδων ἐρχομένων πρὸς λήστευσιν καὶ σφαγήν.
Ὁ Κότσογλης ἦτο πελωρίων διαστάσεων, ἐμπνέων φόβον εἰς τοὺς βλέποντας, ὑπελείπετο ὅμως κατὰ τὸ θάρρος τῶν δύο ἄλλων. Ὁ Σεβαστόπουλος ἦτο ἐξ ἀντιθέτου μικρὸς τὸ ἀνάστημα ἀλλὰ πανουργότατος καὶ ἄφοβος. Λέγεται ὅτι κατὰ μίαν ἐκστρατείαν εἰς Γεμουρὰν κατόρθωσεν μεταμφιεσθεὶς εἰς Ἀπαζὰν νὰ εἰσέλθη εἰς τὸ Παλάτιον τοῦ Ἀγά, νὰ φονεύση αὐτὸν καὶ νὰ λεηλατήσει τὴν οἰκίαν χωρὶς νὰ λάβουν γνῶσιν οἱ φύλακες. Ὁ δὲ Ἀγὰς μεθ΄ οὗ συνεξεστράτευσεν ἰδὼν τὸ κατόρθωμά του λέγει : «Ἀσκ ὀλσοὺν μπενοὺμ Ἀπαζάμ», ἤτοι «εὖγε τὸν Ἀπαζάν μου» καὶ ἔκτοτε ἔμεινεν εἰς αὐτὸν τὸ ἐπώνυμον Ἀπαζᾶς καὶ ἐξ αὐτοῦ οἱ Ἀπαζόγληδες τοῦ Χορτοκοπίου (Ἁγίας).
Περὶ αὐτοῦ ἐλέγετο ὅτι ἐκτὸς τῶν ὅπλων ἅτινα ἔφερεν πάντοτε μεθ΄ ἑαυτοῦ καὶ εἰς τοὺς ἀγροὺς ἀκόμη εἶχεν καὶ κρυμμένα εἰς διαφόρους τοποθεσίας καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἵνα τοῦ χρησιμεύσουν ἐν καιρῷ. Περὶ τοῦ Σεβαστοπούλου ἢ Ἀπαζὰ ἐλέγετο ὅτι καταδιωκόμενος ὑπὸ Τονγιαλήδων κατέφυγεν εἰς τὸν κυκλικὸν βράχον Χασνέηχας καὶ ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας πολεμῶν ἐφόνευσεν ἀρκετοὺς ἐξ αὐτῶν νῆστις καὶ διψῶν ἕως οὗ ἔφθασαν πρὸς βοήθειάν του οἱ ἄλλοι φίλοι του καὶ συμπολεμισταί του, Χιπίλογλου, Γερίνογλου καὶ Κότσογλης καὶ ἐκδιώξαντες τοὺς Τονγιαλῆδες ἠλευθέρωσαν αὐτόν. Ἐκ τοῦ Ἄνω Χορτοκοπίου διεκρίθησαν κατὰ τὴν μαύρην δουλείαν οἱ Μαρνολευτερὰντ (Μαρνόπουλος) ὧν τὴν βιογραφίαν ἐν ἐκτάσει ἔγραψεν ὁ Ἀρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης ἐν τῇ ὑπ’ αὐτοῦ ἐκδοθείσῃ «Ἱστορία τῆς Μονῆς Βαζελῶνος» ἐν σελίδι 390). Ἕτερος ἥρως τοῦ Ἄνω Χορτοκοπίου ἦτο ὁ Κουρτπουγάνος (λυκοπνίχτης). Οὗτος ὡς λέγεται καὶ ὡς ἤκουσα παρὰ τοῦ γέροντος Ι.Α. Μαρνοπούλου καὶ Κ. Εὐγενίδου ὁμοῦ μετὰ τοῦ Καρτερᾶ, Χατζησάββα καὶ Κουρουγιὰν ἦσαν οἱ στῦλοι τῆς ἐλευθερίας τῶν Χορτοκοπιτῶν μὴ ἐπιτρέποντες τὴν εἴσοδον εἰς τὸ χωρίον καὶ τὴν ἐγκατάστασιν Τούρκων.
Ὡς ἐκ τούτου, συλληφθέντες καὶ κατηγορηθέντες ὡς πολέμιοι τοῦ ἰσλαμισμοῦ, ἐστάλησαν εἰς Ἀργυρούπολιν ἵνα κρεμασθῶσιν. Κατὰ καλὴν των ὅμως τύχην τότε Ἐμὶν Ἀγὰς ἦτο ὁ ἐκ Σπέλιας ΧατζὴΜουσταφά, ὅστις μικρὸς ὧν καὶ ὀρφανὸς περιήρχετο τὰ χωρία ἐπαιτῶν καὶ ἔτυχε νὰ φιλοξενηθεῖ ὑπὸ τοῦ Καρτερᾶ καὶ μάλιστα τοῦ ἐδόθη καὶ ζεῦγος τσαρουχίων διότι ἦτο χειμών. Ἠλικιωθεὶς ὁ ΧατζὴΜουσταφὰ μετέβη εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ εἰργάσθη ὡς χαλκουργός, ἐγγραφεὶς δὲ εἰς τὰ τάγματα τῶν Γενιτσάρων ἀπέκτησεν ἀξιώματα καὶ τέλος ἐστάλη ὡς Ἐμὶν Ἀγὰς εἰς Ἀργυρούπολιν. Ἐκεῖ λοιπὸν κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς τοπικῆς δίκης, ἐρωτῶν τοὺς κατηγορουμένους ἔμαθεν τὸ πόθεν εἶναι καὶ τὸ πῶς λέγονται καὶ χωρὶς νὰ εἰπῆ λέξιν ἀκροᾶται τοὺς κατηγόρους καὶ κατηγορουμένους καὶ ἐν τέλει ἐκδίδεται καταδικαστικὴ ἀπόφασις καὶ διατάσσεται ἡ φυλάκισίς των. Ο μελλοθάνατοι καπνίζοντες διαρκῶς καὶ προσευχόμενοι ἐπεκαλοῦντο τὴν θείαν ἀρωγήν. Κατὰ τὰ ξημερώματα ἀνοίγεται ἡ θύρα τῆς φυλακῆς καὶ εἰσέρχεται εἰς κλητὴρ κρατῶν ἀνὰ χεῖρας ἔγγραφον δι΄ οὗ ἀπενέμετο χάρις εἰς τοὺς καταδίκους Χορτοκοπίτας καὶ μάλιστα ἐκλήθησαν καὶ εἰς τὸ μέγαρον τοῦ Ἐμὶν Ἀγά, ὅπου τοὺς παρετέθη πιλάφι καὶ χοσάφι. Ὡς φαίνεται ὁ Χατζὴ Μουσταφᾶς ἐνθυμηθεὶς τὴν φιλοξενίαν καὶ τὸ ζεῦγος τῶν τσαρουχίων, τοὺς ἀπήλλαξε τῆς κατηγορίας καὶ τοὺς ἀπέστειλεν μὲ συνοδείαν μέχρι Ματσούκας μὲ τὴν αὐστηρὴν διαταγὴν νὰ μὴν ἐνοχληθῶσι οἱ χριστιανοὶ αὐτοὶ ὡς καὶ οἱ συγχωριανοί των.
Περὶ τοῦ Κοὺρτ-Πουγὰν ἐλέγετο ὅτι ἔλαβε τὴν ἐπωνυμίαν ταύτην ἐκ τοῦ ἑξῆς γεγονότος. Προσκληθεὶς εἰς γάμον ὑπὸ τινὸς φίλου ἐν Ἁγίᾳ ἀνεχώρησεν ἅμα τῇ δύσει τοῦ Ἡλίου μόνος καὶ ἐνῷ διήρχετο τὸ μεταξὺ κείμενον πυκνὸν δάσος Κρεμέσια, λύκος ἐνεδρεύων ἐπήδησεν ἐπὶ τῶν ὤμων του. Οὕτως ὅμως περιπλέξας τὰς χεῖρας του εἰς τὸν λαιμὸν τοῦ λύκου ἔπνιξεν αὐτὸν καὶ φέρων ἐπὶ τῶν ὤμων τὸν λύκον παρουσιάσθη εἰς τὸν γάμον εἰς ἔκπληξιν πάντων ὁμοεθνῶν καὶ Τούρκων καὶ ἔλαβε τὸ ἐπώνυμον Λυκοπνίχτης (Κοὺρτ-Πουγάν). Περὶ τοῦ Μωϋσῆ Χατζησάββα ἐλέγετο ὅτι ἐξηφάνισεν τὸν Ἀλὴ Ἀκὰ Τοῦρκον ἐγκατασταθέντα εἰς τὴν θέσιν Ἁγία Κυριακὴ παρὰ τὸν οἰκισμὸν Φλαρετάντων ὡς Χαντζὴς (πανδοχεὺς) εἰς τὸ φανερόν.
Τὴν νύκτα ὅμως εἰσήρχετο εἰς τὰς οἰκίας ἐλήστευεν καὶ ἱκανοποιοῦσε τὰς ἀκολάστους ὀρέξεις του. Τὸ κακὸν ἡμέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐπερίσσευεν καὶ εἰς ἐπίμετρον ἠθέλησεν νὰ ἐγκατασταθῆ εἰς Φλαρετάντων. Βαρέως φέροντες τοῦτο οἱ Προεστοὶ τοῦ χωρίου, ἐν μυστικῇ συνεδριάσει, ἀπεφάσισαν τὴν ἐξόντωσιν τοῦ Τούρκου χωρὶς νὰ γίνουν ἀντιληπτοὶ καὶ τὸ ἔργον αὐτὸ ἀνέλαβεν ὁ Χατζησάββας. Παραμονεύων καὶ κατασκοπεύων τὰς κινήσεις τοῦ Ἀλῆ Ἀκά, βλέπει αὐτὸν νὰ ἀναχωρῆ διὰ Τραπεζούντα πρὸς ἀγορὰν διαφόρων εἰδῶν διὰ τὸ πανδοχεῖον του. Τότε ὁ Χατζησάββας καιροφυλακτῶν παρὰ τὴν σημερινὴν θέσιν Κανλὴ Πελὶτ δίωρον μακρὰν τοῦ χωρίου φονεύει καὶ κρεμᾶ τὸ σῶμα του εἰς δένδρον δρυός, παρὰ τὴν ὁδὸν καὶ φεύγει ἀνενόχλητος. Τὴν ἑπομένην λίαν πρωὶ μεταβαίνει εἰς τὸν παρακείμενον τοῦ πανδοχείου ἀγρόν του καὶ ὀργώνει ὡς καλὸς καὶ δίωρον μακρὰν τοῦ χωρίου φονεύει καὶ κρεμᾶ τὸ σῶμα του εἰς δένδρον δρυός, παρὰ τὴν ὁδὸν καὶ φεύγει ἀνενόχλητος. Τὴν ἑπομένην λίαν πρωὶ μεταβαίνει εἰς τὸν παρακείμενον τοῦ πανδοχείου ἀγρόν του καὶ ὀργώνει ὡς καλὸς καὶ τίμιος γεωργός.
Οὐδεὶς τὸν ὑποπτεύθη καὶ τὸ χωρίον ἐσώθη. Ἄλλη ἀπόπειρα ἐγκαταστάσεως Τούρκων εἰς τὸ χωρίον ἐγένετο ὑπὸ τινὸς Κούρδου (ἐξ οὗ τοῦ Κούρτονος τὸ Χάν, παρὰ τοῦ Γρηγόρογλου),ἀλλὰ καὶ αὐτὸς αὐτὴν τὴν τύχην ἔσχε τοῦ Ἀλῆ Ἀκά, φονευθεὶς ἐντὸς τοῦ παρακειμένου δάσους ὑπὸ τοῦ Κουρουγιάν. Ὁ Κοῦρδος μεταβὰς πρὸς ξύλευσιν εἰς τὸ δάσος συνήντησεν τὸν Κουρογιάννον ξηλευόμενον ἐπίσης καὶ ἀφοῦ ἠτοίμασαν τὰ φορτία των ἐκάθισαν νὰ ἀναπαυθοῦν. Τότε ὁ Κουρογιάννος τὸν ἁρπάζει ἀπὸ τὸν λαιμὸν καὶ τὸν πνίγει καὶ ἀνενόχλητος φορτώνεται τὸ φορτίον του καὶ φεύγει. Τὴν ἡμέραν ἀκριβῶς ἐκείνην κατὰ τὸ δειλινὸν ἔφθασεν καὶ ἡ οἰκογένειά του πρὸς ἐγκατάστασιν εἰς τὸ χωρίον. Ἐπειδὴ ὅμως αἳ ὧραι παρήρχοντο καὶ ὁ Ἀγὰς δὲν ἐπέστρεφεν, ἀνησύχησαν καὶ προέβησαν εἰς ἔρευναν τοῦ δάσους, ἀλλὰ λόγῳ τοῦ σκότους δὲν τὸν εὗρον. Τὴν ἑπομένην ἐπαναλήφθησαν αἱ ἔρευναι εἰς ἃς ἔλαβε μέρος καὶ ὁ Κουρογιάννος καὶ εὗρον τὸν δυστυχῆ Τοῦρκον (Κοῦρδον) ἡμιφαγωμένον ἀπὸ ζῶα τοῦ δάσους. Τὸ γεγονὸς ἀπεδόθη εἰς τοὺς λύκους.
Οὕτω καὶ ἡ οἰκογένεια τοῦ Κούρτονος, μὴ ἔχουσα ἄλλον προστάτην, ἐπώλησεν εἰς τὸν Τσιαρούχογλην (Ἕλληνα κάτοικο τοῦ χωρίου) τὸ Χάνι καὶ ἐπανῆλθεν εἰς τὸ χωρίον της. Οὕτω ἐσώθη διὰ δευτέραν φορὰν τὸ χωρίον. Ἄνδρες διακριθέντες εἰς τὰ γράμματα τὸ Χορτοκόπι δὲν ἔχει νὰ ἐπιδείξει πολλούς. Δύο μόνον ἀναφέρει ἡ παράδοσις, τὸν Ἰωάννην Τρανταποὺρ καὶ τὸν Γεώργιον Φωτεινόν. Ἐκ δὲ τῶν νεωτέρων τὸν Ι.Α. Μαρνόπουλον ἐκ Μαρνάντων Ἄνω Χορτοκοπίου. Ἐκ τούτων ὁ μὲν πρῶτος κατήγετο ἐκ Χασνέηχας καὶ ἦτο ἐγκρατὴς ἀρκετῆς παιδείας, ὑπῆρξε δὲ κατὰ τὸ ἔτος 1821, ὡς ἐφαίνετο ἐκ σημειώσεων ἐπὶ τῶν βιβλίων τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Προδρόμου, ἅτινα μετεκόμισεν ἐκ Κωνσταντινουπόλεως ὁ ἴδιος τῇ συνδρομῇ τῆς αὐτόθι ἀδελφότητος τῶν Χορτοκοπιτῶν μετερχομένων αὐτόθι τὸ ἐπάγγελμα τοῦ χαλκέως καὶ ἐν μιᾷ σημειώσει φαίνεται ὅτι ἦτο γραμματέας τῆς ἀδελφότητος τῶν Καζαντζήδων καὶ ὅτι ἐντολὴ αὐτῶν ἀνεχώρησεν ἐκ Κωνσταντινουπόλεως ἵνα ἀναγγείλη εἰς τοὺς πατριώτας του τὴν γενομένην Ἐπανάστασιν, νὰ ἔχωσιν τὸν νοῦν τους καὶ νὰ εἶναι ἕτοιμοι διὰ πᾶν ἐνδεχόμενον.
Ἔμεινεν ἐν Χορτοκοπίῳ ὡς διδάσκαλος καὶ τὸ ἔτος 1826 ἐπανῆλθε εἰς Κωνσταντινούπολιν ὅπου ἀπέθανεν ἄτεκνος. Τὸ συγκρότημά του (κτήματαοἰκία) κατείχετο μέχρι τῶν ἡμερῶν ἡμῶν ὑπὸ τῆς οἰκογενείας Παγκαλίδου καὶ ἔφερε τὸ ὄνομα «Τοῦ Τρανταποὺρ τὸ χωράφ», «τοῦ Τρανταποὺρ τὸ Σαρπίν». Ἀποθήκη ἐκ σανίδων δρυὸς 5 ἐκ. πάχους καὶ διαστάσεων κατὰ βούλησιν καὶ χωρισμένης ἐσωτερικῶς εἰς μικροτέρας ἀποθήκας δι› ΄ ἕκαστον εἶδος σιτηροῦ καὶ ὀνομάζοντο «Σακκονάρια». Ἐντὸς αὐτῶν ἐφυλλάσσετο πᾶν πολύτιμον λόγῳ ἀσφαλείας. Ἡ εἴσοδος εἰς τὸ Σαρπὶν ἐγίνετο διὰ στενῆς τετραγώνου θύρας μόλις χωρούσης ἀνθρώπινο σῶμα νὰ εἰσέλθη καὶ νὰ ἐξέλθη. Ὁ Γεώργιος Φωτεινὸς ἀκολουθήσας τὸν ἐκ μητρὸς πάππον του εἰς Ἱεροσόλυμα πρὸς προσκύνησιν τῶν Ἁγίων Τόπων, ἔμεινεν ἐκεῖ παρά τινι ἱερομονάχῳ καὶ ἐδιδάχθη γράμματα καὶ ἐγένετο ἱερομόναχος (Ἱερεμίας τὸ ὄνομα) καὶ ἡγούμενος Μοναστηρίου. Νοσταλγῶν ὅμως τὴν γενέτειραν αὐτοῦ ἐπανῆλθεν εἰς τὸ χωρίον Χορτοκόπι ὅπου ἔμεινεν ὀλίγον καιρὸν ὡς ἐφαίνετο ἐπὶ τοῦ περιθωρίου Εὐαγγελίου τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Ἰωάννη Προδρόμου.
Τὰ Ἱερὰ Βιβλία τῆς Ἐκκλησίας ἔβριθον σημειώσεων, ἄλλων μὲν δυσαναγνώστων ὑπ’ ἐμοῦ, ἄλλων δὲ ἀρκετὰ εὐαναγνώστων. Ἀπ’ αὐτὰς ἀνέγνωσα καὶ κατέγραψα ἐν σημειωματαρίῳ μου ἀπωλεσθὲν δυστυχῶς κατὰ τὴν ἐξορίαν μου εἰς Ἐρζεροὺμ ἀπὸ τὸ 1921 μέχρις τὸ 1923. Σημειώνω τὰ ὅσα ἐνθυμοῦμαι: «ἔρθεν ὁ Δεσπότης Ἀνανίας καὶ ἐσχώρεσεν τὸν ἀσχώρετον καὶ ἐλύεν». Ποῖος ἦτο «ὁ σχώρετον»; «σήμερον ἐγέντον Ζερζελὲς (σεισμὸς) καὶ ἐχαλάεν τὸ Ἀεβήμαν τῆς Ἐκκλησίας κ.λπ» καὶ «Ἱερομόναχος Ἱερεμίας Φωτεινὸς Ἱεροσολυμίτης ἐλειτούργησεν σήμερον αψνδ (1754)» δυσανάγνωστα. Ἀναχωρήσας ἐκ τοῦ χωρίου ἐπανῆλθε εἰς τὴν μετανοιάν του συναποκομίζων ἀρκετὰ ἐκ δωρεῶν καὶ συνδρομῶν τῶν Ματσουκατῶν, ὑπὲρ τοῦ Παναγίου Τάφου καὶ ὅπου ἀπέθανε. Τὸ ἀγρόκτημα τοῦ Φωτεινοῦ κατείχετο μέχρις ἡμῶν ὑπὸ τῆς οἰκογενείας Χατζόγλου. «Τοῦ Φωτεινοῦ τὸ κεπὶν (κῆπος)», «τοῦ Φωτεινοῦ τ’ ἁλὼν (ἁλῶνι)».
Χορτοκόπι Καβάλας, 1943
Ἀπὸ τὸ ἐκδοθὲν βιβλίο τῆς Ε.ΡΩ.,
«Διδάσκαλος τοῦ Πόντου», 2016