ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Τὴν σκοτεινὴ περίοδο τῆς τουρκοκρατίας, εὐδόκησε ὁ Θεὸς νὰ τὴ φωτίσουν πνευματικὲς προσωπικότητες, λαμπροὶ πνευματικοὶ φάροι, ἐφάμιλλοι τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας. Μιὰ τέτοια φωτεινὴ προσωπικότητα ὑπῆρξε ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Γραικός, ὁ φωτιστῆς τῶν Ρώσων. Τὴν προσωνυμία του «Γραικός» την ἔδωσαν οἱ Ρῶσοι (Μαξίμ Γκρέκ), λόγῳ τῆς ἑλληνικῆς καταγωγῆς του.
Γεννήθηκε στὴν Άρτα τὸ 1470 καὶ τὸ βαπτιστικό του ὄνομα ἦταν Μιχαὴλ Τριβώλης. Οἱ γονεῖς τοῦ Μανουήλ καὶ Εἰρήνη,Εἰρήνῃ, ἦταν πλούσιοι καὶ καταγόταν ἀπὸ τὴν ἐπιφανῆ βυζαντινὴ οἰκογένεια Τριβώλη, ἡ ὁποία καταγόταν ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στὴν αὐλὴ τοῦ Δεσπότη τοῦ Μυστρᾶ Θωμᾶ Παλαιολόγου καὶ οἱ ὁποῖοι μετὰ τὴν πτώση τοῦ Δεσποτάτου, ἐγκαταστάθηκαν στὴν Άρτα. Οἱ γονεῖς του, εὐσεβεῖς ἄνθρωποι, τοῦ ἐνέπνευσαν βαθειὰ πίστη στὸ Θεὸ καὶ ἀγάπη γιὰ τὴν Ἐκκλησία.
Τὰ πρῶτα γράμματα τὰ ἔμαθε στὴν Άρτα καὶ σὲ ἡλικία 14 ἐτῶν στάλθηκε στὴν Κέρκυρα νὰ σπουδάσει κοντὰ στὸν λόγιο θεῖο του Δημήτριο Τριβώλη καὶ τὸν ξακουστὸ δάσκαλο Ἰωάννη Μόσχο. Στὴ συνέχεια, λόγῳ τῆς φιλομάθειάς του, ἀναχώρησε τὸ 1492 γιὰ τὴν Φλωρεντία, ὅπου λειτουργοῦσαν φημισμένα ἑλληνικὰ σχολεῖα. Ἐκεῖ κοντὰ στὸν λόγιο διαπρεπῆ δάσκαλο Ἰωάννη Λάσκαρη, σπούδασε Θεολογία, Ἱστορία, Φιλοσοφία καὶ ἔμαθε τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γλῶσσα, τὴ λατινική, τὴν γαλλικὴ καὶ τὴν ἰταλική. Στὴ συνέχεια σπούδασε στὴν περίφημη Πλατωνικὴ Ἀκαδημία, ὅπου δίδασκε ὁ μεγάλος δάσκαλος Μαρσίλιο Φιτσίνο. Μετὰ ἀπὸ τρία χρόνια, μετέβη στὴ Βενετία καὶ συνδέθηκε μὲ φιλία, μὲ τὸν φημισμένο τυπογράφο Άλδο Μανούτιο, ἐκδότη τῶν ἀρχαίων ἑλλήνων συγγραφέων.
Τὸ 1502 ἐπέστρεψε στὴ Φλωρεντία, ὅπου τὸν συνεπῆραν τὰ φλογερὰ κηρύγματα τοῦ δομηνικανού μοναχοῦ Σαβοναρόλα, περὶ κάθαρσης καὶ μετάνοιας καὶ τῆς σκληρῆς κριτικῆς τοῦ κατὰ τοῦ αἱρετικοῦ καὶ διαφθαρμένου παπισμοῦ. Ἀλλὰ μετὰ τὴν καταδίκη τοῦ ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Ἐξέταση καὶ τὴν θανάτωσή του στὴν πυρά, ὁ νεαρὸς αρτινός πῆρε τὴν ἀπόφαση νὰ ἐγκατασταθεῖ στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἐγκαταστάθηκε στὴ Μονὴ Βατοπεδίου καὶ ἔγινε μοναχός, λαμβάνοντας τὸ ὄνομα Μάξιμος. Ἦταν 35 ἐτῶν. Ἐκεῖ ἐπιδόθηκε μὲ πάθος στὴ μελέτη τῶν πατερικῶν κειμένων, στὴν πλούσια βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς. Διαπίστωσε τὴν γνησιότητα τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ἔτσι ἀπέβαλλε τὶς δυτικὲς δοξασίες καὶ τὶς ἐπιδράσεις τοῦ ἀπὸ τὶς ἄθεες οὐμανιστικὲς ἰδέες. Πῆρε δὲ τὴν ἀπόφαση νὰ κηρύξει, καταγγέλλοντας στοὺς ὀρθοδόξους, τὶς παπικὲς κακοδοξίες, γιὰ νὰ τοὺς προφυλάξει ἀπὸ τὶς ἀνελέητες πιέσεις καὶ τὴν προπαγάνδα τῶν παπικῶν στὴν Ἑλλάδα. Εἶναι γνωστὸ πὼς παπικοὶ καὶ προτεστάντες «ἱεραπόστολοι» (μισιονάριοι) ἀσκοῦσαν πιεστικὸ προσηλυτισμὸ στὴν Ἑλλάδα, καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας. Κάνοντας συχνὲς περιοδεῖες στὴ Μακεδονία καὶ στὰ βενετοκρατούμενα νησιά, κήρυττε μὲ θέρμη τὴν σώζουσα ὀρθόδοξη πίστη καὶ στήριζε τοὺς ὀρθοδόξους.
Ἀσκοῦνταν στὴν ἀρετὴ καὶ ἦταν φιλακόλουθος, καὶ δὲν ἄργησαν νὰ γίνουν γνωστὲς οἱ ἀρετές του καὶ νὰ ἐκτιμηθεῖ ἡ μεγάλη μόρφωσή του. Στὰ 1515 ὁ μέγας ἡγεμόνας τῆς Μόσχας Βασίλειος Ιβάνοβιτς, γιὸς τῆς Σοφίας Παλαιολογίνας, ζήτησε ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο νὰ μεταβεῖ στὴ Ρωσία ὁ λόγιος μοναχὸς Σάββας Βατοπεδινός, γιὰ νὰ διορθώσει τὰ λειτουργικὰ βιβλία, τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὰ συγγράμματα τῶν Πατέρων, τὰ ὁποῖα εἶχαν μεταφραστεῖ μὲ σοβαρὰ λάθη παλιότερα. Ὅμως ὁ μοναχὸς Σάββας ἦταν γέρος καὶ ἄρρωστος καὶ ἀντ’ αὐτοῦ στάλθηκε ὁ Μάξιμος. Παίρνοντας μαζί του τοὺς μοναχοὺς Νεόφυτο καὶ Λαυρέντιο,
οἱ ὁποῖοι γνώριζαν τὴ ρωσικὴ γλῶσσα, ἔφτασαν στὴ Μόσχα στὰ 1518, γενόμενοι δεκτοὶ μὲ τιμὲς ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα Βασίλειο καὶ ἀνέλαβαν τὸ ἐπίπονο ἔργο τους.
Πέρα ἀπὸ τὶς διορθώσεις, ἔκαμαν καὶ νέες μεταφράσεις ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ στὴ ρωσική. Ἄρχισαν ἀπὸ τὸ Ψαλτήρι, μαζὶ μὲ τὰ σχόλια τῶν Ἑλλήνων Πατέρων, τὸ ὁποῖο ἔγινε ἐνθουσιωδῶς δεκτὸ ἀπὸ τοὺς Ρώσους. Στὴ συνέχεια ἔκαναν μετάφραση καὶ διορθώσεις στὴν Ἁγία Γραφὴ στοὺς Ἀποστολικοὺς Κανόνες, στοὺς Κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων, στὶς Ὁμιλίες τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου καὶ σὲ πολλὰ λειτουργικὰ βιβλία. Τὸ ἔργο κράτησε 17 μῆνες καὶ ὁ Μάξιμος ζήτησε νὰ γυρίσει στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ὅμως ἡ ἐπιμονὴ τοῦ ἡγεμόνα καὶ τῶν Ρώσων τον κράτησαν γιὰ πάντα στὴ Ρωσία, θεωρούμενος ὡς σπάνια πνευματικὴ προσωπικότητα, χρήσιμη γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴ ρωσικὴ κοινωνία.
Ὅμως ἡ διαμονή του στὴ μεγάλη αὐτὴ χώρα δὲν ἔμελλε νὰ εἶναι ἤρεμη. Ὁ Μάξιμος, ἐμφορούμενος ἀπὸ τὴ γνήσιο ὀρθόδοξο φρόνημα καὶ ἀπὸ ελευθερόφρονα χαρακτῆρα, ἄρχισε νὰ στιγματίζει τὰ κακῶς ἔχοντα στὴν ρωσικὴ Ἐκκλησία καὶ κοινωνία. Μάλιστα στὰ 1525, ὅταν ἀντιτάχτηκε στὴ κτήση μεγάλης μοναστηριακῆς περιουσίας, ἄρχισαν οἱ διώξεις ἐναντίον του. Ἐπίσης, ὅταν ἔλεγξε τὸν νέο ἡγεμόνα, διότι χώρισε τὴ νόμιμη σύζυγό του καὶ παντρεύτηκε μιὰ Λιθουανή παπική, συνελήφθηκε καὶ κλείστηκε σὲ φυλακή, μὲ ψεύτικες κατηγορίες, ὅτι δῆθεν ἦταν πράκτορας τῶν τούρκων στὴ Ρωσία καὶ πὼς ὑποδαύλιζε τὴ διακοπὴ σχέσεων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου μὲ τὴ Ρωσικὴ Ἐκκλησία. Τοῦ ἀπαγόρευσαν μάλιστα καὶ τῇ Θεία Κοινωνίᾳ!
Πέρασε ἕξι φρικτὰ χρόνια στὴν πιὸ ἀπάνθρωπη φυλακὴ τῆς Ρωσίας, ὑπομένοντας τὶς φοβερὲς συνέπειες μὲ ἰώβειο ὑπομονή. Στὰ 1531 επαναλήφτηκε ἡ δίκη, ὅπου τὸν καταδίκασε σὲ ἰσόβια κάθειρξη καὶ κλείστηκε στὴ Μονὴ Ότροτς, κοντὰ στὴν πόλη Τβέρη. Ὅμως ὁ τοπικὸς ἐπίσκοπος Δανιήλ του φέρθηκε μὲ ἀγάπη καὶ τοῦ ἁπάλυνε τὸν πόνο. Στὰ 1539 τοῦ ἐπετράπη ἡ Μετάληψη τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Μάταια Πατριάρχες, ἐπίσκοποι καὶ ἄλλες προσωπικότητες ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὶς ἄλλες ὀρθόδοξες χῶρες, προσπαθοῦσαν νὰ τὸν ἀπελευθερώσουν.
Τελικὰ ἀπελευθερώθηκε στὰ 1549 καὶ ἀπεσύρθη στὴ Μονὴ τῆς Ἁγίας Τριάδος Ζαγκόρσκ, ἔξω ἀπὸ τῇ,τή Μόσχα, ὅπου, τσακισμένος ἀπὸ τὶς κακουχίες, κοιμήθηκε εἰρηνικὰ στὶς 21 Ἰανουαρίου τοῦ 1560, σὲ ἡλικία 90 ἐτῶν, ἀφήνοντας ἕνα τεράστιο συγγραφικὸ ἔργο. Στὴ συνείδηση τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ θεωροῦνταν ἅγιος καὶ ἀπὸ τὸν 17ο αἰῶνα, τὸν τιμοῦσαν ὡς μάρτυρας τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὅμως ἡ ἐπίσημη αγιοκατάταξή του ἔγινε τὸ 1988. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 21 Ἰανουαρίου καὶ τεμάχιο τοῦ ἱεροῦ του λειψάνου μεταφέρθηκε στὴν γενέτειρά του Άρτα τὸ 1997.