Εἰρήνης Ἀρτέμη
Θεολόγου καὶ Φιλολόγου
MA & PhD Θεολογίας
2. Ἡ «ἐπανάσταση» τῶν Χριστιανῶν ἐναντίον τῶν Χριστιανῶν.
Ἡ περίοδος τῶν θρησκευτικῶν Μεταρρυθμίσεων.
Ὁ π. Ἰωάννης Μάγιεντορφ, καθηγητὴς Βυζαντινῆς Ἱστορίας στὸ Πανεπιστήμιο Fordham, ὁρίζει τὴ Μεταρρύθμιση ὡς μία ἀπόπειρα μὲ σκοπὸ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπὸ τὸ Σχολαστικὸ περίγραμμα τῆς σκέψης ποὺ τοῦ ἐπέβαλλε ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία καὶ γιὰ τὴν ἐπαναφορά του στὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὸν πρώιμο Χριστιανισμὸ[1]. Τὸ πνεῦμα τῆς Μεταρρύθμισης θεωροῦσε ἀσήμαντα τὰ πράγματα αὐτῆς τῆς ζωῆς καὶ ἔδινε μεγάλη σημασία στὴν ἄλλη ζωὴ[2]. Πρωτεργάτες τῆς Μεταρρύθμισης ὑπῆρξαν ὁ Λούθηρος καὶ ὁ Καλβίνος μὲ σκοπὸ νὰ ἐπιστρέψουν τοὺς Χριστιανοὺς καὶ κατὰ συνέπεια τῆς Ἐκκλησίας στὴ διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Παύλου καὶ τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου[3].
Ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὴν ἔναρξη τοῦ κινήματος τῆς Μεταρρύθμισης ἐντοπίζεται στὴν ἔκδοση, τὸ Μάρτιο τοῦ 1517, ἀπὸ τὸν Πάπα Λέοντα Ι’ τῆς σημαντικότερης ἀπὸ τὶς «ἀφέσεις» ἢ συγχωροχάρτια (indulgentiae) του. Ὁ Λέων Ι΄ χρειαζόταν χρήματα γιὰ τὴν ἀποπεράτωση τοῦ ναοῦ τοῦ Ἄγ. Πέτρου στὴ Ρώμη. Ἔτσι ἐξέδωσε μία Παπικὴ Βούλα, μὲ τὴν ὁποία παρεῖχε «ὁλοκληρωτικὴ ἄφεση» σὲ ὅσους θὰ συνέβαλλαν οἰκονομικὰ στὸ σκοπὸ αὐτὸ[4].
Ὁ Λούθηρος ἀντιδρᾶ καὶ ἔτσι τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς τῶν Ἁγίων Πάντων, στὶς 31 Ὀκτωβρίου 1517, θυροκολλᾶ ὁ ἴδιος τὶς περίφημες 95 Θέσεις του στὴν εἴσοδο τῆς ἐκκλησίας τοῦ κάστρου τῆς Wittenberg καὶ ἀνακοινώνει πὼς εἶναι ἕτοιμος νὰ τὶς ὑποστηρίξει δημόσια. Οἱ Θέσεις ἦταν γραμμένες στὴ Λατινικὴ καὶ καυτηρίαζαν τόσο τὶς καταχρήσεις στὸ ζήτημα τῶν ἀφέσεων, ὅσο καὶ τὶς γενικότερα ἐσφαλμένες δογματικὲς ἀρχὲς στὶς ὁποῖες στηριζόταν ἡ ἔκδοσή τους. Ἡ 31η Ὀκτωβρίου 1517 σηματοδοτεῖ τὴν ἐπίσημη ἔναρξη τῆς Μεταρρύθμισης[5].
Τὸ κίνημα τῆς Μεταρρύθμισης ἢ ἀλλιῶς ἡ Προτεσταντικὴ Ἐπανάσταση ἐκτὸς ἀπὸ τὸ θρησκευτικὸ μέρος ποὺ ἑστιαζόταν στὴν ἀντίδραση στὶς δογματικὲς καὶ γενικότερες ἀτασθαλίες τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας στηριζόταν καὶ στὴν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς συνείδησης. Ἡ τελευταία ἀποτελοῦσε καὶ καταλυτικὸ παράγοντα στὴν ἄνοδο στὸ θρόνο ἀπόλυτων μοναρχῶν. Παράλληλα ἦταν ἀρνητικοὶ στὴν ἐπέμβαση τοῦ πάπα στὶς ἐσωτερικὲς ὑποθέσεις τῆς Ἀγγλίας, Γαλλίας καὶ Γερμανίας[6].
Ἂν καὶ ὁ Λούθηρος καὶ οἱ θεολογικές του ἀπόψεις ἔγιναν γρήγορα ἀγαπητὲς στὴ Γερμανία καὶ κέρδισαν μεγάλο ἔδαφος ἔναντί του ρωμαιοκαθολικισμοῦ, ἐντούτοις φαίνεται νὰ μὴ βρίσκουν τὴν ἴδια ἀνταπόκριση ἔξω ἀπὸ τὸ γηγενές τους περιβάλλον[7]. Τὶς ἀπόψεις τοῦ Λούθηρου ἔρχονται νὰ ἀντικαταστήσουν ἢ νὰ συμπληρώσουν οἱ διδασκαλίες τοῦ Ζβίγγλιου καὶ τοῦ Καλβίνου. Αὐτοὶ διαμόρφωσαν νέα «χριστιανικὴ θρησκεία», ἀσκώντας ἰσχυρὲς ἐπιδράσεις στὰ πολιτικὰ τεκταινόμενα τῶν εὐρωπαϊκῶν χωρῶν, ὅπως ἡ Γαλλία, ἡ Ἐλβετία, οἱ Κάτω Χῶρες.
Στὴν Ἀγγλία πρόσφορο ἔδαφος βρίσκουν οἱ θεολογικὲς ἀπόψεις τοῦ Οὐίκλιφ καὶ τοῦ Θωμᾶ Μόρ. Ἡ διάδοση τῶν ἀπόψεων αὐτῶν βρίσκει μέσο τὴν πολιτικὴ ἐξουσία ποὺ ἀσκοῦσε ὁ βασιλιὰς Ἐρρίκος ὁ Η΄καὶ τὸ ζήτημα μὲ τὸ διαζύγιό του. Ἔτσι τὸ 1534 ἡ Ἀγγλικανικὴ Ἐκκλησία λυτρώνεται ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς καὶ ὁρίζει κεφαλὴ τῆς τὸν ἑκάστοτε βασιλιά.
3. Ἀντιμεταρρύθμιση
Ὁ μηχανισμὸς τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας κλονίσθηκε συνθέμελα ἀπὸ τὶς μεταρρυθμιστικὲς κινήσεις στὴν Εὐρώπη. Γρήγορα, λοιπόν, ξεκίνησε τὴν ἀντεπίθεση μὲ ρητορικὰ καὶ ἔντυπα προπαγανδιστικὰ μέσα. Ἀναπαρίσταναν σὲ φυλλάδια τὸ Λούθηρο καὶ τὸν Καλβίνο ὡς διαβόλους. Ἐπίσης ἔθεσε σὲ λειτουργία τὶς συνήθεις μεθοδεύσεις περιθωριοποίησης τῶν ἀποστατῶν καὶ ἀντιπάλων του πάπα. Ὁ Λούθηρος κατηγορήθηκε ὡς αἱρετικὸς (ἐκείνους τοὺς αἰῶνες μία βαρύτατη κατηγορία), γιατί ἀμφισβητοῦσε τὸ ἀλάθητό του πάπα καὶ τῶν συνόδων. Τὸ ἔτος 1519 ξεκίνησε ἐναντίον του μία ἐκκλησιαστικὴ δίκη μὲ μοναδικὴ ἀναμενόμενη κατάληξη τὴν καταδίκη του. Ἐνισχυμένος ὁ μεταρρυθμιστὴς ἀπὸ τὴ θερμὴ ἀνταπόκριση τοῦ λαοῦ, ἀρνήθηκε ὁποιαδήποτε ἀνάκληση τῶν θέσεών του κι ἔτσι ὁ πάπας τὸν ἀναθεμάτισε τὸ ἔτος 1521 ὁριστικὰ ὡς «αἱρετικὸ»[8].
Ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία ἀντεπιτίθεται ἔναντι τῶν ἐπαναστατῶν μὲ τὴν ἵδρυση τῶν Ταγμάτων, ὅπως ἐκεῖνο τῶν Ἰησουϊτῶν. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Ἰησουίτες ἀποτέλεσαν μέλη τῆς Ἱερᾶς Ἐξέτασης. Αὐτὴ εἶχε τὴν ἀποκλειστικὴ δύναμη νὰ ἀποφασίζει τί ἦταν ὄχι μόνο θεολογικὰ ὀρθό, ἀλλὰ ἐπιστημονικὰ καὶ κοινωνικά. Ἔτσι ἀποτελοῦσε ἀνεκτίμητο σύμμαχο σὲ κάθε ἡγεμόνα ποὺ ἦταν γαλαντόμος ἀπέναντι στὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία, ἀφοῦ καταδίκαζε στὴν πυρὰ ὁποιονδήποτε λειτουργοῦσε ὡς ἀπειλή ἄμεση ἢ ἔμμεση γιὰ τὸν ἡγεμόνα ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἴδια τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία.
Συνεχίζεται…
[1] Ἰ. Μάγιεντορφ, «Ἡ σημασία τῆς Μεταρρύθμισης στήν ἱστορία τῆς Χριστιανοσύνης», Σύναξη, 51 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1994), 23.
[2] E. Burns, Εὐρωπαϊκή Ἱστορία, Α΄, ἐπιμ. Ι. Σ. Κολλιόπουλου, ἐκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, χ.ο., σ. 120.
[3] Αὐτόθι.
[4] Θ. Γ. Γραμμένου, ««Θεός τό φρούριον ἡμῶν»: Ἔργα καί ἡμέρες τοῦ Μαρτίνου Λούθηρου», http://www.gec.gr/history/luther.htm (2012)
[5] Αὐτόθι.
[6] E. Burns, Εὐρωπαϊκή Ιστορία, Α΄, σ. 128.
[7] Αὐτόθι, σ. 141.
[8] Στ. Φραγκοπούλου, Ἱστορία τῆς Τεχνολογίας. Μέ παρεκβάσεις σέ συναφῆ γεγονότα πού ἐπηρέασαν τήν ἐπιστήμη, τήν τεχνολογία καί τόν πολιτισμό, 2008, σ. 37.