ΜΝΗΜΗ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ* ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ

MEGAS ALEJANDROS 2

νας μοναδικς γέτης

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀναφέρονται συχνὰ στὸν Μέγα Ἀλέξανδρο.

Ἐγκωμιάζουν εὐμενέστατα τὴ μοναδικὴ προσωπικότητά του, ἔχοντας βέβαια πάντοτε ὑπ’ ὄψιν τους τοὺς παλαιότερούς τους Ἕλληνες ἱστορικούς, οἱ ὁποῖοι κατέγραψαν, συχνὰ μὲ λεπτομέρειες, τὰ γεγονότα τῆς ἐκστρατείας τοῦ ἀξεπέραστου στρατηλάτη. Ἐπαινοῦν τὴν ἁγνότητα καὶ τὴ σωφροσύνη του, τὴ φιλάνθρωπη, συχνά, συμπεριφορά του, τὴν τιμὴ ποὺ, κατὰ κανόνα, ἀπέδιδε στοὺς φίλους του καὶ στὴ φιλία, τὴν ἄρνησή του νὰ πιστεύει στὶς συκοφαντίες, τὸν σεβασμό ποὺ ἔδειχνε σ’ αὐτοὺς ποὺ τοῦ ἐμπιστεύονταν κάποιο μυστικὸ καὶ τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἀπέδιδε στὴν ἐχεμύθεια, τὸν σεβασμό του στὸν Θεό καὶ τὴν ἀναγνώριση τῆς δικῆς του ἀδυναμίας, τὴ φιλοπατρία του, τὴν ἀγάπη στοὺς γονεῖς καὶ στὸν δάσκαλό του, τὴν πολιτική καὶ στρατηγική του δεινότητα, τὴν παλληκαριά του, ἡ ὁποία ἐνέπνεε θάρρος στοὺς στρατιῶτες του, τὴ βαθύτατη ἐκτίμησή του σὲ ἀνθρώπους -ἀκόμη καὶ ἄλλης ἐθνικότητος- ποὺ διακρίνονταν γιὰ τὴν ἀρετή, τὴ σοφία καὶ τὴν κάθε λογῆς ἀξιοσύνη τους. Ἐπαινοῦν ἀκόμη τὴν ἀφιλοχρηματία του, τὴν ἐντιμότητα, τὴ δικαιοσύνη του. Ἐγκωμιάζουν τὴν εὐστροφία του, τὴν ταχύτητα λήψης καὶ ἐκτέλεσης καὶ τῶν πλέον δύσκολων ἀποφάσεων, τὸ ἀήττητό του στὶς μάχες, τὴν οἰκουμενικότητα τῶν ὁραμάτων του καὶ τὴν παγκόσμια ἐπὶ τῆς ἐποχῆς του, ἀλλὰ καὶ ἐσαεί, ἀναγνώρισή του, τὴ μεγαλοφροσύνη ἀλλὰ καὶ τὴ μεγαλοψυχία του. Καὶ μαζὶ μ’ αὐτὸν ἐγκωμιάζουν καὶ τὸ ἔθνος τῶν Μακεδόνων ποὺ τὸν ἀνέδειξε, τὸ ὁποῖο ὅμως εἶναι ἑλληνικό, καθὼς ὁ Ἀλέξανδρος εἶναι μὲν Μακεδὼν καὶ «τῶν Μακεδόνων βασιλεύς», ἀλλὰ ἐν ταυτῷ, ὡς Ἕλλην, εἶναι καὶ «βασιλεὺς τῶν Ἑλλήνων», ὅπως, παραλλήλως καὶ μὲ τοὺς δύο τίτλους, τὸν ἀποκαλοῦν τόσο οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅσο καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη.

 

γνότητά του

Ἀναμφίβολα, ἡ ἁγνότητα εἶναι ἡ κορυφαία ἀρετή τοῦ νεαροῦ στρατηλάτη, μεγαλύτερη ἀκόμη καὶ ἀπὸ αὐτὴν τὴ μοναδικὴ καὶ ἀνυπέρβλητη ἀνδρεία του. Τὸ εἶχαν ἐπισημάνει αὐτὸ οἱ ἀρχαῖοι συγγραφεῖς, ὅπως ὁ Πλούταρχος, ὁ ὁποῖος γράφει ὅτι ὅλοι θαύμαζαν τὸν Ἀλέξανδρο, γιατὶ εἶχε ἐπιδείξει πιὸ μεγάλη ἁγνότητα ἀπέναντι στὶς γυναῖκες τῶν Περσῶν παρὰ ἀνδρεία ἀπέναντι στοὺς Πέρσες («ὡς πλείονα ταῖς Περσῶν γυναιξὶ σωφροσύνην ἢ  Πέρσαις ἀνδρείαν ἐπιδεδειγμένον», «Ἀλέξανδρος» 30. 10-11). Ἡ ἀπὸ κάθε πλευρὰ ἠθική του καθαρότητα ἦταν πανθομολογούμενη καὶ ὅσο κι ἄν προσπαθήσουν οἱ κατήγοροί του δὲν θὰ βροῦν στὶς πηγὲς ἐρείσματα, γιὰ νὰ στηρίξουν τὶς συκοφαντίες τους. Ἡ ἀρετὴ αὐτὴ τοῦ νεαροῦ ἄνδρα μᾶς ἐκπλήσσει, ὅταν ἀναλογιζόμαστε ὅτι στοὺς προχριστιανικοὺς χρόνους ὄχι μόνο δὲ ἐθεωρεῖτο ἡ ἀνηθικότητα ὡς ἁμαρτία, ἀλλὰ διέθετε καὶ τὴ δική της θεά. Ὁ Μ. Βασίλειος μνημονεύει ἕνα περιστατικό ποὺ τὸ ἀναφέρει τόσο ὁ Ἀρριανός («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 4,19,6) ὅσο καὶ ὁ Πλούταρχος (Βίος Ἀλεξάνδρου 21κἑ. καὶ Περί Ἀλεξάνδρου τέχν. 6, 338de). Οἱ στρατιῶτες του παρουσίασαν ἐνώπιόν του στὰ Σοῦσα τὴν αἰχμάλωτη οἰκογένεια τοῦ νικημένου Δαρείου. Ἀνάμεσα στὰ μέλη της ξεχώριζαν γιὰ τὴν ἐξαιρετικὴ ὀμορφιά τους ἡ σύζυγος καὶ οἱ θυγατέρες τοῦ Πέρση βασιλιᾶ. Ὁ Ἀλέξανδρος τὶς σεβάστηκε («κατῃδέσθη») καὶ αὐτὸς ὁ τόσο νεαρὸς ἄνδρας -οὔτε τριάντα ἐτῶν τότε, ἀλλὰ καὶ κυρίαρχος τοῦ κόσμου-  δὲν ἐπέτρεψε στὸν ἑαυτό του οὔτε κἄν τὸ κεφάλι του καὶ τὰ μάτια του νὰ σηκώσει, γιὰ νὰ δεῖ τὸ πρόσωπό τους, γιατί θεώρησε πὼς εἶναι ντροπὴ γι’ αὐτὸν ποὺ κατανίκησε τόσους ἄνδρες νὰ νικηθεῖ ἀπὸ γυναῖκες  («αἰσχρόν εἶναι κρίνων τὸν ἄνδρα ἑλόντα γυναικῶν ἡττηθῆναι» [P.G. 31, 577]).

Τὸ θαυμαστὸ αὐτὸ περιστατικό τὸ ἐξιστοροῦν μὲ ἐγκωμιαστικές κρίσεις γιὰ τὴ σωφροσύνη τοῦ Ἀλέξανδρου καὶ ἄλλοι Πατέρες· ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος (P.G. 37, 738), ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής (P.G. 91, 741), ὁ Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης (P.G. 78, 773), ὁ ἱερός Φώτιος (P.G. 102, 688 καὶ 103,1444).

 

φιλανθρωπία του

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφέρει τὴν ὡραία ἐκείνη στιγμή, κατὰ τὴν ὁποία ὁ Ἀλέξανδρος μὲ μεγαλοψυχία χάρισε τὴ ζωὴ στὸν ἡττημένο βασιλιὰ τῶν Ἰνδῶν Πῶρο· καὶ προβαίνει στὴν ἐκπληκτική παρατήρηση: «Καὶ ἦν αὐτῷ ἡ περιουσία τοῦ θαρρεῖν τὸ φιλάνθρωπον» (=ἡ φιλανθρωπία ἦταν ἐκείνη ποὺ χάριζε στὸν Ἀλέξανδρο τὸ ἀπαράμιλλο καὶ ἀνεξάντλητο θάρρος του [P.G. 35, 565]).

Κι ὅταν μετὰ τὴν κατάληψη κάποιας πόλης ὁ Παρμενίων βλέποντάς τον σκεπτικὸ τοῦ συνέστησε νὰ μὴν τὴ λυπηθεῖ, μᾶς θυμίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος πὼς ὁ Ἀλέξανδρος τοῦ ἀπάντησε: «Γνώρισμά σου, Παρμενίων, εἶναι ἡ ὠμότητα. Δικό μου ὅμως γνώρισμα εἶναι ἡ πραότητα καὶ ἡ ἐπιθυμία μου νὰ μὴ διατρέξει κίνδυνο ἡ νικημένη πολιτεία» («σοὶ μὲν γάρ ἐστιν ὠμότης, τὸ δὲ πρᾶον ἐμόν, φυγεῖν τε τὴν πόλιν τοὺς κινδύνους» [P.G. 37, 813]).

Μὲ τὴν ἴδια φιλάνθρωπη διάθεση ἐλευθέρωσε, ὅπως γράφει ὁ Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης, τοὺς αἰχμαλώτους τῶν Σάρδεων, ἱκανοποιώντας τὸ αἴτημα τοῦ χρηστοῦ καὶ περιφρονητοῦ τῶν χρημάτων Ἀθηναίου πολιτικοῦ Φωκίωνα (P.G. 78, 589).

Κι ὅπως διασώζει ὁ ἱερὸς Φώτιος, σπάνια βρισκόταν ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία δὲν εἶχε εὐεργετήσει κάποιον ἄνθρωπο.

Ἂν ὅμως κάποτε τύχαινε νὰ τοῦ συμβεῖ αὐτό, ἔλεγε περίλυπος:«Σήμερον οὐκ ἐβασίλευσα» (P.G. 102, 933).

 

Τιμ στος φίλους

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης γράφει πώς οἱ σοφοὶ θαυμάζουν τὸν βασιλιὰ τῶν Μακεδόνων πρωτίστως γιὰ τὸ ἀπόφθεγμά του: «Ὁ θησαυρός μου εἶναι οἱ φίλοι μου» («τὸν θησαυρὸν ἐν τοῖς φίλοις ἔχειν» [P.G. 46, 1037]). Τὸν ἴδιο σοφὸ λόγο ἀποδίδει στὸν Ἀλέξανδρο καὶ ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής: «Κάποιος ρώτησε τὸν Ἀλέξανδρο: Ποῦ τοὺς ἔχεις τοὺς θησαυρούς σου; Κι ἐκεῖνος ἔδειξε τοὺς φίλους του καὶ ἀπάντησε: Σ’ αὐτοὺς ἐδῶ [ἐν τούτοις]» (P.G. 91, 764).

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀπευθυνόμενος σὲ δύο φιλοσόφους διηγεῖται πώς, ὅταν κάποτε ἕνας αἰχμάλωτος ἔδωσε μιὰ πολύ χρήσιμη συμβουλή στὸν Ἀλέξανδρο, ὁ Μακεδόνας βασιλιὰς ὑπάκουσε εὐχαρίστως («ὑπήκουσε τῷ αἰχμαλώτῳ»). Κι ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ καὶ συγκαταρίθμησε τὸν ἄνθρωπο αὐτόν μεταξύ τῶν φίλων του («τὸν εἰσηγησάμενον μετὰ τῶν φιλούντων ἠρίθμησε») παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἦταν καὶ αἰχμάλωτός του καὶ ἀμόρφωτος (Ε.Π.Ε. 8, 468-9).

 

Προσοχ στος συκοφάντες

Ὁ Μ. Βασίλειος συνιστᾶ:

«Ὅταν ἀκοῦμε συκοφαντίες σὲ βάρος κάποιου, νὰ κάνουμε αὐτὸ ποὺ ἔκανε ὁ Ἀλέξανδρος: νὰ τὶς ἀκοῦμε μὲ τὸ ἕνα αὐτί μονάχα καὶ τὸ ἄλλο νὰ τὸ κρατοῦμε ἐλεύθερο, ὥστε ν’ ἀκούσουμε μ’ ἐκεῖνο ὅσα θὰ μᾶς πεῖ αὐτὸς ποὺ συκοφαντεῖται» («τὴν ἑτέραν τῶν ἀκοῶν ἀκεραίαν ταμιευσόμεθα τῷ διαβαλλομένῳ» [P.G. 32, 296]). Τὴν ἴδια συμβουλὴ δίνει καὶ ὁ ἱερὸς Φώτιος σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν κόμητα Ἀλέξανδρο (P.G. 102, 957).

 

χεμύθεια

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς παραθέτει τὴν ἀκόλουθη  ρήση τοῦ Ἀλέξανδρου: «Ὅποιος ὑποσχέθηκε πὼς θὰ φυλάξει κάποιο μυστικὸ καὶ δὲν τὸ φύλαξε, ἀλλὰ τὸ φανέρωσε, εἶναι ἢ ἄδικος ἢ πολύ ἀκρατής («ἄδικός ἐστιν ἢ ἀκρατής ἄγαν»). Αὐτός ποὺ τὸ φανέρωσε, γιὰ νὰ εἰσπράξει κάποιο κέρδος, εἶναι ἄδικος. Αὐτὸς πάλι ποὺ τὸ φανέρωσε χωρὶς κάποιο ὄφελος εἶναι ἀκρατής.

Καὶ οἱ δύο εἶναι ἐξ ἴσου κακοί («ἴσως δέ γ’ εἰσὶν ἀμφότεροι κακοί» [P.G. 91, 848]).

 

Φορολογία

Ἐπίκαιρος ἀλλὰ καὶ διαχρονικὸς εἶναι καὶ ὁ παρακάτω λόγος τοῦ Μ. Ἀλέξανδρου.

Τὸν διασώζει καὶ πάλι ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής: «Ὅταν κάποιος ποὺ ἔδειχνε πὼς τὸν ἀγαπᾶ τοῦ εἶπε· οἱ πόλεις σου μποροῦν νὰ πληρώνουν περισσότερους φόρους, ὁ Ἀλέξανδρος παρατήρησε· μισῶ τὸν κηπουρὸ ποὺ βγάζει τὰ λαχανικά ἀπὸ τὴ ρίζα («κηπουρόν μισῶ τὸν ἐκ ριζῶν ἐκτέμνοντα τὰ λάχανα» (P.G. 91, 805)._

 

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Ὁ Ἀλέξανδρος ἔφτασε τόσο μακριὰ μὲ τὴ νοημοσύνη του, τὴν προσωπικότητά του, τὴν πειθώ, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴ δύναμη τῶν ὅπλων. Πρόβαλε τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, τὴν ὑπάρξη τοῦ θείου, καὶ μὲ τὴ σκέψη του, τὴν ἰδιοφυΐα του, τὸ ὅραμά του, τὴν ἀγάπη στὴ γνώση καὶ τὴ συνεχῆ καλλιέργειά της κατέκτησε ὅλο τὸν κόσμο.

Μὲ σεβασμὸ στοὺς διαφορετικοὺς πολιτισμοὺς καὶ λαοὺς ἕνωσε ἀνθρώπους μὲ πρότυπο τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ τὴ γλώσσα. Σεβάστηκε ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ ὁ σεβασμὸς αὐτὸς σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν πειθώ του κέρδισε τόσα, ὅσα δύσκολα θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιτύχει μὲ ἀτέλειωτες μάχες.

Κατόρθωσε ὅσα κανεὶς ἄλλος θνητὸς σὲ τόσο σύντομο χρονικὸ διάστημα, ὅπως μάλιστα ὁ ἴδιος ἔλεγε στοὺς διοικητές του, «δὲν πιστεύω ὅτι ὑπάρχει ὅριο σὲ ἕναν ἄνδρα μὲ διάθεση γιὰ ἄθλους».

Γι᾿ αὐτὸ δίκαια ἡ Ἱστορία καὶ οἱ λαοὶ ὀνόμασαν τὸν Ἀλέξανδρο Μέγα.

 

*ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ:

΄΄Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ – Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ΄΄

ΕΚΔΟΣΗ 2013