Ἀνδρέα Γκουτζιουκώστα ἐπίκουρου καθηγητοῦ Βυζαντινῆς Ἱστορίας-Θεσμῶν ΑΠΘ
Στὸ πλαίσιο τῆς ἀναδιοργάνωσης τῆς Ῥωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἀπὸ τὸν Διοκλητιανὸ καὶ τὸν Μ. Κων- σταντίνο ἡ εἰκόνα τῆς περιφερειακῆς διάρθρωσης τοῦ κράτους ἄλλαξε ριζικά. Ὁ ἀριθμὸς τῶν ἐπαρχιῶν σχεδὸν ὑπερδιπλασιάστηκε καὶ ἀπὸ τὸ 314 συγκροτήθηκαν εὐρύτερες διοικητικὲς μονάδες, γνωστὲς ὡς διοικήσεις. Ἡ γεωγραφικὴ περιοχὴ τῆς Θρᾴκης ὀργανώθηκε σὲ μία διοίκηση ποὺ περιελάμβανε τὶς ἐπαρχίες Θρᾴκης, Αἰμιμόντου, Κάτω Μυσίας ἢ Μυσίας Δευτέρας, Μικρᾶς Σκυθίας, Εὐρώπης καὶ Ῥοδόπης1 . Τὰ ἐδάφη αὐτὰ ἀποτελοῦσαν ἀπὸ τὰ μέσα περίπου τοῦ 4ου αἰ. καὶ ἑξῆς τὸ εὐρωπαϊκὸ τμῆμα τῆς ἐπαρχότητας τῆς Ἀνατολῆς, τῆς πιὸ εὐρείας καὶ σημαντικῆς διοικητικῆς πε- ριφερείας τῆς αὐτοκρατορίας ποὺ περιελάμβανε ἐκτὸς ἀπὸ τὴ διοίκηση Θράκης ἐκεῖνες τῆς Ἀσίας, τοῦ Πόντου, τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Αἰγύπτου. Ἐπικεφαλῆς τῆς διοικήσεως Θράκης τέθηκε ἔνας βικάριος ποὺ ἀνέλαβε καθήκοντα δημοσιονομικῆς καὶ δικαστικῆς φύσεως. Ὁ ἀξιωματοῦχος μεριμνοῦσε γιὰ τὴν τακτικὴ συλλογὴ τῶν φόρων καὶ τὴν κατασκευὴ τῶν δημοσίων ἔργων ἀπὸ τοὺς ἐπαρχιακοὺς ἄρχοντες καὶ παράλληλα λειτουργοῦσε ὡς ἐφετεῖο στὴν περιφέρειά του2 .
Σὲ ἀντιθεση μὲ τὴν ἀρχικὴ λειτουργία τοῦ ἀξιώματος, γιὰ τὴν ἐξέλιξή του κατὰ τοὺς 5ο καὶ 6ο αἰῶνες ἔχουν διατυπωθεῖ διάφορες ἀντικρουόμενες ἀπόψεις ἀπὸ τοὺς ἐρευνητές. Τὰ προβλήματα ἐπικεντρώνονται στὸν χρόνο κατάργησης καὶ ἀνασύστασης τοῦ θεσμοῦ τὴ σύνδεσή του μὲ ἄλλους πολιτικοὺς διοικητὲς, καθὼς καὶ τὰ ὅρια δικαιοδο- σίας του. Ἡ ἀξιοποίηση τῶν ἐπιγραφῶν καὶ τῶν σφραγίδων, ὁρισμένες μάλιστα ἐκ τῶν ὁποίων ἔχουν δημοσιευθεῖ πρόσφατα, μᾶς ἐπιτρέπουν νὰ φωτίσουμε ὁρισμένες πτυχὲς τοῦ ζητήματος. Ὁ βικάριος Θράκης μετὰ ἀπὸ ἐνάμισι σχεδὸν αἰῶνα ἀδιάπτωτης λειτουργίας παύει νὰ μνημονεύεται στὶς πηγές. Τελευταία μαρτυρία γι’ αὐτὸν ἐντοπίζου- με σὲ μία διάταξη τοῦ Λέοντα Α΄ ποὺ περιλαμβάνεται στὸν Ἰουστινιάνειο κώδικα καὶ χρονολογεῖται τὸ 471-4723 . Ἔτσι θεωρεῖται ὅτι ὁ βικάριος Θράκης καταργήθηκε λίγο ἀργότερα στὰ χρόνια τοῦ Ἀναστασίου Α΄ (491-518). Ἡ παύση μάλιστα τοῦ ἀξιώματος συνδέεται μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τῶν δύο βικαρίων τοῦ Μακροῦ Τείχους4 . Τὸ Μακρὸν Τεῖχος εἶναι τὸ γνωστὸ ὀχυρωματικὸ ἔργο ποὺ ἀνακατασκεύασε πιθανότατα τὸ 503/4 ὁ Ἀναστάσιος. Βρισκόταν σὲ ἀπόσταση 60 μὲ 65 περίπου χιλιομέτρων ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ διέτρεχε τὴν περιοχὴ ἀπὸ τὴ Σηλυβρία μέχρι τὴ Μαύρη Θάλασσα συνιστῶντας τὸ τελευταῖο μέσο ἀνάσχεσης τῶν βαρβάρων πρὶν ἀπὸ τὴ Βασιλεύουσα5 . Ὁ πολιτικὸς βικάριος τοῦ Μακροῦ Τείχους ἀποτελοῦσε ἀνα- πληρωτὴ τοῦ ἐπάρχου τῶν πραιτωρίων Ἀνατολῆς (vicarius praefecti praetorio per Orientem) καὶ πιθανότατα φρόντι- ζε γιὰ τὴν ἐπιμελητεία τῶν δυνάμεων ποὺ διοικοῦσε ὁ στρατιωτικὸς βικάριος (vicarius magistri militum). Πρέπει πάντως νὰ ὑπογραμμιστεῖ ὅτι ἡ δικαιοδο- σία τῶν βικαρίων τοῦ Ἀναστασίου περι- οριζόταν γύρω ἀπὸ τὸ Μακρὸν Τεῖχος καὶ δὲν ἐκτεινόταν σὲ ὅλα τὰ τμήματα τῆς διοίκησης Θράκης, ὅπως συνέβαινε μὲ τὸν παλαιὸ βικάριο. Συνεπῶς δὲν εἶναι βέβαιο ὅτι ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ ἑνὸς θε- σμοῦ πρέπει νὰ ἐκληφθεῖ ὡς ταυτόχρο- νη κατάργηση τοῦ ἄλλου.
Ἀντίθετα, ἀδιαμφισβήτητη εἶναι ἡ ἀντικατάσταση τῶν βικαρίων τοῦ Μακροῦ Τείχους στὰ χρόνια τοῦ Ἰουστινιανοῦ ἀπὸ ἕναν ἄλλο ἀξιωματοῦχο, τὸν πραίτωρα Θρᾴκης, ποὺ δὲν εἶναι ἰδιαίτερα γνωστός, καθὼς ἀπαντᾶ μόνο στὴ Νεαρὰ 23 τοῦ ἔτους 535. Ἡ ἀποτελεσματικότερη ἀμυντικὴ θωράκιση σὲ μία νευραλγικὴ κοντὰ στὴν πρωτεύ- ουσα περιοχὴ ὁδήγησε τὸν αὐτοκράτορα στὴν κατάργηση τῶν δύο βικαρίων καὶ στὴν ἐφαρμογὴ ἑνὸς πιὸ εὐέλικτου σχήματος μὲ τὴν εἰσαγωγὴ ἑνὸς πολιτικοῦ καὶ ταυτόχρονα στρατιωτικοῦ διοικητῆ, ὅπως ἦταν ὁ πραίτωρ Θράκης6 . Προκαλεῖ ἐντύπωση τὸ γεγονὸς ὅτι ἀναφορικὰ μὲ τὰ ὅρια εὐθύνης τοῦ νέου ἀξιωματούχου ἔχει ὑποστηριχθεῖ σὲ παλαιότερες ἀλλὰ καὶ προσφατες μελέτες ὅτι ἡ ἀρμοδιότητά του ἐκτεινόταν εἴτε σὲ ὅλη τὴν παλαιὰ διοίκηση Θράκης εἴτε ἀκόμη καὶ στὴν ἐπαρχία Θράκης, σύγχυση ποὺ προκαλεῖται προφανῶς ἀπὸ τὸν γεωγραφικὸ προσδιορισμὸ ποὺ συνοδεύει τὸ ἀξίωμα. Μία προσεκτικὴ ὡστόσο ἀνάγνωση τῆς Νεαρᾶς δείχνει μὲ σαφήνεια ὅτι τὰ ὅρια δικαιοδοσίας του ἐκτείνονταν σὲ μία μικρὴ περιφέρεια ποὺ ὁριζόταν ἀπὸ τὸ Μακρὸν τεῖχος στὰ ἀνατολικὰ καὶ τὰ Θεοδοσιανὰ Τείχη τῆς Κωνσταντινούπολης στὰ δυτικά. Στὴν οὐσία ὁ πραίτωρ Θράκης ἀνέλαβε τὴ διακυβέρνηση τοῦ ἀνατολικοῦ τμήματος τῆς ἐπαρχίας Εὐρώπης, ἀπ’ ὅπου συνέλεγε τοὺς φόρους, ἐκδίκαζε ὑποθέσεις καὶ φρόντιζε γιὰ τὰ ἔργα ὑποδομῆς καὶ ἄμυνας, ὅπως ἀναφέρεται στὴν σχετικὴ Νεαρά7 .
Αὐτὸ ὅμως δὲν σήμαινε κατάργηση τοῦ ἄρχοντος Εὐρώπης, ὁ ὁποῖος παρέμεινε στὴ διοίκηση τοῦ δυτικοῦ τμήματος τῆς ἐπαρχίας: «ὁ μὲν γὰρ τῆς ἐπαρχίας ἡγούμενος ἐν ἑτέροις τισίν ἐστι τόποις, μόλις ἐκείνοις ἀρκῶν· ἡ δὲ τῶν τειχῶν τούτων φυλακὴ καὶ ἡ περὶ τοὺς τόπους ἐκείνους διοίκησις καὶ εὐταξία τε καὶ στρατηγία δεῖταί τινος ἀνδρὸς ἀγαθοῦ καὶ πρὸς ἑκάτερον ἔχοντος ἐπιτηδείως, στρατιώτας τε κοσμεῖν καὶ νόμων ἐξάρχειν»8 . Ὁ αὐτοκράτορας τονίζει ἐπίσης στὴν ἴδια διάταξη ὅτι ἀκολούθησε τὴν πρακτικὴ τῆς ἐνοποίησης τῆς πολιτικῆς καὶ στρατιωτικῆς ἀρχῆς «ὅπερ καὶ ἐν ἑτέροις πεποιήκαμεν ἔθνεσι καίτοιγε οὐχ οὕτω μαχίμοις οὐδὲ στρατιωτικῆς φρουρᾶς δεομένοις». Ἀντίθετα ὁ πραίτωρ Θράκης χρειαζόταν ἑτοιμοπόλεμες στρατιωτικὲς δυνάμεις, τὶς ὁποῖες μάλιστα ἔπρεπε νὰ ἐκγυμνάζει καὶ νὰ διατηρεῖ σὲ συνεχῆ ἐγρήγορση, γιὰ νὰ ἀντιμετωπιστοῦν ἀποτελεσματικὰ οἱ ἐχθρικὲς ἐπιδρομές9 . Πρέπει νὰ ἐπισημανθεῖ ὅτι ἡ περίπτωση αὐτὴ εἶναι ἡ μοναδικὴ ἀπὸ ὅλες τὶς ὑπόλοιπες μεταρρυθμίσεις τοῦ Ἰουστινιανοῦ στὴν περιφερειακὴ ὀργάνωση, μὲ τὴν ὁποία δημιουργεῖται ἕνας πολιτικὸς καὶ ταυτόχρονα στρατιωτικὸς διοικητὴς γιὰ τὴν ἀναχαίτιση τῶν ἐξωτερικῶν ἀπειλῶν, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν πρόκειται γιὰ μία συνοριακὴ περιοχή10. Οἱ στρατιῶτες ποὺ εἶχε στὴ διάθεσή του ὁ πραίτωρ ἦταν μᾶλλον ἀποσπάσματα τῶν μονάδων κρούσης τοῦ magister militum praesentalis11 καὶ ὄχι τοῦ magister militum per Thracias, ὅπως ἔχει κατὰ καιροὺς ὑποστηριχθεῖ. Στὴ Νεαρὰ γίνεται λόγος γιὰ σημαντικὸ ἀριθμὸ στρατιωτῶν, ὡστόσο δὲν φαίνεται νὰ ἕδρευαν πολλὲς δυνάμεις στὴν ἐπαρχία Εὐρώπης, ἂν κρίνουμε ἀπὸ τὴν εὐκολία μὲ τὴν ὁποία κατὰ καιροὺς οἱ ἐχθροὶ φτάνουν μπροστὰ στὴν Κωνστα- ντινούπολη, χωρὶς νὰ συναντήσουν ἰδιαίτερη ἀντίσταση στὸ Μακρὸν Τεῖχος, ἰδιαίτερα κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 6ου αἰῶνα12.
Ὁ πραίτωρ Θράκης δὲν ἀπαντᾷ μετὰ τὸ 536 στὶς πηγὲς καὶ ἑπομένως φαίνεται ὅτι ἡ λειτουργία του ὑπῆρξε βραχύβια. Ἡ πιθανὴ κατάργησή του ἑρμηνεύεται ἀπὸ ὁρισμένους ἐρευνητὲς ὡς ἀντι- κατάστασή του ἀπὸ τὸν ἄρχοντα τῶν τειχῶν ποὺ μνημονεύεται ὅμως ἀργότερα τὸν 8ο αἰῶνα καὶ θεωρεῖται ὅτι ἤταν ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ἴδια περιοχὴ ποὺ διοικοῦσε καὶ ὁ πραίτωρ Θρᾴκης. Ὡστόσο δὲν συμφωνοῦν ὅλοι οἱ μελετητὲς μὲ τὸ πεδίο δικαιοδοσίας τοῦ ἄρχοντος ἢ κόμητος τῶν τειχέων, ἐνῷ ἡ μεγάλη χρονικὴ ἀπόσταση ποὺ χωρίζει τὶς μαρτυρίες ἐγείρει ἐπιφυλάξεις γιὰ τὴν παραπάνω ὑποθεση13. Σύμφωνα μὲ μία ἅλλῃ ἄποψη τὸν πραίτωρα Θράκης διαδέχτηκε ὁ βικάριος Θρᾴκης ποὺ μαρτυρεῖται καὶ πάλι κατὰ τὸν 6ο αἰῶνα. Ἡ ἀνασύσταση τοῦ τελευταίου ἀποδίδεται στὸν Ἰουστινιανό, στὸ πλαίσιο τῆς ἐπαναφορᾶς τῆς ἀρχῆς τῶν βικαρίων ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα, ὅπως ἐκείνης τοῦ βικαρίου Πόντου τὸ ἔτος 54814. Τὸ βέβαιο πάντως εἶναι ὅτι ὁ βικάριος Θράκης μαρτυρεῖται στὶς πηγὲς κατὰ τὸ δεύτερο ἥμισυ τοῦ 6ου αἰῶνα, χωρὶς νὰ γνωρίζουμε ἂν αὐτὸ ἀποτελεῖ ἔργο τοῦ Ἰουστινιανοῦ ἢ τοῦ διαδόχου του Ἰουστίνου Β΄15. Ὁ J. F. Haldon ὑποστηρίζει ὅτι ὁ βικάριος Θράκης ἐκτε- λοῦσε τὰ καθήκοντά του στὴν περιο- ρισμένη περιοχὴ μεταξὺ τῶν Μακρῶν Τειχῶν καὶ τοῦ Θεοδοσιανοῦ Τείχους16. Ὡστόσο ἡ ἄποψη αὐτὴ ἔρχεται σὲ ἀντiθεση μέ τὶς μαρτυρίες τῶν ἐπιγραφῶν καὶ τῶν σφραγίδων. Γιὰ παράδειγμα σὲ χρονολογημένη κτητορικὴ ἐπιγραφὴ (575-576), σημειώνεται ὅτι κατὰ τὸ ἐνδέκατο ἔτος τῆς βασιλείας τοῦ Ἰουστίνου Β΄, 576/577, καὶ ὅταν βικάριος Θράκης ἦταν ὁ Ἀρμάτιος, κατα- σκευάστηκε ἕνα δημόσιο κτήριο ἀπὸ τὸν ἐργολάβο Χρυσάφιο17. Ἡ ἐπιγραφὴ ἀνακα- λύφθηκε 12 πε- ρίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικὰ τῆς Βερόης τῆς ἐπαρχίας Θράκης. Σὲ ἄλλη ἐπιτύμβια ἐπιγραφὴ ποὺ χρονολο- γείται τὸ πρῶτο ἔτος τῆς βασιλείας τοῦ Μαυρικίου (582) μνημονεύεται ὁ βικά- ριος Θρᾴκης Σολομῶν18. Ἡ ἐπιγραφὴ βρέθηκε στὴν περιοχὴ τῆς Διοκλητιανούπολης, 40 χιλιόμετρα βορείως τῆς Φιλιππούπολης19. Ὁ βικάριος Θράκης ἀπαντᾶ καὶ σὲ μία σειρὰ ἀπὸ σφραγῖδες ποὺ χρονολο- γούνται ἀπὸ τοὺς ἐρευνητὲς κατὰ τὸν 6ο αἰῶνα καὶ ἐμπλουτίζουν τοὺς προσωπογραφικοὺς καταλόγους τῶν βικαρίων Θράκης, καθὼς οἱ ὑπολοιπες πηγὲς δὲν διασώζουν πληροφορίες γιὰ πρόσωπα ποὺ διετέλεσαν σὲ αὐτὸ τὸ ἀξίωμα.
Ἔχουν δημοσιευθεῖ γιὰ παράδειγμα τρεῖς, ἀπὸ διαφορετικὰ βουλλωτήρια, σφραγῖδες τοῦ βικαρίου Θράκης Ἀδριανοῦ καὶ πέντε, ἀπὸ τρία διαφορετικὰ βουλλωτήρια, σφραγῖδες τοῦ νοταρίου καὶ βικαρίου Θράκης Ἰωάννη. Ἡ εὕρεση ἀρκετῶν μολυβδόβουλλων καὶ ἡ χρήση διαφορετικῶν βουλλωτηρίων ἐξηγεῖται ἀπὸ τὴν ἔντονη δραστηριότητα τῆς ἀρχῆς τοῦ βικαρίου ποὺ εἶχε ἀναλάβει ἕναν ἐποπτικὸ διοικητικὸ καὶ δικαστικὸ ρόλο σὲ περισσότερες ἀπὸ μία ἐπαρχίες. Μὲ βάση τὰ ἱστορικὰ δε- δομένα καὶ κυρίως τὶς ἀσφαλῶς χρονολογημένες ἐπιγραφὲς ποὺ ἀναφέραμε παραπάνω οἱ σφραγῖδες θὰ πρέπει κατὰ τὴ γνώμη μας νὰ τοποθετηθοῦν στὸ β΄ μισὸ τοῦ 6ου αἰῶνα20. Ἡ ἄποψη αὐτὴ ἐπιβεβαιώνεται καὶ ἀπὸ τὴ θέση τοῦ W. Seibt, ὁ ὁποῖος κατόπιν ἐρώτησής μας γιὰ μία ἀκριβεστέρη χρονολόγηση τῶν μολυβδόβουλλων μὲ βάση σφραγιστικὰ κριτήρια τὶς τοποθετεῖ ἀπὸ τὸ δεύτερο ἥμισυ ἢ τὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 6ου αἰῶνα μέχρι τὸ πρῶτο ἥμισυ τοῦ 7ου αἰῶνα. Σημαντικὸ εἶναι κατὰ τὴ γνώμη μας καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι γνωρίζουμε τὰ σημεῖα εὕρεσης ὁρισμένων ἀπὸ τὶς παραπάνω σφραγῖδες ποὺ δημοσίευσε ὁ I. Jordanov. Μία ἀπὸ τὶς σφραγῖδες τοῦ Ἀδριανοῦ ἀνακαλύφθηκε στὴ Στενήμαχο τῆς ἐπαρχίας Θράκης καὶ δύο ἀπὸ τὶς σφραγῖδες τοῦ βικαρίου Ἰωάννη βρέθηκαν κοντὰ στὴ σημερινὴ πόλη τοῦ Shivachevo τῆς ἐπαρχίας τοῦ Sliven καὶ στὴν Ἀγαθόπολη τοῦ Εὐξείνου Πόντου, 56 χιλιόμετρα νοτιοανατολικὰ τοῦ Πύργου (σημ. Burgas) ἀντίστοιχα. Τὰ στοιχεῖα αὐτὰ εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικὰ καὶ ἐνισχύουν τὴν ἄποψή μας γιὰ τη διαφορετικὴ δικαιοδοσία τοῦ πραίτωρα καὶ τοῦ βικαρίου Θράκης, καθὼς ἡ διασπορὰ τῶν σφραγίδων μακριὰ ἀπὸ τὸ Μακρὸ Τεῖχος στὶς ἐπαρχίες Θράκης καὶ Αἰμιμόντου μᾶλλον δὲν εἶναι τυ- χαία. Παράλληλα ἐπιβεβαιώνεται ὅτι ὁ βικάριος Θράκης δὲν ἀνέκτησε τὴν δικαιοδοσία του σὲ ὅλη τὴ διοίκηση Θράκης ἀλλὰ στὶς νοτιότερες ἐπαρχίες της καθὼς στὴ Μυσία καὶ τὴ Σκυθία ὑπεύθυνος ἦταν ἤδη ἀπὸ τὸ 536 ὁ quaestor Iustinianus exercitus, ἕνας νέος ἔπαρχος πραιτωρίων, ποὺ εἶχε τεθεῖ ἐπικεφαλῆς τῆς λεγομένης πέμπτης ἐπαρχότητας τὴν ὁποία συνιστοῦσαν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἀνωτέρω ἐπαρχίες ἡ Καρία, οἱ Κυκλάδες καὶ ἡ Κύπρος21. Οἱ ἀρμοδιότητες τοῦ βικαρίου Θράκης ἦταν οἰκονομικῆς καὶ δικαστικῆς φύσεως, παρόμοιες μὲ ἐκεῖνες ποὺ εἶχε καὶ κατὰ τὴν πρώτη περίοδο λειτουργίας του. Ἂν ὁ νέος βικάριος ἀνέλαβε καὶ στρατιωτικὰ καθήκοντα, ὅπως ἔχει ὑποστηριχθεῖ ἀπὸ τὸν J. F. Haldon22 δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ τὸ γνωρίζουμε, καθὼς δὲν ὑπάρχει καμία σχετικὴ μαρτυρία στὶς πηγές. Φαίνεται ἑπομένως ἡ διοίκηση Θρᾴκης ἐπιβίωσε ἕως τὰ μέσα περίπου τοῦ 7ου αἰῶνα, ἀλλὰ δὲν εἶναι εὔκολο νὰ ἀναζητήσει κανεὶς τὸ τέλος της. Ἄλλωστε ἡ ἐπιβίωση τῶν προγενεστέρων δι- οικητικῶν θεσμῶν τὸν 7ο αἰῶνα, καὶ ἰδιαίτερα τὸ δεύτερο μισό του, ἀποτελεῖ ἕνα ἀκανθῶδες ζήτημα τῆς νεώτερης ἔρευνας, ποὺ παρὰ τὶς προσφατες σημαντικὲς ἐπιστημονικὲς συμβολὲς παραμέ- νει ἀκόμη ἀνοιχτό.
1. Βλ. Ἀ. Γκουτζιουκώστας, Ἡ διοίκηση Θράκης κατὰ τὴν πρώιμη βυζαντινὴ περίοδο, στὸ: Ἀνατολικὴ Ῥωμυλία (Βόρεια Θρᾴκη), Ἱστορία καὶ Πολιτισμός, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 105-121 καὶ ἐδῶ 105-106 μὲ πηγὲς καὶ βι- βλιογραφία.
2. W. Ennslin, Vicarius, στὸ Realencyclopadie der klassischen Altertumswissenschaft, VIII. A3 (1958) 2023 κ.ἐ.
3. Codex Justinianus, ἔκδ. P. Krueger (Corpus Juris Civilis II), Berlin 1877, 12.59.10.4. Γιὰ τὸν βικάριο Θράκης κατὰ τοὺς 4ο καὶ 5ο αἰῶνες βλ. καὶ J. Wiewiorowski, Vicarius Thraciae in 4th and 5th centuries (some remarks), στὸ 4ο Διεθνὲς Συμπόσιο Θρα- κικῶν Σπουδῶν. Βυζαντινὴ Θρᾴκη: Μαρτυ- ρίες καὶ Κατάλοιπα, Κομοτηνή, 18-22 Ἀπρι- λίου 2007, Byzantinische Forschungen XXX, ed. Ch. Bakirtzes–N. Zekos, X. Moniaros, Amsterdam 2011, σ. 385-400.
4. Novellae Justiniani, ἔκδ. R. Scholl-Ταὐτόν. Kroll, (Corpus Juris Civilis III), Berlin 1895 (τελευταία ἀνατύπωση Hildesheim 1993) (στὸ ἑξῆς: NJ), 26 πρ.
5. Γιὰ τὸ Μακρὸν Τεῖχος βλ. ἐνδεικτικὰ A. Kulzer, Ostthrakien (Europe), [TIB 12], Wien 2008, σ. 507-509 μὲ βιβλιογραφία.
6. NJ 26 (18 Μαΐου 535) ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΡΑΙ- ΤΩΡΟΣ ΘΡΑΚΗΣ. Πρβλ. T. C. Lounghis–B. Blysidu–St. Lampakes, Regesten der Kaiserukunden des ostromischen Reiches von 476 bis 565, [Zyprisches Forschungszentrum. Quellen und Studien zur Geschichte Zyperns LII], Nicosia 2005, ἀρ. 1066.
7. NJ 26.3-5. Ὅσον ἀφορᾷ τὴν ἐκδίκαση ἐφέ- σεων, γιὰ τὴν ὁποία γίνεται λόγος στὴ Νεαρὰ (NJ 26.5), μᾶλλον πρόκειται γιά τὶς ἐφέσεις ἐπὶ τῶν ἀποφάσεων τοῦ ἄρχοντος Εὐρώπης.
8. NJ 26.1.
9. NJ 26.1-3.
10. Γιὰ τὶς ὑπολοιπες μεταρρυθμίσεις τοῦ Ἰουστινινιανοῦ στὴν ἐπαρχιακὴ διοίκηση βλ. Ἀ. Γκουτζιουκώστας Ξ. Μονίαρος, Ἡ περιφε- ρειακὴ διοικητικὴ ὀργάνωση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανὸ Α΄ (527- 565): Ἡ περίπτωση τῆς Quaestura Iustiniana Exercitus, [Ἑταιρεία Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν 22], Θεσσαλονίκη 2009, σ. 36 κ.ἑ.
11. J. F. Haldon, Byzantine Praetorians, [Ποικίλα Βυζαντινά, 3], Bonn 1984, σ. 271.
12. J. F. Haldon, Byzantine Praetorians σ. 273 καὶ σημ. 777 (σ. 544).
13. Βλ. Ἀ. Γκουτζιουκώστας Ξ. Μονίαρος, Quaestura exercitus, σ. 64, σημ. 203 μὲ βιβλιογραφία.
14. E. Stein, Histoire du Bas-Empire, τ. II, Paris Bruxelles Amsterdam 1949, σ. 747-748 καὶ σημ. 1.
15. Βλ. V. Besevliev, Spatgriechische und spatlateinische Inschriften aus Bulgarien, Berlin 1964, ἀρ. 198 (Armatus) (σ. 575-576) καὶ ἀρ. 227 (Solomon) (σ. 582).
16. J. F. Haldon, Byzantine Praetorians, 144. Τοῦ ἰδίου, Economy and Administration, στὸ The Cambridge Companion to the Age of Justinian, ἔκδ. M. Maas, Cambrigde 2005, σ. 51. 17. V. Besevliev, Inschriften, ἀρ. 198.
18. V. Besevliev, Inschriften, ἀρ. 227.
19. Βλ. καὶ E. Stein, Histoire II, σ. 747-748 καὶ σημ. 1, ὅπου ὁ ἐρευνητὴς ὑποστηρίζει ὅτι ἡ ἀνασύσταση τοῦ βικαρίου Θράκης ἀποτε- λεῖ ἔργο μᾶλλον τοῦ Ἰουστινιανοῦ καὶ συν- δέει τὴν ἀνασύστασή του μὲ τὴν κατάργηση τοῦ πραίτωρα Θράκης. 20. Βλ. γιὰ τὰ σφραγιστικὰ δεδομένα καὶ τὶς σχετικὲς ἐκδόσεις Ἀ. Γκουτζιουκώστας, Διοί- κηση Θράκης, σ. 119-121. Ἀ. Γκουτζιουκώ- στας – Ξ. Μονίαρος, Quaestura exercitus σ. 63 σημ. 201. 21. Βλ. γιὰ αὐτὴ τὴ μεταρρύθμιση τοῦ Ἰου- στινιανοῦ Ἀ. Γκουτζιουκώστας Ξ. Μονίαρος, Quaestura exercitus. 22. J. F. Haldon, Byzantine Praetorians, σ. 144.