Βασιλείου Ευστρ. Ναζλή
Υποστρατήγου ΕΛ.ΑΣ ε.α
Πτυχιούχου Νομικής
14 Σεπτεμβρίου 1922, ημέρα μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής. Φέτος συμπληρώνονται 90 χρόνια, από τον ζοφερό εκείνο καιρό της μεγάλης καταστροφής και του ξεριζωμού του Μικρασιατικού και του Θρακιώτικου ελληνισμού, από τις προαιώνιες πατρογονικές εστίες του.
Οι παππούδες μας και η πρώτη γενιά των ξεριζωμένων και κατατρεγμένων προσφύγων, οι γονείς μας, βίωσαν άμεσα τον πόνο των χαμένων μα αλησμόνητων πατρίδων τους.
Οι παππούδες μας, από πολλά χρόνια, δεν υπάρχουν πια στη ζωή, πολλοί έχασαν και τους γονείς τους, λίγοι έχουν απομείνει πια.
Εμείς, η δεύτερη γενιά και τα παιδιά μας τρίτη γενιά (και σε λίγο τα εγγόνια μας)ΔΕΝ ξεχνούμε τον πόνο και το δάκρυ, που έχυσαν ενθυμούμενοι τον γενέθλιο τόπο τους, στις διηγήσεις τους προς εμάς, το καμάρι και το μέλλον τους!
Οι περισσότεροι πέθαναν με το όραμα της επιστροφής στα πατρογονικά <<παραδείσια>> χώματα, ως έλεγαν και με το όνομα της ΠΑΤΡΙΔΑΣ, στην τελευταία επίγεια πνοή τους.
Τον πόνο και την νοσταλγία τους αυτή τα βιώσαμε εμείς οι νεότεροι, βλέποντάς τους να νιώθουν ΑΝΕΣΤΙΟΙ κι ας απέκτησαν περιουσίες, πλούτη, αγαθά, εδώ στον τόπο μας.
Πάμπολλα βιβλία έχουν γραφεί έκτοτε μέχρι τις μέρες μας και θα γράφονται, ως πικρό και γλυκό μνημόσυνο σε κάτι που <<χάθηκε>> αλλά ΔΕΝ λησμονιέται.
Με την γραφίδα μου κι εγώ, αφιερώνω το παρόν στον πατέρα μου που ζεί, σ’ όλους τους πρόσφυγες, σαν σπονδή στους χιλιάδες πρόσφυγες, που δεν υπάρχουν πια στη ζωή και σ’ αυτούς που έχασαν τη ζωή τους με διάφορους (και κυρίως βίαιους) τρόπους, εκεί στο μακρινό και λατρεμένο τόπο τους, για να θυμόμαστε όλοι οι επιγενόμενοι της φωτεινής τους παρουσίας, αλλά και της τρισχιλιόχρονης ιστορίας μας.
Η ιστορία, η ιστορία μας άφησε τα δακτυλικά της αποτυπώματα πάνω σ’ ολόκληρη την Μικρά Ασία, στις παραλίες, στη θάλασσα, σε κάμπους και εύφορες πεδιάδες και σε δύσβατα και απόκρημνα βουνά.
Ακόμη και τώρα εγκατελειμένα κτίρια με τις σκεπές τους, εκκλησίες και μοναστήρια με τα καμπαναριά τους, λογχίζουν τον θόλο του ουρανού, για να παρακινήσουν τους αγίους να κατέβουν στη γη.
Ένα πανηγύρι γίνεται τούτες τις μέρες στον ουρανό της πατρώας γής, της καθημαγμένης και σταυρωμένης για μας Μικράς-Ασίας, όπου εξαφανίσθηκε ως οντότητα ο πανάρχαιος ελληνισμός.
Ευτυχώς, παντού υπάρχουν τα περίλαμπρα ιστορικά απομεινάρια, (διατηρημένα ή όχι) της παρουσίας του.
Στα ματωμένα εκείνα χώματα, εκατομμύρια ελληνικών ψυχών φτερουγίζουν από βουνά και δάση, κάμπους και ακρογιαλιές και την γαλανή θάλασσα, συμμετέχουν σε παρατεταμένες αγρυπνίες, όπου μοιρολογούν γι’ αυτά που έφυγαν, που σφράγισαν το τέλος.
Αυτές όμως παρούσες, θα διαφεντεύουν τα δίκαια της ιστορίας μας, παντοτινοί τους φύλακες. Μνημόσυνα θα κάνουν σε μάρτυρες και μαρτυρίες των 3000 χρόνων που πέρασαν, αιχμάλωτες του παρελθόντος.
Πορείες διαμαρτυρίας, για την λήθη που προσπαθούν να μας επιβάλλουν.
Σε αντίποδα αυτών, ΕΜΕΙΣ, η συνέχεια εκείνων των ΕΛΛΗΝΩΝ, (γιατί από την πρώτη γενιά των προσφύγων ελάχιστοι ζούν, υπερβάντες τα 90 χρόνια) πρέπει να είμαστε οι κληρονόμοι της μικρασιατικής ιστορίας, αλλά και κληρονόμοι της μικρασιατικής καταστροφής.
Πρέπει να μεταφέρουμε το βαρύ αυτό φορτίο στις πλάτες μας, με ΙΕΡΟ ΚΑΘΗΚΟΝ και να το προσφέρουμε ατόφιο στους απογόνους μας.
Έχουμε καθήκον αυτήν την ιστορική μνήμη να την συντηρήσουμε, γιατί για πολλούς, πάρα πολλούς θα έλεγα <<γέρασε>> και συρρικνώθηκε. Εμείς οι <<πρόσφυγες>> ΔΕΝ πρέπει να ξεχάσουμε, ΔΕΝ ξεχνούμε την ιστορική μας κληρονομιά, άσχετα αν περνούν τα χρόνια. Πιστεύουμε ακράδαντα, ότι το 1922 αποτελεί πλέον ιστορικό ορόσημο, για τον νεοελληνισμό και την δημιουργία του σύγχρονου κράτους.
Για δεκαετίες, την όλη μικρασιατική τραγωδία, την κάλυπτε ένα πυκνό πέπλο αφωνίας, με κυρίαρχο ιδεολογικό πλαίσιο την ΛΗΘΗ και ΜΟΝΟ μέσα στα σπίτια των προσφύγων κυριαρχούσε η ΖΩΣΑ ΙΣΤΟΡΙΑ, με άμεση μεταλαμπάδευση ιστορικών γεγονότων, θρύλων, τραγουδιών και παραδόσεων που αναπολούσε νοσταλγικά, δραματικά και τραγικά την μυριόχρονη ιστορική παρουσία σ’ ολόκληρη την μικρασιατική γη.
Τα αισθήματα του πόνου, της νοσταλγίας, του ξεριζωμού, της μνήμης όλων των χαμένων, διατηρήθηκαν ΖΩΝΤΑΝΑ στον προσφυγικό κόσμο, στις κοινωνίες του και ως κιβωτός παρακαταθήκης καταγράφηκαν και συνεχίζονται να καταγράφονται από μεμονωμένα άτομα, συλλόγους και οργανώσεις για να ενισχύσουν την ατομική, αλλά και συλλογική μνήμη των απογόνων των προσφύγων. Συγχρόνως επιδιώκουν και να ενσωματώσουν τα τότε τραγικά γεγονότα στην εθνική μνήμη του νεώτερου ελληνισμού όχι ως <<συνωστισμό>> στην προκυμαία της Σμύρνης, αλλά ως την χειρότερη καταστροφή μετά την πτώση της Βασιλεύουσας, γιατί έκτοτε έσβησε ο φωτοδότης φάρος του ελληνισμού στην Μικρασιατική γη.
Στις μέρες μας, διάχυτο είναι το γεγονός και πολλοί <<ιστορικοί>> επιδιώκουν, στο όνομα της παγκοσμιοποίησης, να διαρρήξουν τη σχέση του ελληνικού παρόντος με το παρελθόν του ελληνισμού και κυρίως του μικρασιατικού, γιατί ίσως θεωρούν ότι έτσι αποτινάσουν το δυσβάσταχτο βάρος της ιστορίας του. Εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια οι <<ιστορικοί>> αυτοί, κατευθυνόμενοι από εξωγενείς παράγοντες (μήπως και ενδοελληνικούς;;;;;;!!) με σκοπό της προσωπικής και της επιστημονικής τους παρουσίας, την <<αναμόρφωση>> της ιστορίας μας. <<Διδάσκουν>>, με επιστημονικά μεθοδευμένο τρόπο, ότι το παρελθόν μας ντροπιάζει και το παρόν δεν μας εκτιμά.
Έτσι πολλοί άρχισαν να μην εκτιμούν την ιστορία μας, ιδίως του παρελθόντος, της τουρκοκρατίας και του Βυζαντίου.
Οι <<αναθεωρητές>> αυτοί, προσπαθούν να μας πείσουν, ότι στη Σμύρνη έγινε ένας <<συνωστισμός>> και πολλά άλλα παρόμοιας λογικής και αντιλήψεως, ώστε οι νεώτερες γενιές να αποκτήσουν νέα αντίληψη των ιστορικών γεγονότων, διαστρεβλώνοντας τον κοσμοσυστημικό συμβολισμό του μικρασιατικού ελληνισμού, όπως και τη σχέση του με την κοσμοϊστορία του ελληνισμού στο διάβα των αιώνων! Με τον τρόπο αυτό, αγνοούν επιδεικτικά και βάναυσα θα έλεγα την συντριπτική και καταλυτική παρουσία του οικουμενικού ελληνισμού έως τη μικρασιατική καταστροφή.
Στην Μικρά Ασία, ο ελληνισμός υπήρξε οικουμενικά διατεταγμένος· ήταν ο ελληνισμός της οικουμένης, που διατηρούσε καίρια παρουσία και ήταν ο κεντρικός συντελεστής όλων των εξελίξεων, με οικονομική, πολιτισμική και πνευματική υπεροχή, αφήνοντας παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Μαζί με τον ελληνισμό της Θράκης, όλης της Θράκης, διέθετε ακμαία αστικά κέντρα, μια αστική, κοινωνική και πολιτισμική ιδιοσυστασία με οικουμενικά χαρακτηριστικά και μια ηγετική θέση στον γεωπολιτικό χώρο.
Στον χώρο υπήρχε παρούσα η Ελλάδα, η Ελλάδα των ιδεών και των λόγων, προσέφερε μύθους, ήρωες πολιτισμό, που έθρεψαν χορταστικά τις γενιές. Εκεί, πρόσωπα και γεγονότα, άγιοι της θρησκείας μας, αυτοκράτορες και λόγιοι, ήρωες και μάρτυρες της πονεμένης και αφανισμένης ελληνικής πατρίδας, είναι παρόντα σε κάθε γωνιά και εμείς τους έχουμε ζωντανούς στο εικονοστάσι της ψυχής μας αδελφούς μας, θεματοφύλακες των ιερών παραδόσεων της φυλής.
Για τον λόγο αυτό, πρέπει να κηρύσσουμε νοερή επιστράτευση, για να κερδίζουμε τις μάχες της λήθης κατανικώντας τους αιώνες. Να καλπάζουμε πάνω στο κάτασπρο άλογο της φαντασίας και να περιηγηθούμε στην ιστορία και τους θρύλους μας συναπατώντας εκεί τους αθάνατους ήρωές μας. Να προσκυνούμε στις πληγές, αλλά και στο μεγαλείο τους και να τους φέρνουμε χειροπιαστούς, σάρκινους και ολοζώντανους μπροστά μας, ιδανικά πρότυπα, για να μας εμψυχώνουν στην δύσκολη πορεία μας και να μας μεταλαμπαδεύουν την φλόγα της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ.
Πολλοί αντιμετωπίζουν ειρωνικά τη νοσταλγική φιλολογία, αλλά και φιλοσοφία που αναπτύσσεται για τις <<χαμένες>> μα αλησμόνητες πατρίδες, παραβλέποντας ότι η αγάπη και η νοσταλγία γι’ αυτές, έχει πια συναισθηματικό χαρακτήρα. Η ιστορική απόσταση από το 1922 είναι μικρή ακόμη, για να αποστασιοποιηθούμε, γιατί όλα αυτά αποτελούν χειροπιαστά πράγματα για τις νέες γενιές.
Το 1922 είναι ο κύριος τόπος μνήμης για τους απογόνους των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και πρέπει να γίνει και για τους υπόλοιπους Έλληνες. Ήταν και είναι ένα τραυματικό γεγονός, μια απώλεια, μια οριστική έξοδος από πεφιλημένους και προαιώνιους τόπους, με λαμπρή ιστορική πορεία.
Η ανανέωση των μηνυμάτων του παρελθόντος αφορά και τα υποκείμενα της μικρασιατικής καταστροφής, δηλ. τους απογόνους εκείνων των πρώτων προσφύγων, που διεκδικούν ένα νόημα για το παρελθόν στη βάση των δικών τους αναγκών. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν, οι εντατικές και χρόνιες προσπάθειες καταγραφής, ανάδειξης και διατήρησης της πολιτισμικής και ιστορικής μνήμης των προσφύγων. Διασκορπισμένες είναι σ’ ολόκληρη την Ελλάδα περιοχές που φέρουν ονοματοθεσίες του χώρου της Μ.Α. σε πόλεις, χωριά, δρόμους και πλατείες, που διατηρούν και ανατροφοδοτούν την μνήμη των τόπων καταγωγής των προσφύγων και την δραματική κατάληξη της πορείας ενός αυτόχθονα ενιαίου και συνεκτικού ελληνισμού προς τον οριστικό ξεριζωμό. Οι διαφορετικές γενιές των προσφύγων, με τις τραγικές ιστορικές αφηγήσεις που έχουν ακούσει από τους δικούς τους, τα γεγονότα εκείνα τα θεωρούν πλέον δικές τους εμπειρίες, ως δική τους οριστική απώλεια του γενέθλιου τόπου και της περιουσίας τους. Με τον τρόπο αυτό συνδέθηκαν φαντασιακά με τους συγκεκριμένους τόπους καταγωγής και καλλιέργησαν πτυχές ενός μακρινού, τοπικού πολιτισμού για να αποτρέψουν την εξασθένηση της προσφυγικής, αλλά και της μικρασιατικής μνήμης, της οικογενειακής και τοπικής της ιστορίας.
Δημιουργήθηκαν μνημονικοί τόποι, σύμβολα – θεσμοί, που προσπάθησαν να μετασχηματίσουν το τραύμα της <<προσφυγιάς>> σε ιερή παρακαταθήκη.
Δυστυχώς τούτες τις μέρες που η χώρα δυσκολεύεται και οι κάτοικοί της δεινοπαθούν, θα βρεθούν πάλι <<φωνές>>, που θα αμφισβητήσουν προφορικά και γραπτά την γενοκτονία που συντελέσθηκε με σαθρά και ανόητα και οπωσδήποτε αντιεπιστημονικά επιχειρήματα, προσπαθώντας να υποβαθμίσουν το μέγεθος της τραγωδίας, σ’ ένα απλό συμβάν που συνέβη στα τόσα στο διάβα της ιστορίας μας. Σήμερα, πάρα πολλοί πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και πνευματικοί ταγοί της Τουρκίας δέχονται ανεπιφύλακτα τον όρο γενοκτονία και την αποδεικνύουν κι’ όλας με επίσημα ιστορικά τους έγγραφα κρίνοντας τον τότε επικρατούντα οθωμανικό εθνικισμό και την σημερινή τουρκική μετεξέλιξη του.
Δεν προσπαθούμε να υποδαυλίσουμε φανατισμούς ούτε μίση, που πλέον έχουν σβήσει και ευτυχώς λησμονηθεί, ΔΕΝ πρέπει όμως να λησμονιέται η ιστορία και η πραγματικότητα. Έμπρακτο αποτέλεσμα είναι η επίσκεψη πολλών Ελλήνων στην Τουρκία για να γνωρίσουν και να προσκυνήσουν τα μέρη των πατεράδων τους, αλλά και οι αδελφοποιήσεις πόλεων με πρωτοβουλία αυτοδιοικητικών.
Πρέπει να γνωρίζουμε όλοι ότι ο ελληνισμός ΔΕΝ αποτελεί απλώς ιστορία, διδάσκει το μέλλον, μπορεί να εμπνεύσει το παρόν και τις εξελίξεις και αυτό στις μέρες μας τρομάζει πολλούς και δυστυχώς και πολλούς <<μικροέλληνες>>.
Για όλα τα παραπάνω που προανέφερα αφιερώνω στους γονείς μου, σε όλους τους γονείς προσφυγικής καταγωγής το παρακάτω πόνημα.
“ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ”
Πατέρα μου,
σκύψε πάνω στο βάθος της θάλασσας,
εκεί θα δεις!
Ο ιδανικός σου τόπος, δεν χάθηκε,
δεν ξεχάσθηκε,
η θύμησή του, θα σε παραπέμπει σε ικρίωμα,
η αχνάδα του,
μέσα στο φως, θα φαίνεται, του σβησμένου φεγγαριού,
σα σημάδι,
που αν δεν θέλεις, δεν το ξεχωρίζεις
σα δρόμο,
που οδηγεί στον ψυχικό μας πλέον τόπο,
ανάμνησης, απαντοχής και λύτρωσης,
σαν τόπο τραγικού νόστου,
που σίγουρα,
τα μίση, οι φόνοι, δεν θα ζούνε
σε ατέρμονη ανταπόδοση,
τα μάτια,
δε θα μεγαλώνουν στην αναπάντεχη φρίκη,
το μυαλό όμως,
θα ζει γαντζωμένο σ’ ένα σώμα,
στο τόπο της ιδανικότητας,
εσύ,
δε θα ‘σαι σιωπηλός
δεν θα μένεις άφωνος, σε μια μυθική Οδύσσεια,
χωρίς ο νόστος να’ χει τέλος
με αναφορές σε πρόσωπα, τοπία,
αποσπασματικές εικόνες κα καταστάσεις,
σ’ όλη σου την φθαρτή ζωή,
στον νόστο σου,
θα σε περιμένουν νέα δεινά
της εγκατάλειψης, του άγνωστου, του πόνου,
στη χώρα σου, που πλέον ξέχασες,
πως ήτανε, πως θα’ θελες, πως βρήκες.
Οι οικείοι σου θαμμένοι, σ’ άγνωστους,
διασκορπισμένους τόπους, κοντά σου
“μακρυά” σου θα’ ναι.
Τα πράγματά σου,
άλλοι θα διαφεντεύουν,
σε μια αναπαραγωγή βίας σε κύκλο.
Τη μυγδαλιά π’ αγάπησες,
δεν θα βρεις,
θα’ ναι από χρονιά ξεραμένη,
κι ο μιναρές στη γειτονιά σου,
σα κάμα φονική
στα σπλάχνα σου θα μπαίνει με μανία.
Δίχως κραυγή, με προσμονή,
θα δέχεσαι το μοιραίο,
ο σαγηνευτικός τόπος,
δε θα’ ναι πια δικός σου,
βέβηλα πόδια τον πατούνε μόνιμα,
κι αμαρτωλά χέρια τρυγούνε τις ομορφιές του
Δροσιά,
δε θα’ βρεις στα πλατάνια του,
τα δροσερά νερά του,
κάρβουνα θα καιν τα σωθικά σου,
ξένος είσαι,
σε ξένους πλέον τόπους
η δυστυχία σου, βαριά ασήκωτη,
δεν πρέπει να σε καταβάλλει όμως,
μη ζήσεις πλέον σε κόσμους
άχρονους και εξωπραγματικούς,
ανέστιος,
τη ζωή σου όλη θα περάσεις,
“καθ’ οδόν”,
ο κύκλος έχει κλείσει.
Πέτρες δεν θα χρειαστείς να κουβαλάς,
στου Σίσυφού σου το βουνό,
ο ύπνος σου πρέπει να χει λυτρωμό,
νόμιμος κληρονόμος μη λογάς,
πως θα’ σαι στο τίποτε,
παράνομοι διεκδικητές, τα καταπάτησαν όλα,
χωρίς ντροπή,
σ’ όνειδος του κόσμου,
ζήσε λοιπόν στη “λησμοσύνη” σου,
τον τόπο σου δεν θ’ αναγνωρίσεις,
πέρασαν πια χρόνια ενενήντα,
είναι πλέον όλα πεθαμένα,
τα θερισμένα κεφάλια, τα πεθαμένα χέρια,
τα μάτια είναι πλέον σκοτεινά,
το αίμα στέρεψε στο πότισμα της γης,
που άλλοι τώρα απολαμβάνουν
το “πέτρινο” σου τόπο να θυμάσαι,
πέτρωσαν τα χωράφια, πέτρινα τα ζώα,
ρυτιδιασμένα πέτρινα βουνά και κάμποι,
μαρμαρωμένα χαμόγελα,
μαρμαρωμένων εφήβων, κορασίδων,
δεν περιμένουν τον μαρμαρωμένο βασιλιά,
τους κούρασε, τους λύγισε, η αναμονή,
κολώνες και αγάλματα
τρούλους εκκλησιών κι ερείπια μοναστηριών,
μόνο θα βλέπεις
σε μια ανεξέλεγκτη δύναμη που πέρασε,
σε καταστροφική έκρηξη κι αφανισμό
ζήσε στη σκιά του “καραβιού”,
που αλλού σε μεταφέρει,
τα υλάγματα των λύκων
δε θ’ ακούς!
“Διεμερίσαντο τα ιμάτια αυτοίς
και επ’ αυτών έβαλον κλήρον”!
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ.
Το ανωτέρω κείμενο γράφηκε ως αντίλογος για τις στρατηγικές δημιουργίας <<πολιτισμών λήθης>> που εκτρέπουν τα υποκείμενα από την αναγνώριση των βίαιων περιστατικών ή φαινομένων, καθησυχάζουν συνειδήσεις, υποβαθμίζουν τα θύματα, δημιουργούν συναινέσεις με αποκλειστικό σκοπό να οδηγήσουν στην λήθη.