Η «Αγία Δύναμις», Μετόχι της Ιεράς Μονής Πεντέλης

ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ 8 ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ 7

Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως 15-17 και Πεντέλης 2, κάτω από το κτίριο όπου παλαιά στεγαζόταν το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Πρόκειται για μικρή καμαροσκέπαστη βασιλική και η ανέγερση της τοποθετείται στον 16ο αι. Πιθανότατα να έχει κτισθεί, όπως και άλλες εκκλησίες της περιοχής, επάνω στα ερείπια του Ναού του ενδοξοτέρου ήρωα (ημίθεου και κατόπιν θεού) της Ελληνικής Μυθολογίας Ηρακλή.

Εξωτερικά στο ανατολικό μέρος διακρίνεται μία ημικυκλική αψίδα και εσωτερικά άλλες δύο, από τη μια και την άλλη πλευρά της. Στους τοίχους, όπου διασώζονται στοιχεία από παλαιές αγιογραφίες που είχε, στο μεσαίο διάζωμα διακρίνονται δεξιά η αγία Κυριακή, η άγια Αικατερίνη, η αποτομή της κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου, η αγία Φιλοθέη κ.α. και αριστερά ο άγιος Ιερόθεος, ο άγιος Διονύσιος, ο άγιος Δημήτριος κ.α.

Κάτω από το δάπεδο του Ιερού Βήματος υπάρχει μεγάλη υπόγεια σπηλιά, βάθους περίπου 15 μ., και συνεχίζει μεγάλη στοά, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, φθάνει ως την Καισαριανή(!). Αργότερα, το 1963, επάνω από τη θύρα εισόδου κατασκευάστηκε μονόλοβο κωδωνοστάσιο. Την εκκλησία παλαιότερα περιέβαλλαν διάφορα κτίσματα, αναγκαία για τη λειτουργία του Μετοχίου, τα όποια όμως κατεδαφίσθηκαν μετά την Απελευθέρωση, όταν έγινε η διάνοιξη της οδού Μητροπόλεως.

Η γειτονιά, όπου η εκκλησία, λεγόταν Ροδακιό (υπάρχει και σχετικό δημοτικό τραγούδι) και γι’ αυτό το Μετόχι λεγόταν «Μετόχι του Ροδακιού» η «Παναγία Μεντελιώτισσα» (από το όνομα Πεντέλη/Μεντέλη).

Πήρε το όνομα «Αγία Δύναμις», γιατί σ’ αύτη κατέφευγαν οι επίτοκες Αθηναίες για να πάρουν προστασία και δύναμη και να φέρουν καλά τα παιδιά τους στον κόσμο γι’ αυτό και ο εορτασμός του ναού τελείται στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Γενεσίου της Θεοτόκου. Η «Αγία Δύναμις» συνδέεται όμως και με την εθνική μας Ιστορία.

Ωστόσο η ιστορία φανέρωσε και μια άλλη κρυφή, αλληγορική έννοια της επωνυμίας «Αγία Δύναμη»: ο ναΐσκος αυτός αποτέλεσε κατά την  Επανάσταση  του 1821 ουσιαστική Δύναμη για τους Έλληνες αγωνιστές. Λίγο πριν από την επανάσταση του 1821, όπως διασώζει ο τότε ηγούμενος της Μονής Πεντέλης Κύριλλος Δέγλερης, σε κτίσμα του Μετοχίου πυροτεχνουργός (ο Μαστροπαυλής) κατεσκεύαζε πυρομαχικά για λογαριασμό των Τούρκων που βρίσκονταν οχυρωμένοι στο Κάστρο. Όμως, στα χέρια των Τούρκων έφτανε μόνο ο μικρός αριθμός πολεμοφοδίων που παρασκευάζονταν με βραδύ ρυθμό κατά τη διάρκεια της μέρας. Το μεγαλύτερο μέρος των πυρομαχικών, τα οποία παρασκευάζονταν με πυρετώδεις ρυθμούς τη νύχτα, παραλάμβανε το πρωί κρυφά, μέσα στο κοφίνι με τα άπλυτα, η κυρά Μανώλαινα Μπινιάρη, η οποία τα μετέφερε ως τον Ιλισό, στην πηγή της Καλλιρρόης. Από εκεί, το μπαρούτι και τα φυσέκια μεταφέρονταν από έμπιστα πρόσωπα στο Μενίδι, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι επαναστάτες για την εξέγερση της 25ης Απριλίου του 1821.

Ακόμη, στον υπόγειο χώρο της εκκλησίας, οι πατέρες της Μονής είχαν κρύψει, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, για ασφάλεια ιερά λείψανα, πολύτιμα άμφια και σκεύη, καθώς και σιγίλλια πατριαρχικά και τουρκικά διατάγματα που αφορούσαν προνόμια της Μονής, πλην όμως καταστράφηκαν όλα από τις φοβερές φθορές που υπέστη η πόλη και το εκκλησάκι από τις ορδές του Ομέρ Βρυώνη.

Η επαναστατική Δύναμη, όμως που παρείχε το Μετόχι, δεν εξαντλήθηκε εκεί. Διοχετεύτηκε μέσα από πολλούς δρόμους και κάποιοι από αυτούς ήταν μυστικοί. Κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναού υπάρχει μια σκάλα που κατεβαίνει προς τα κάτω. Σε βάθος 15 μέτρων, υπάρχει ένας μεγάλος υπόγειος χώρος, σαν σπηλιά. Το χώρο αυτό, στα χρόνια του Αγώνα, χρησιμοποιούσαν οι καλόγεροι της Μονής, σαν εργαστήριο, όπου κατασκεύαζαν πυρίτιδα, σφαίρες και φυσέκια. Στη συνέχεια, μετέφεραν τα πυρομαχικά μέσω μιας υπόγειας στοάς που ξεκινά από τον υπόγειο αυτό χώρο και καταλήγει κάπου κοντά στο σημερινό σκοπευτήριο της Καισαριανής. Εκεί τα παραλάμβαναν χωριάτες με μουλάρια και τα μετέφεραν στους Αγωνιστές, ενώ οι καλόγεροι επέστρεφαν σο υπόγειο εργαστήριό τους.

Έτσι η επωνυμία του Ναού της Γεννήσεως της Θεοτόκου «Αγία Δύναμις» οφείλεται, κατόπιν ευρείας αποδοχής του λαού:

α) στη Δύναμη της επιτόκου γυναίκας που παίρνει από την εικόνα της Γεννήσεως της Θεοτόκου, προκειμένου να φέρει στον κόσμο παιδί, μια νέα ζωή,

β) στη Δύναμη του ήρωα Ηρακλή ,

γ) στα χρόνια της επανάστασης του 1821 στη Δύναμη του Έλληνα αγωνιστή και

δ) σήμερα στα χρόνια της αποδυνάμωσης, της χαλάρωσης, της διάβρωσης, της διάλυσης, της σήψης, της μόλυνσης και της ρύπανσης (οικογενειακής, κοινωνικής, πνευματικής, ηθικής, περιβαλλοντικής, ατμοσφαιρικής) η «Αγία Δύναμη» αποτελεί τη δύναμη της ψυχής, την ενδυνάμωση την πνευματική, την αντίσταση την ηθική του κάθε ευλαβούς ταπεινού προσκυνητή.

Ο χώρος αυτός κάτω από το ιερό της Αγίας Δύναμης, όπως και η στοά που ξεκινά από αυτόν, δηλώνει την προγενέστερη ύπαρξη υπόγειας ζωής. Τους τοίχους του κοσμούν παλιές τοιχογραφίες και σκαλισμένες παραστάσεις πουλιών, φύλλων αμπέλου και αγγέλων που κρατούν ρομφαίες. Όλα δείχνουν πως πρόκειται για κάποιον τόπο λατρείας. Μικρές κολώνες, σπασμένες ή γερμένες στο έδαφος, ανάγουν χρονολογικά ακόμη πιο πίσω, στην αρχαιότητα, ίσως στο Ναό του Ηρακλή. Η ύπαρξη αρχαϊκών στοιχείων, άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό πολλών ναών της Τουρκοκρατίας, αφού για την κατασκευή τους χρησιμοποιούνταν ανάγλυφα κομμάτια παλαιοτέρων ναών, αρχαία ή, αργότερα, χριστιανικά. Συγκεκριμένα, η εξωτερική θύρα της Αγίας Δυνάμεως φέρει μαρμάρινο πλαίσιο με χριστιανικά σύμβολα. Ο ναός φέρει γενικότερα την αρχιτεκτονική της εποχής της Τουρκοκρατίας. Είναι μια μικρών διαστάσεων μονόκλιτος βασιλική με ξύλινη στέγη, για την κεράμωση της οποίας χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι κοίλοι στρωτήρες και σωληνωτοί καλυπτήρες. Η όψη του ιερού είναι κυκλική. Στην ανατολική πλευρά του ναού διαγράφονται τρεις ημικυκλικές αψίδες. Η κεντρική είναι μεγαλύτερη και εξέχει, ενώ οι δυο μικρότερες, πλάγιες αψίδες εγγράφονται στο εσωτερικό του τοίχου. Τα παράθυρα είναι στενά σαν πολεμίστρες, ενώ η θύρα βρίσκεται στο μέσο του δυτικού τοίχου και φέρει μαρμάρινο πλαίσιο.

Μπαίνοντας ο προσκυνητής αντικρίζει επί του βορείου τοίχου, με σειρά από την είσοδο προς το ιερό, τις τοιχογραφίες της Αγίας Μαρίνας, της Αγίας Ειρήνης, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Διονυσίου και του Αγίου Ιεροθέου. Στον νότιο τοίχο και με σειρά από το ιερό προς την έξοδο απεικονίζονται η Αγία Φιλοθέη, η Αποτομή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, η Αγία Αικατερίνη και η Αγία Κυριακή. Στον Ιερό Ναό επίσης φυλάσσεται το ιερό Λείψανο του Αγίου Νικολάου του Πλανά, του σύγχρονου Αγίου της Εκκλησίας μας, το οποίο μπορεί ο προσκυνητής επισκέπτης εύκολα να ασπαστεί και να λάβει ευλογία. H ασημένια λάρνακα, στην οποία τοποθετήθηκαν τα ιερά και θαυματουργά Λείψανα του Αγίου Νικολάου του Πλανά την 29 Αυγούστου του 1992 σήμερα βρίσκεται στο δεξιό κλίτος του Ιερού Ναού του Αγίου Ιωάννου επί της οδού Βουλιαγμένης, όπου εφημέρευε.

Σήμερα ο Ναΐσκος παράλληλα με το κατά το πρόγραμμα της Ιεράς Μονής Πεντέλης ημέρας και ώρας ιεράς εξομολογήσεως, Αγίου Ευχελαίου, Παρακλήσεων, λειτουργεί κάθε Σάββατο και Κυριακή, κάθε Δεσποτική και Θεομητορική εορτή και σε κάθε πανσέβαστη μνήμη εορταζομένου αγίου εκάστου μηνός. Ας σημειωθεί τέλος ότι, σύμφωνα με τον Νικηφόρο Κάλλιστο, εκκλησία με το όνομα «Αγία Δύναμις» υπήρχε και στην Κωνσταντινούπολη. ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ 14 ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ 12                            ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ 10   ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ 15 Πηγή Υλικού: –          Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Τερζής, Η «Αγία Δύναμις», Μετόχι Ιεράς Μονής Πεντέλης –          www.iaath.gr