ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ: ΠΡΟΦΥΛΑΧΘΕΙΤΕ ΕΓΚΑΙΡΑ!

Παπαδανιήλ Αναστασίας

 

      Πάντοτε θαύμαζα  την ερμηνευτική σαφήνεια της Ελληνική γλώσσας!  Η ονομασία και μόνο   «οστεοπόρωση»  χαρακτηρίζει  την πάθηση, η οποία «ποιεί τα οστά πορώδη».

       Πρόκειται λοιπόν για μία χρόνια πάθηση μεταβολισμού των οστών,  τα οποία σταδιακά χάνουν την οστική τους μάζα, γίνονται  πορώδη και εύθραυστα, με αποτέλεσμα ο κίνδυνος  τυχόν επερχόμενων καταγμάτων να αυξάνεται ραγδαία. Κατά τα πρώτα στάδια της οστεοπόρωσης δεν υπάρχουν εμφανή συμπτώματα, σε προχωρημένο όμως στάδιο εκτός από τα κατάγματα, εμφανίζονται πόνοι στη πλάτη και στα άκρα, κύρτωση της σπονδυλικής στήλης και απώλεια ύψους.

OSTEOPOROSH

 Ηλεκτρονική μικροφωτογραφία. Αριστερά: φυσιολογικό οστό.

Δεξιά: οστεοπορωτικό οστό, στο οποίο πολλές δοκίδες έχουν

λεπτύνει, σπάσει ή λείπουν.

 

Πώς προκαλείται η οστεοπόρωση;

Σας προσκαλώ σε ένα ταξίδι στο εσωτερικό των οστών μας!  Ας φαντασθούμε ότι έχουμε ένα ισχυρό μικροσκόπιο και εξετάζουμε τι συμβαίνει σε μοριακό  επίπεδο στα οστά μας, κατά τη διάρκεια του βίου μας. 

            Όσο και εάν αυτό ακούγεται περίεργο ο σκελετός μας,  για να διατηρείται σε καλή κατάσταση, οικοδομείται και αποικοδομείται συνεχώς. Μέσω ενός μηχανισμού οστικής ανακατασκευής, ο οργανισμός  μας  «περιπολεί» τα κόκκαλα, και εντοπίζει τυχόν βλάβες και σημεία προς επιδιόρθωση ή ανάπτυξη. Μόλις εντοπισθεί ένα τέτοιο σημείο του οστού, ενεργοποιούνται  οι οστεοκλάστες, κύτταρα τα οποία βρίσκονται στην επιφάνεια των οστών και τα αποικοδομούν (απομακρύνουν τμήματα παλαιού, «φθαρμένου» οστού και προετοιμάζουν τον χώρο για την κατασκευή νέου). Μόλις  «κατεδαφισθεί»  το τμήμα του παλαιού οστού, ενεργοποιούνται οι οστεοβλάστες, κύτταρα τα οποία οικοδομούν νέο οστό (στη θέση του παλαιού) με την βοήθεια αλάτων ασβεστίου, πρωτεινών,  κολλαγόνου, κ.ά. Έτσι, τα κόκκαλά μας διατηρούνται πάντοτε «καινούργια».

            Μέχρι τα 25 μας χρόνια, προστίθεται περισσότερο ασβέστιο στα οστά σε σχέση με εκείνο που απορροφάται, με αποτέλεσμα την αύξηση της οστικής τους πυκνότητας και του μεγέθους τους. Τότε είναι που επιτυγχάνεται η κορυφαία οστική μάζα, (δηλαδή τα επίπεδα  της οστικής μάζας φθάνουν στο ανώτερο όριο), και τα κόκκαλά μας είναι εξαιρετικά πυκνά και γερά. Κατά την επόμενη εικοσαετία, τα οστά δεν αναπτύσσονται πλέον αλλά διατηρούνται σταθερά, αφού παράγεται ίση ποσότητα οστού με εκείνη που αποικοδομείται. Μετά τα 45, ο οργανισμός μας συνεχίζει μεν να «επιδιορθώνει» τα οστά μας, αλλά δεν μπορεί να αναπληρώσει όλο το ασβέστιο που έχασαν, με αποτέλεσμα τα κόκκαλά  μας να χάνουν σταδιακά την πυκνότητά τους και να αποσαθρώνονται, να υφίστανται όπως λέμε «οστική απώλεια».

Η παραπάνω διαδικασία λέπτυνσης και διαταραχής της μικροκατασκευής των οστών εξελίσσεται «ύπουλα», χωρίς συμπτώματα ή πόνους. Γιαυτό και οι πάσχοντες την αγνοούν, έως ότου προκύψει κάποιο αιφνίδιο κάταγμα. Τα κατάγματα είναι συχνά  «χαμηλής ενέργειας», δηλαδή προκαλούνται μετά από έναν από ελαφρύ τραυματισμό,   και  εντοπίζονται συνήθως στο ισχίο (40%), στην σπονδυλική στήλη (20%), ή στον καρπό (20%), σημεία που υφίστανται και την μεγαλύτερη πίεση. Δυστυχώς, το 20% των ασθενών με κάταγμα του ισχίου και το 25% των ασθενών με κάταγμα σπονδύλων πεθαίνουν, μέσα στον πρώτο χρόνο. Επίσης, μόνο το 50% των ασθενών με κάταγμα ισχίου μπορεί να εκτελεί τις καθημερινές του δραστηριότητες χωρίς εξωτερική βοήθεια, μετά τον πρώτο χρόνο, με δυσμενείς οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις τόσο στους ασθενείς και στις οικογένειές τους, όσο και στο σύστημα υγείας (αφού το 20-30% των κρεββατιών των ορθοπεδικών κλινικών καταλαμβάνονται από ηλικιωμένα άτομα με κατάγματα). Η έγκαιρη διάγνωση λοιπόν της οστεοπόρωσης, καθίσταται απαραίτητη.

 OSTEOPOROSH1

Διάγνωση

Η διάγνωση της οστεοπόρωσης γίνεται με την μέτρηση της οστικής πυκνότητας, η οποία κυρίως εξαρτάται από την περιεκτικότητα των  οστών  μας σε ασβέστιο, το οποίο είναι δομικό συστατικό των οστών. Η μέτρηση είναι σύντομη, ασφαλής και ανόδινη, και γίνεται στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης πριν από την ηλικία των 60 ετών ή στο άνω άκρο του μηριαίου οστού σε ηλικία άνω των 60 ετών. Αποζημιώνεται (μέχρι στιγμής) από τα ασφαλιστικά ταμεία και πραγματοποιείται με την μέτρηση της απορρόφησης διπλοενεργειακών φωτονίων γνωστή ως  DEXA, Dual Energy X-ray absorptiometry.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει επιλέξει μετρήσεις οστικής πυκνότητας για να θέσει κριτήρια στη διάγνωση της οστεοπόρωσης. Το Τ-σκορ (Τ- score) ορίζεται ως ο αριθμός που περιγράφει την απόκλιση της οστικής πυκνότητας του συγκεκριμένου-εξεταζόμενου ατόμου σε σχέση με ένα άτομο 25 ετών, του ιδίου φύλου και φυλής, με τον ίδιο σωματότυπο (ύψος και βάρος). Εάν το Τ-σκορ είναι μεγαλύτερο του -1, η οστική πυκνότητα χαρακτηρίζεται φυσιολογική, εάν το Τ-σκορ κυμαίνεται μεταξύ -1 και -2,5 τότε η οστική πυκνότητα είναι χαμηλή (χαρακτηρίζεται ως οστεοπενία, και λαμβάνεται φαρμακευτική αγωγή εφόσον υπάρχουν προδιαθεσικοί παράγοντες) και εάν το το Τ-σκορ

είναι μικρότερο του -2,5  τότε έχουμε οστεοπόρωση και πρέπει οπωσδήποτε να ακολουθηθεί φαρμακευτική αγωγή (ασβέστιο, βιταμίνη  D, διφωσφονικά, στρόντιο, καλσιτονίνη, οιστρογόνα, παραθορμόνη, κ.ά.)

 

Τιμές

Τ-score

Κατηγορία οστικής πυκνότητας
≥ -1 Φυσιολογική
2,4 <  Τ-score < -1,1 Χαμηλή, Οστεοπενία
≤ -2,5 Οστεοπόρωση

Ποιοι πρέπει να ανησυχούν; Παράγοντες κινδύνου  

Στις μέρες μας, εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής, η οστεοπόρωση έγινε συνοδοιπόρος των περισσοτέρων εξ ημών. Οι παράγοντες κινδύνου, που συμβάλλουν στην αυξημένη απώλεια οστικής μάζας είναι ποικίλοι.

Κάποιους από  αυτούς μπορούμε να επηρεάσουμε, όπως:

τη διατροφή, την άσκηση, το κάπνισμα, το αλκοόλ, …,

και κάποιους όχι, όπως: την ηλικία, το φύλο, την φυλή (η λευκή κινδυενεύει περισσότερο από την μαύρη), τις  ορμονικές ή γενετικές διαταραχές, την λήψη φαρμάκων (όπως κορτιζόνης),την ύπαρξη παθήσεων,…

           Συστήνεται καταρχήν, η διενέργεια μέτρησης οστικής πυκνότητας στις ομάδες υψηλού κινδύνου, ώστε εάν έχουν οστεοπόρωση, να ακολουθήσουν άμεσα θεραπεία. Αυτές είναι:

v     γυναίκες άνω των 65 ετών,

v     άνδρες άνω των 70 ετών, και

v     άνδρες και γυναίκες που έχουν υποστεί κάταγμα ή  εμφανίζουν παράγοντες κινδύνου άνω των 50 ετών.

 

Τα οστά όλων μας μετά τα 45-50 έτη υφίστανται οστική απώλεια. Το εάν θα εμφανίσουμε ή όχι οστεοπόρωση εξαρτάται από δύο παράγοντες:

Α) από το εάν έχουμε αποκτήσει το μέγιστο επίπεδο οστικής μάζας (στα 25-30 έτη), και

Β) από τον ρυθμό της οστικής απώλειας (μετά τα 50 έτη).

 

Η οστεοπόρωση χτυπάει τις γυναίκες

Το 90% των ασθενών με οστεοπόρωση είναι γυναίκες, ενώ 1 στις 3 γυναίκες και 1 στους 20 άνδρες άνω των 50 ετών θα προσβληθούν από οστεοπόρωση. Αιτία της μεγάλης αυτής διαφοράς είναι το γεγονός πως τα οιστρογόνα – δηλαδή οι γυναικείες ορμόνες  που παίζουν σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό των οστών – μειώνονται αισθητά στην εμμηνόπαυση. Έτσι, οι γυναίκες υφίστανται ταχύτερη οστική απώλεια ιδίως τα πρώτα χρόνια μετά την εμμηνόπαυση, και γιαυτό εμφανίζουν  μεγαλύτερο κίνδυνο κατάγματος. Με την πάροδο του χρόνου η «ψαλίδα» μειώνεται, και μετά τα 70 έτη, παρατηρείται ο ίδιος «φυσιολογικός» ρυθμός οστικής απώλειας και στα δύο φύλα.  

 

Προφυλαχθείτε έγκαιρα

Επειδή δεν έιναι εμφανή κάποια συμπτώματα που θα μας οδηγήσουν να υποπτευθούμε έγκαιρα ότι έχουμε οστεοπόρωση, η πρόληψη είναι εξαιρετικά σημαντική. Δυστυχώς τα  νούμερα είναι αποκαρδιωτικά. Σύμφωνα με μελέτη του Ελληνικού Ιδρύματος Ρευματολογικών Ερευνών, το 75% των Ελληνίδων που έχουν οστεοπόρωση δεν το γνωρίζουν! Καθίσταται λοιπόν επιτακτική η ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού στην οστεοπόρωση, γιατί τόσο η πρόληψη, όσο και  η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, θα μας εξασφαλίσουν μία μακροβιότερη, λειτουργικότερη και ταυτόχρονα ποιοτικότερη διαβίωση.

 

Δύο  είναι οι κύριοι στόχοι της πρόληψης:

Α) Να αποκτήσουμε την μέγιστη δυνατή κορυφαία οστική μάζα μέχρι τα 25 μας χρόνια,

     και να τη διατηρήσουμε μέχρι τα 45, και

Β) Να έχουμε όσο το δυνατόν μικρότερη οστική απώλεια μετά τα 45 μας χρόνια.

 OSTEOPOROSH2

 

Από την παιδική και εφηβική ηλικία, πρέπει να φροντίζουμε να λαμβάνουμε ικανή ποσότητα ασβεστίου, ώστε να εξασφαλίσουμε την επίτευξη της κορυφαίας οστικής πυκνότητας στα 25 μας χρόνια. Όσο πιο γερά και πλούσια σε ασβέστιο είναι τα κόκκαλά μας στα 25, τόσο περισσότερο θα αργήσουμε να φθάσουμε στην οστεοπενία ή ακόμα και στην οστεοπόρωση, μέσω της φυσιολογικής απώλειας οστικής μάζας, μετά τα 45 έτη.

 

Στην Ελλάδα, επαρκή ποσότητα ασβεστίου λαμβάνουν :

Α) μόνο 1 στα 4 κορίτσια άνω των 11 ετών, και β) το 25% των ενηλίκων άνω των 60 ετών. Επίσης, πολλοί έφηβοι και ενήλικες δεν έχουν καλή σχέση με τα γαλακτοκομικά (γάλα, γιαούρτι, τυρί) και τα αποκλείουν εν μέρει από τη διατροφή τους, είτε επειδή δεν τους αρέσουν είτε γιατί ,λόγω δυσανεξίας στην λακτόζη τους προκαλούν φουσκώματα, κ.ά. Όλοι αυτοί, θα πρέπει να λάβουν  την απαραίτητη ποσότητα ασβεστίου από άλλες πηγές, όπως , τις σαρδέλες, την αθερίνα, τα ξερά φασόλια, τα δημητριακά, τα αμύγδαλα, το σπανάκι, το μπρόκολο, τα ξερά σύκα, το ταχίνι, κ.ά. Οι  ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο είναι περίπου 1 γρ. κατά την παιδική ηλικία, 1,5 γρ. κατά την εφηβεία, 1 γρ. κατά την ενήλικη ζωή πριν την εμμηνόπαυση και 1,2 γρ. για τις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και τους ηλικιωμένους άνδρες.

Σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση του ασβεστίου από τον οργανισμό και την υγεία των οστών μας, παίζει και  η βιταμίνη D. Η βιταμίνη D  συντίθεται από τον οργανισμό, κατά την έκθεση του δέρματος στον ήλιο (15 λεπτά έκθεσης του προσώπου ή των χεριών καθημερινά είναι αρκετά). Φυσικά, μπορούμε να την λάβουμε και από πλούσιες σε αυτήν τροφές, όπως: το συκώτι, τα αυγά, το γάλα και τα λιπαρά ψάρια. Επίσης, οι βιταμίνες A,B6, Β12, C, Κ  και μέταλλα όπως το κάλιο, το μαγνήσιο, ο ψευδάργυρος, το μαγγάνιο συνεισφέρουν στην υγεία των οστών, επομένως μία διατροφή πλούσια σε φρούτα, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, όσπρια και ξηρούς καρπούς  είναι ενδεδειγμένη. Οι ημερήσιες  ανάγκες σε βιταμίνη D είναι περίπου 600-800 IU (Διεθνείς Μονάδες) για τους ενήλικές κάτω των 50 ετών και 1.000-1.200 IU για τους ενήλικές άνω των 50 ετών.

 

Είδος τροφίμου Ποσότητα τροφίμου Περιεκτηκότητα σε ασβέστιο (σε mg)
Γάλα, Κρέμα, Παγωτό    
Γάλα πλήρες (3,5% λιπαρά) 1 ποτήρι (240 ml) 393
Γάλα ελαφρύ (1,5% λιπαρά) 352
Γάλα άπαχο 320
Γάλα εμπλουτισμένο με ασβέστιο 353
Γιαούρτι πλήρες (4% λιπαρά) 1 γιαούρτι (200γρ.) 324
Γιαούρτι ελαφρύ (2% λιπαρά) 324
Γιαούρτι με γεύση 316
Παγωτό 100 γρ. 133
Κρέμα 100 γρ. 100
Τυριά    
Τυρί Φέτα 1 μερίδα, 40 γρ. 130
Τυρί Γραβιέρα 400
Τυρί Έμμενταλ 330
Παρμεζάνα 460
Τσένταρ 327
Ψάρια    
Σαρδέλες 1 μερίδα, 100 γρ. 380
Αθερίνα 688
Σολωμός κόκκινος 220
Σολωμός  1 κονσέρβα, 80 γρ. 220
Φρούτα, Όσπρια, Λαχανικά, Ξηροί καρποί    
Σύκα 4, 220 γρ. 506
Πορτοκάλια 1 μέτριο, 122 γρ. 35
Βερύκοκα ξερά 50 γρ. 35
Φράουλες 1 φλυτζάνι, 145 γρ. 19
Μήλα 1 μέτριο,  156 γρ. 7
Φασόλια, ρεβύθια 135 γρ. 72
Φασόλια σόγιας 100 γρ. 76
Σουσάμι 1/4 φλυτζανιού 351
Ταχίνι 20 γρ. 65
Αμύγδαλα 50 γρ. 110
Σπανάκι 100 γρ. 50
Μπρόκολο 60 γρ. 18
Φαγητά    
Μακαρόνια με τυρί 1 μερίδα, 220 γρ. 374
Λαζάνια 1 μερίδα, 220 γρ. 420
Πίτσα με ντομάτα και τυρί 1 ατομική, 410 γρ. 873
Κοτόπουλο ψητό, χωρίς πέτσα 100 γρ. 16
Αρνίσια παϊδάκια άπαχα 100 γρ. 8

 

Τροφές πλούσιες σε ασβέστιο

            Επιτρέψτε μου να επιστήσω την προσοχή σας σε ένα σημείο που οι περισσότεροι αγνοούν: η υπερκατανάλωση νατρίου (αλάτι) και καφεΐνης (καφές, τσάι, αναψυκτικά τύπου cola) οδηγούν σε απώλεια ασβεστίου, άρα και σε ελάττωση της οστικής μάζας, και συνεπώς πρέπει να αποφεύγεται. Επίσης, πρέπει να αποφέυγουμε την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, γιατί εμποδίζει την απορρόφηση του ασβεστίου.

Ακόμα, η αυξημένη κατανάλωση πρωτεϊνών (κρεατοφαγία), αυξάνει την  αποβολή του ασβεστίου από τα ούρα, και συμβάλλει στην μείωση της αντοχής των οστών.

            Η σωματική άσκηση βοηθάει στην αναστολή της απώλειας  οστικής πυκνότητας και δρα προστατευτικά για τα οστά μας. Θα πρέπει να ενσωματώσουμε στο καθημερινό μας πρόγραμμα έστω και 30 λεπτά σωματικής άσκησης, είτε πρόκειται για γρήγορο περπάτημα, είτε για ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης (με άρση βάρους).

            Επιβλαβές για τα κόκκαλά μας αποδεικνύεται και το κάπνισμα, αφού επιταχύνει την καταστροφή των οιστρογόνων στις γυναίκες, ελαττώνει τη δραστηριότητα των οστεοβλαστών, και εμποδίζει την απορρόφηση του ασβεστίου, συμβάλλοντας στην ευθραυστότητα των οστών.

 

            Προστατευθείτε έγκαιρα από την οστεοπόρωση, διατηρώντας την ποιότητα του επιπέδου ζωής σας μέχρι τα βαθειά γεράματα! Τώρα γνωρίζετε τι πρέπει να κάνετε.

 

 

Μία δίαιτα πλούσια σε ασβέστιο, βιταμίνη D και μεταλλικά άλατα και ταυτόχρονα φτωχή σε αλάτι, καφεΐνη και ποτό,  σε συνδυασμό με 30 λεπτά καθημερινής σωματικής άσκησης, και μείωση ή διακοπή του καπνίσματος, αποτελούν την ισχυρή ασπίδα προστασίας μας έναντι της οστεοπόρωσης.

 

 

 

Αναστασία Α. Παπαδανιήλ

 

Πηγές:

Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών (ΕΛ.Ι.Ρ.Ε)

Ελληνικό Ίδρυμα Οστεοπόρωσης (ΕΛ.Ι.ΟΣ)

Ιατρικός Σύλλοςγος Αθηνών

Ετικέτες - Σχετικά Θέματα