Γιαννακᾶ Ζαχαρία
Φιλολόγου
Η ελληνικότητα της Μακεδονίας μαρτυρείται ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., όταν ο γνωστός σε όλους ιστορικός και γεωγράφος, Ηρόδοτος, αναφέρει ξεκάθαρα ότι οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες. Έναν αιώνα περίπου αργότερα θα ξεκινήσει την εκστρατεία του από τη Μακεδονία ο Μέγας Αλέξανδρος, γιος του βασιλιά Φιλίππου του Β΄ και μαθητής του κορυφαίου δασκάλου και φιλοσόφου της Αρχαιότητας, του Αριστοτέλη. Ο Μέγας Αλέξανδρος θα κατακτήσει σχεδόν όλο τον τότε γνωστό κόσμο, θα φτάσει στα βάθη της Ανατολής, μέχρι τις σημερινές Ινδίες, ενώ η φήμη που θα τον συνοδεύει παντού θα είναι αυτή του ημίθεου. Η κατάκτηση των περιοχών αυτών από τον Έλληνα στρατηλάτη εξυπηρετούσε το σχέδιο της Θείας Οικονομίας, καθώς η καθολική διάδοση της ελληνικής γλώσσας θα ανοίξει το δρόμο για τη μετέπειτα διάδοση του Ευαγγελίου και τη μετάβαση των ανθρώπων της Ανατολής από το σκότος της ειδωλολατρίας και δεισιδαιμονίας στο φως της αποκαλυπτικής πίστης και της ευαγγελικής Αλήθειας.
Η ελληνική κυριαρχία στη Μακεδονία θα λάβει τέλος το 168 π.Χ. με τη μάχη της Πύδνας, τότε που ο βασιλιάς Περσέας(γόνος της δυναστείας των Αντιγονιδών) θα συγκρουστεί με τους Ρωμαίους, αλλά θα ηττηθεί, και έτσι θα ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο για την ελληνική ιστορία, αυτό της ρωμαϊκής κατάκτησης. Η υποταγή της Ελλάδας και του μακεδονικού χώρου στους Ρωμαίους θα διαρκέσει λίγους αιώνες, γιατί στη συνέχεια τα ηνία της Ιστορίας θα αναλάβει μια νέα, μεγάλη, ελληνική και χριστιανική Αυτοκρατορία, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Την περίοδο αυτή η Μακεδονία ως κομβική περιοχή στο σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης θα μεγαλουργήσει και με κέντρο τη Θεσσαλονίκη θα διακριθεί στις τέχνες, τα γράμματα, το εμπόριο, την οικονομία και τη θρησκευτική ζωή. Παράλληλα, η Μακεδονία θα αναδείξει μια σειρά από Αυτοκράτορες μέλη της επονομαζόμενης Μακεδονικής Δυναστείας.
Όμως όπως όλα τα πράγματα στη ζωή, έτσι και οι Αυτοκρατορίες έχουν την περίοδο της ακμής τους που τη διαδέχεται νομοτελειακά η περίοδος της παρακμής. Στο κατώφλι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τον 14ο αιώνα βρίσκονται οι Οθωμανοί, οι οποίοι το 1383 με την άλωση των Σερρών καταφέρνουν ένα καίριο πλήγμα στην περιοχή, που θα ολοκληρωθεί λίγα χρόνια αργότερα με την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου (σημερινή πόλη Μπίτολα των Σκοπίων), των Βοδενών (σημερινή Έδεσσα) και άλλων σημαντικών πόλεων. Η Μακεδονία μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα εισέρχεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, μια περίοδος που θα διαρκέσει περίπου πεντακόσια χρόνια και θα σημαδευτεί από πόνο, δάκρυα, σκλαβιά, αλλά με κρυφή πάντα την ελπίδα της απελευθέρωσης στις καρδιές των υπόδουλων Ελλήνων.
Στα μέσα του 19ου αιώνα παρατηρείται στα βαλκάνια μια έντονη κινητικότητα των λαών με σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Στα πλαίσια αυτά αναπτύσσονται εθνικιστικές και αποσχιστικές τάσεις, μία από τις οποίες ήταν και η ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870. Η Βουλγαρία με την υποκίνηση της Ρωσίας και τη σιωπηρή ανοχή της Τουρκίας επιδιώκει την αποκοπή του ομφάλιου λώρου από τη Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, ενώ παράλληλα εγείρει εδαφικές διεκδικήσεις και στο χώρο της Μακεδονίας. Ιδιαίτερα αποθρασύνεται μετά την προσάρτηση το 1885 της Ανατολικής Ρωμυλίας(περιοχή της βόρειας Θράκης εκτεινόμενη περίπου από τη Φιλιππούπολη έως τον Βόσπορο). Η δράση των Βουλγάρων κομιτατζήδων σκορπά τον τρόμο στους Έλληνες της Μακεδονίας, ενώ περισσότερο απειλούνται και βασανίζονται οι δάσκαλοι και οι κληρικοί που διδάσκουν και λειτουργούν στην ελληνική γλώσσα.
Η Ελλάδα μετά τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και τη συντριπτική ήττα που υπέστη, προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της και να ανασυντάξει τις δυνάμεις της. Ιδρύονται σύλλογοι που σκοπό έχουν την ενίσχυση του Μακεδονικού Αγώνα και την υποστήριξη των Ελλήνων της Μακεδονίας στον αγώνα τους ενάντια στους Βούλγαρους. Παράλληλα, οργανώνονται σώματα με εθελοντές, αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του ελληνικού στρατού και πλήθος άλλων ανθρώπων που άλλοτε κρυφά και άλλοτε φανερά επιφέρουν πλήγματα στους Βούλγαρους κομιτατζήδες και συνεχώς ματαιώνουν τα σχέδια τους για κατάκτηση της Μακεδονίας και προσάρτησή της στη Βουλγαρία.
Σημαντική μορφή του Μακεδονικού Αγώνα υπήρξε ο πολιτικός, λογοτέχνης και διπλωμάτης, Ίων Δραγούμης, ο οποίος το 1902 ως υποπρόξενος στο Γενικό Προξενείο του Μοναστηρίου παρακολουθεί από κοντά τα γεγονότα και ενισχύει τους Έλληνες αγωνιστές. Μετέπειτα ως πρόξενος σε άλλες περιοχές θα συνεχίσει να μάχεται για την εκπλήρωση των δικαίων ελληνικών αιτημάτων.
Κορυφαία μορφή της επαναστατικής αυτής περιόδου ήταν ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης. Οι υπηρεσίες του στην πατρίδα και την Ορθόδοξη Εκκλησία υπήρξαν ανεκτίμητες. Πρότυπο εκκλησιαστικού άνδρα και γνήσιου Ιεράρχη, ο οποίος στάθηκε άξιος της αποστολής του και κέρδισε δίκαια μια θέση στην καρδιά των συμπατριωτών του. Οργάνωνε επαναστατικές ομάδες, εμψύχωνε τους πολεμιστές, παρηγορούσε τους θλιβομένους, ενίσχυε την πίστη στον Θεό και δυνάμωνε τη θέληση για αγώνα.
Ας έρθουμε τώρα στην προσωπικότητα εκείνη που πραγματικά σημάδεψε τον Μακεδονικό Αγώνα και το όνομα του έγινε θρύλος. Πρόκειται για τον ανθυπολοχαγό του πυροβολικού Παύλο Μελά ή Μίκη Ζέζα, όπως ήταν το ψευδώνυμό του, παρμένο από τα δύο αγαπημένα του παιδιά, τον Μίκη και τη Ζέζα. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, παντρεμένος και νεαρός σε ηλικία θυσιάζει την προσωπική του ζωή και την οικογενειακή ευτυχία στο βωμό του κοινού συμφέροντος και του απελευθερωτικού αγώνα.
Τον Αύγουστο του 1904 επικεφαλής μιας ομάδας ανδρών μπαίνει κρυφά στο μακεδονικό έδαφος και ρίχνεται με ενθουσιασμό στη μάχη για την υπεράσπιση της ελληνικότητας της Μακεδονίας. Οι δυσκολίες που συναντά είναι τεράστιες, οι κίνδυνοι αμέτρητοι, και οι παγίδες πάρα πολλές. Μάχεται με ηρωισμό και αυταπάρνηση, ώσπου πέφτει θύμα ενέδρας στο χωριό Στάτιστα της Καστοριάς στις 13 Οκτωβρίου 1904. Οι Τούρκοι του είχαν στήσει καρτέρι σε ένα σπίτι, όπου είχε καταφύγει και εκεί τον πυροβόλησαν. Είναι συγκλονιστικά τα τελευταία λόγια που είπε στον συμπολεμιστή του Νικόλαο Πίρζα, λίγο πριν ξεψυχήσει:<< Νίκο, πάρε το τουφέκι και δώστο στο γιό μου, το σταυρό στη γυναίκα μου και πες τους ότι έκανα το καθήκον μου>>. Τα λόγια αυτά θα λέγαμε ότι λειτουργούν ως ένα ηχηρό ράπισμα για τη σημερινή ελληνική κοινωνία, όπου η διάλυση της οικογένειας, η συζυγική απιστία και η φιλαυτία των ανθρώπων έχουν λάβει, δυστυχώς, τεράστιες διαστάσεις.
Ο θάνατος του Παύλου Μελά σκόρπισε ρίγη συγκίνησης σε όλη την Ελλάδα και θρήνο στους ανθρώπους που τον γνώριζαν και συναναστράφηκαν μαζί του. Σύντομα το όνομα του απέκτησε μυθική διάσταση, τα κατορθώματα του τραγουδήθηκαν από το λαό, η ζωή του έγινε κινηματογραφική ταινία και οι ιστορικοί σήμερα, αλλά και στο μέλλον, θα τον κατατάσσουν πολύ ψηλά στην κλίμακα της ιστορικής μνήμης, μα και η λαϊκή παράδοση πολύ βαθειά στις καρδιές των ανθρώπων.
Τα περιθώρια ενός αφιερώματος στον μακεδονικό αγώνα, όπως αυτό, δεν μας επιτρέπουν ν’ αναφερθούμε εκτενώς και σε άλλους ήρωες της περιόδου εκείνης που επέδειξαν την ίδια αυτοθυσία με τον Παύλο Μελά και θυσίασαν τη ζωή τους για την πατρίδα. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε την περιοχή του Βάλτου των Γιαννιτσών(από όπου εμπνεύστηκε και η Πηνελόπη Δέλτα τον τίτλο του γνωστού μυθιστορήματος <<Στα μυστικά του βάλτου>>). Εκεί πολέμησαν κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αγωνιστές όπως ο καπετάν Νικηφόρος, καθώς και ο καπετάν Άγρας με τον γενναίο συμπολεμιστή του Μίγκα. Οι δυο τελευταίοι συνελήφθησαν και βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στα χέρια των Βουλγάρων.
Ο ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας της περιόδου 1904-1908 δεν κατάφερε να απελευθερώσει άμεσα τη Μακεδονία. Αυτό θα γίνει λίγα χρόνια αργότερα κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων 1912-1913. Τότε η Μακεδονία, όπως και άλλες περιοχές, θα απελευθερωθεί και θα ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε πει πριν τους Βαλκανικούς πολέμους ότι ο Μακεδονικός Αγώνας πρέπει να γίνει το Ευαγγέλιο της ελληνικής φυλής, επισήμανση ενδεικτική της σπουδαιότητας που απέδιδε στην περιοχή αυτή ο μεγάλος Έλληνας πολιτικός.
Έναν αιώνα μετά την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στην Ελλάδα το Μακεδονικό ζήτημα για κάποιους δεν έχει ακόμα κλείσει. Το 1991, μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, ιδρύθηκε η ανεξάρτητη δημοκρατία των Σκοπίων, γνωστή σήμερα στη διπλωματική ορολογία ως FYROM. Πρόκειται για ένα κράτος περίπου δύο (2) εκατομμυρίων κατοίκων με ανομοιογενή πληθυσμό (σλάβοι, αλβανοί, τουρκόφωνοι, ρομά κ.α.), το οποίο εγείρει την παράλογη και γελοία αξίωση να αποκαλείται Μακεδονία χρησιμοποιώντας ελληνικά σύμβολα, όπως ο ήλιος της Βεργίνας, και διεκδικώντας την πατρότητα ακόμα και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πρόκειται πραγματικά για απίστευτη πρόκληση, αν σκεφτεί κανείς ότι οι σλάβοι στο ιστορικό προσκήνιο εμφανίζονται τον 6ο αιώνα μ.Χ., δηλαδή 1000 περίπου χρόνια μετά τον Μέγα Αλέξανδρο. Όσο φαιδρά ακούγονται αυτά, άλλο τόσο επικίνδυνα είναι, καθώς δείχνουν ότι πίσω από το μικρό και αδύναμο κράτος των Σκοπίων βρίσκονται κάποιοι ισχυροί πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες που στο μυαλό τους απεργάζονται σκοτεινά σχέδια για τα Βαλκάνια και ιδιαίτερα για την Ελλάδα. Στο χέρι μας είναι να τους αποδείξουμε ότι τα σχέδια αυτά θα μείνουν μόνο στα χαρτιά και ότι δεν πρόκειται να προδώσουμε την ιερή παρακαταθήκη των προγόνων μας. Αν οι καιροί το επιβάλλουν, δεν πρέπει να φανούμε κατώτεροι των περιστάσεων, αλλά να μιμηθούμε και εμείς το παράδειγμα των Μακεδονομάχων. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει. Αιωνία τους η μνήμη!