Δρ Γεώργιος Μούρτος
Επίτιμος καθηγητής Στρατηγικής του Βρετανικού Πανεπιστημίου Plymouth
Σύμβουλος Σπουδών στη Σχολή Εθνικής Άμυνας
Σύνοψη: Το 10% περίπου του πληθυσμού, και δη συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, είναι ευπρόσβλητο να καταλήξει από την πανδημία του κορωνοϊού. Οι κυβερνήσεις επέλεξαν ως μέσο προστασίας το «κλείδωμα» ολόκληρης της κοινωνίας. Τα μέτρα του καθολικού αποκλεισμού προδικάζουν τη Νέα Τάξη Πραγμάτων που θα επισημοποιεί την τριτοκοσμιοποίηση του προηγμένου βορρά με ανυπολόγιστες επιπτώσεις, που θα προκαλέσουν τον απανθρωπισμό του ανθρώπου. Ο καταναγκαστικός εγκλεισμός μας εθίζει σ΄ έναν ψηφιακό δεσποτισμό, μπροστά στον οποίο ωχριούν οι ολοκληρωτισμοί του παρελθόντος. Οι συνέπειες για την Ελλάδα προοιωνίζονται δυσοίωνες εάν όχι δραματικές.
Γενικά
Τα όρια του μύθου από την πραγματικότητα είναι πολλές φορές εξαιρετικά λεπτά, σχεδόν δυσδιάκριτα. Απαιτείται ένα μέσο ακριβείας, για να διακρίνει κανείς την αλήθεια από αυτό που εμφανίζεται ως πραγματικότητα. Ένα τέτοιο δοκιμασμένο, ανά τους αιώνες, μέσο μας δίνει ο Θουκυδίδης, ο «άρχων της κριτικής σκέψης», σύμφωνα με την άποψη της κορυφαίας, μεταπολεμικά, ελληνίστριας, της Γαλλοεβραίας Ζακλίν ντε Ρομιγύ (Jacqueline de Romilly). Η σπουδαιότητα της θουκυδίδειας κριτικής σκέψης έγκειται στο ότι ενδυναμώνει την ικανότητά μας να διακρίνουμε και τα αόρατα: τον δόλο, την άγνοια, τη σκοπιμότητα, την ανεπάρκεια στη σύνθεση, την αλήθεια. Προστρέχω σ΄ έναν εξαίρετο νόα και χειριστή του θουκυδίδειου λόγου, για να πάρω μια εξήγηση του βιούμενου φαινομένου των ημερών· της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19, ονοματοδοτήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας). Πρόκειται για μια κορυφαία και πολυσύνθετη προσωπικότητα της διεθνολογικής επιστήμης με βαθύτατη γνώση του Θουκυδίδη. Αναφέρομαι στον καθηγητή του Χάρβαρντ, Γκράχαμ Άλισον (Graham Allison), ο οποίος μέχρι πρότινος ήταν επικεφαλής της πιο έγκυρης στον κόσμο δεξαμενής σκέψης που την τελευταία επταετία ψηφίζεται από την παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα ως το πρώτο μεταξύ των 8.100 συνολικά ερευνητικών ιδρυμάτων στον κόσμο, την “Belfer Center for Science and International Affairs”.
Ο ομότεχνός μου Αμερικανός καθηγητής, ο οποίος ηγείται του προγράμματος «Αποφυγή πολέμου μεταξύ των υπερδυνάμεων» στο Χάρβαρντ, που βασίζεται στη σκέψη του Θουκυδίδη –η διδασκαλία του οποίου καταργήθηκε στην ελληνική εκπαίδευση-, έδωσε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα, μια περιεκτική μελέτη –μόλις 24 αραιογραμμένων σελίδων-, τιτλοφορούμενη:
Coronavirus as a Strategic Challenge: Has Washington Misdiagnosed the Problem?
(Author: Graham Allison,
Harvard Kennedy School,
BELFER CENTER for Science and International Affairs, April 2020)
O καθηγητής Άλισον και η ομάδα του ξεκαθαρίζουν ότι τα ευρήματά τους δεν είναι των ειδικών του αντικειμένου αλλά ανθρώπων κοινής λογικής που επιμένουν να σκέπτονται κριτικά. Άλλωστε, όπως σε ζητήματα ασφάλειας ο πόλεμος θεωρείται και είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, για να αφεθεί στην αποκλειστικότητα των στρατηγών, έτσι και η δημόσια υγεία είναι εξίσου σοβαρή, για να αφεθεί στην αποκλειστικότητα των ειδικών της υγείας.
Ο Αμερικανός καθηγητής και αθεράπαυτα εραστής της θουκυδίδειας κριτικής σκέψης, προσκαλεί κάθε καλόπιστο να συμβάλει στη δημόσια προβληματική με νέες ιδέες, συμπληρωματικά στοιχεία, αμφισβητήσεις και διαφωνίες, ώστε να οδηγηθούμε στην αλήθεια για το μέγεθος της βιούμενης ιο-απειλής. Και τούτο, διότι στη στρατηγική, η διάγνωση προηγείται της θεραπείας. Και όπως παρατηρεί, η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων από πρωτοεμφανιζόμενες απειλές που οι κοινωνίες, και δη οι ειδικοί, έκαναν ασφαλμένη διάγνωση με τραγικά αποτελέσματα.
Τα δεδομένα
Τα στοιχεία που επικαλείται προέρχονται από επίσημες πηγές αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών των ΗΠΑ και μιας δωδεκάδας άλλων χωρών.
Από τα επίσημα στοιχεία είναι ξεκάθαρο ότι ο ιός δεν φονεύει κάθε άνθρωπο που προσβάλλει αλλά συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, που ομαδοποιούνται στις εξής κατηγορίες:
Πρώτον, οι άνω των 65 χρόνων. Και πάλι ο ιός είναι επιλεκτικός· προσβάλλει εκείνους που έχουν βεβαρημένη υγεία. Η συγκεκριμένη ομάδα πολιτών αντιστοιχεί στο 15% του συνολικού πληθυσμού των ΗΠΑ. Για το υπόλοιπο 85% η πιθανότητα να πεθάνει από τον ιό κατά τους επόμενους δώδεκα μήνες είναι 0.04%, ήτοι 1 στους 2.500 πολίτες. Σε απόλυτους αριθμούς, οι ιο-θάνατοι είναι κατά πολύ λιγότεροι από άλλες αιτίες, όπως, καρκίνος, καρδιακά νοσήματα, ατυχήματα, αυτοκτονίες, διαβήτης, καρδιακές προσβολές. Δηλαδή, στατιστικά για τους κάτω των 65 είναι η 8η κατά σειρά αιτία θανάτου, ενώ για τους άνω των 65 η 6η. Με άλλα λόγια, η πιο ευπαθής ηλικιακή ομάδα είναι οι άνω των 65 –το ποσοστό αυξάνεται με την ηλικία και τη βεβαρημένη υγεία-, που αντιπροσωπεύουν το 80% των θανάτων.
Ο καθηγητής Άλισον επιμένει στα στατιστικά δεδομένα, από τα οποία μπορεί να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι σε έναν πληθυσμό 110 εκ. που είναι οι Αμερικανοί κάτω των 25 χρόνων, οι καταγεγραμμένοι θάνατοι από τον ιό, μέχρι την περασμένη εβδομάδα, είναι λιγότεροι των 50· διά τους άνω των 45, οι πιθανότητες θανάτου είναι λιγότερες του ημίσεως από αυτούς που προκαλούνται από πνιγμό.
Δεύτερον, οι άνδρες: για κάθε 8 θανάτους από τον ιό, οι 5 είναι άνδρες. Ωστόσο, αυτοί οι δείκτες φαίνεται να μην αποδίδουν την πραγματική εικόνα, διότι δεν λαμβάνεται υπόψη ότι οι γυναίκες άνω των 65 είναι κατά πολύ περισσότερες των ανδρών. Ούτε λαμβάνεται υπόψη ο ηλικιακός παράγοντας των δύο φύλων, δηλαδή, τα συγκρτικά ποσοστά θανάτων για τους άνω των 70 ή άνω των 80.
Τρίτον, Αφρο-Αμερικανοί: για τους Αφρο-Αμερικανούς και τους Λατίνους, οι θάνατοι από τον ιό αποτελούν την 3η αιτία, ενώ για τους λευκούς Αμερικανούς την 8η. Και πάλι οι αριθμοί δεν λένε ολόκληρη την αλήθεια, διότι δεν λαμβάνονται υπόψη ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως κατοικία (άστεγοι), εισόδημα, νοσοκομειακή πρόσβαση.
Διά της εις άτοπον απαγωγή, η πραγματικά ευάλωτη ομάδα να καταλήξουν από τον ιό είναι οι βεβαρημένης υγείας άνω των 65 και οι απόκληροι της κοινωνίας.
Το πρόβλημα
Για τους θουκυδίδειας αντίληψης πολίτες όπου γης, η επέλαση του κορωνοϊού αποκαλύπτει το πραγματικό πρόσωπο της κοινωνίας που δημιουργήσαμε και αυτάρεσκα αποκαλούμε πολιτισμένη, αφού έχει ξεσκεπάσει τις σοβαρότατες αδυναμίες των θεσμικών φορέων στα προηγμένα κράτη της Δύσης. Γι΄ αυτό, ο πυρήνας του προβλήματος δεν είναι ιατρικός αλλά πολιτικός. Τα κενά στη συλλογή πληροφοριών και επεξεργασίας είναι πολλά και εμφανή. Τα στοιχεία που ελήφθησαν υπόψη είναι εξαιρετικά περιορισμένα και, φυσικά, τα μέτρα εξόχως ετεροβαρή. Ωστόσο, οι συνέπειες θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του δυτικού κόσμου και, ειδικότερα, της χώρας μας.
Από παρόμοιες ενστάσεις και προβληματισμούς με τον καθηγητή Άλισον, εμφορείται και ένας από τους κορυφαίους του είδους, ένας Έλληνας της διασποράς, ο καθηγητής Ιατρικής και Στατιστικής στο φημισμένο πανεπιστήμιο Stanford των ΗΠΑ, Ιωάννης Ιωαννίδης (βλ. John P.A. Ioannidis, “A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data”, στο αμερικανικό ιατρικό περιοδικό STAT, March 17, 2020, και Allysia Finley, “The Bearer of Good Coronavirus News. Stanford scientist John Ioannidis finds himself under attack for questioning the prevailing wisdom about lockdowns”, WSJ, Updated April 24, 2020).
Θα επικαλεστώ και πάλι τους αριθμούς, για να φωτιστεί καλύτερα το πρόβλημα. Στις ΗΠΑ, το 40% των θανάτων από τον κορωνοϊό εντοπίζεται στην πολιτεία της Νέας Υόρκης των 22 εκ. Πρόκειται για τον ίδιο αριθμό θανάτων με της Ισπανίας που αριθμεί 46 εκ. και λίγο μικρότερο της Ιταλίας με τριπλάσιο πληθυσμό. Ο αριθμός θανάτων είναι τόσο μεγάλος, που εικάζεται ότι η μέτρησή τους είναι αναξιόπιστη, ήτοι κατά πολύ μικρότερη του πραγματικού. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν κόλαφο για μια πόλη που αυτοπροβάλλεται η πρωτεύουσα του δυτικού κόσμου αλλά υποκρύπτει απύθμενη φτώχεια και δραματικές ελλείψεις στη δημόσια υγεία.
Ο καθηγητής Άλισον, μελετώντας προσεκτικά τα επίσημα δεδομένα, προτείνει καταρχήν, την πλήρη αμφισβήτηση της πολιτικής συναίνεσης των κέντρων αποφάσεων της χώρας του, την αναίρεση όλων των δεδομένων που διαμόρφωσαν τη συναίνεση αυτή και που οδήγησαν σε οφθαλμοφανείς αστοχίες στη διάγνωση του προβλήματος, διότι θεωρεί ότι τα μέτρα που λαμβάνονται όχι μόνο δεν θα ενεργήσουν θεραπευτικά αλλά θα επιφέρουν δραματικές επιπτώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Διά τούτο, προτείνει την επανεξέταση του προβλήματος στην ολιστική του μορφή και όχι μόνο στην ιατρική, αρχής γενομένης με τη σύσταση παράλληλης ομάδας κρίσεως, την «Ομάδα “Β”», αποτελούμενη από τους οξυδερκέστερους νόες της χώρας από τον χώρο της οικονομίας, των κοινωνικών επιστημών (πρωτίστως της εφαρμοσμένης ιστορίας) και, κυρίως, από τις μυστικές υπηρεσίες (για τους μη γνώστες, οι ΗΠΑ διαθέτουν πολυπληθείς ομάδες ειδικών στις υπηρεσίες αυτές, επιφορτισμένες με την καταγραφή του «υγειονομικού χάρτη» του πλανήτη). Ήδη έχει θεσπιστεί ειδικό χρηματικό βραβείο για την καλύτερη ιστορική δημοσίευση της εβδομάδας· διαγωνισμός που θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιουνίου 2020, με τα διδάγματα από προηγούμενες πανδημίες και προτάσεις για την αντιμετώπιση της τωρινής. Στο πρόγραμμα αυτό, που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα “Stanton”, πρωτοστατεί η Ένωση Ιστορικών ΗΠΑ, εν αντιθέσει με τους ομολόγους τους στην Ελλάδα, οι οποίοι πρωτοστατούν στον εθνομηδενισμό και προτιμούνται για την πλήρωση καίριων θέσεων στην εκπαίδευση και τη διοίκηση απ΄ όλες τις κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης.
Ο σκοπός της Ομάδας “Β” θα είναι η ακτινογράφηση των αποφάσεων των ειδικών της υγείας (Ομάδα “Α”), ώστε τα κέντρα αποφάσεων να έχουν την πλήρη εικόνα για να υιοθετήσουν πολιτικές με μακροδυναμική προοπτική. Βεβαίως, μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου έχει καταργηθεί κάθε έννοια αξιολόγησης και εθιστεί στους μονόδρομους, στους φλύαρους φετφάδες των συνταγματολόγων και των οικονομολογούντων, καθώς και στις αναφομείωτες μεταπρατικές ιδέες, η πρόταση φαντάζει ουτοπική, γι΄ αυτό το όλο θέμα θεωρείται αμιγώς ιατρικό και παραπέμφτηκε στην αποκλειστική αρμοδιότητα ενός πανεπιστημιακού γιατρού και της ομάδας του, καθώς και ενός πρώην δημάρχου για την εφαρμογή αυστηρών κατασταλτικών μέτρων.
Και για να μην είμαστε ισοπεδωτικοί, η Ελλάδα υιοθέτησε το επιτυχημένο ασιατικό μοντέλο αντιμετώπισης της πανδημίας, που μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά ωφέλιμο εάν αξιοποιηθεί κατά το πρότυπο της Ν. Κορέας. Ωστόσο, οι αποκλίσεις είναι τεράστιες. Η Κορέα βρέθηκε προετοιμασμένη, αφού είχε αφομοιώσει δημιουργικά τα διδάγματα της ασιατικής επιδημίας SARS, το 2003, και σήμερα αποτελεί την ενδέκατη ισχυρότερη οικονομία υψηλής τεχνολογίας στον πλανήτη. Για παράδειγμα, με την εκδήλωση της πανδημίας, η κυβέρνηση της Σεούλ δημιούργησε 600 κέντρα ελέγχου σε όλη τη χώρα, όπου ελέγχονταν 20.000 πολίτες ημερησίως, οι οποίοι λάμβαναν τα αποτελέσματα εντός έξι ωρών, ηλεκτρονικά (βλ. Shia Attias, “Asian Soft Power Grows in the Coronavirus Era”, στο ισραηλινό BESA, No. 1,520, 06-04-2020).
Συνέπειες
Σύμφωνα με τον καθηγητή Άλισον, οι αποφάσεις πρέπει να έχουν μακροδυναμικό ορίζοντα για να αντιμετωπιστούν οι αρνητικές συνέπειες του υπό διαμόρφωση καινούργιου κόσμου· ενός κόσμου που δεν ξεκινά από το μηδέν αλλά επιταχύνονται στη νιοστί οι από καιρό δρομολογηθείσες τάσεις. Έναν κόσμο, που από την ιοφοβία οδηγείται στην ανθρωποφοβία· δηλαδή, στην πλήρη χειραγώγηση του ανθρώπου και τη μετάλλαξή του από “citizen” σε “i-zen” (-i- για individual και information).
Εάν οι προβλέψεις για την οικονομία των ΗΠΑ, που από εύρωστη στην προ-ιού εποχή οδηγείται στη μεγαλύτερη ύφεση των τελευταίων εκατό χρόνων, επαληθευτούν, τότε οι παγκόσμιες συνέπειες θα είναι καθοριστικές και σε πολλές περιπτώσεις οδυνηρές. Και οι συνέπειες δεν θα περιοριστούν στην οικονομική σφαίρα αλλά θα κάνουν μετάσταση στο κοινωνικό σώμα και θα διαδοθούν, όπως συμβαίνει πάντα, σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), η παγκόσμια οικονομία οδηγείται σε μια συρρίκνωση της τάξης του 3%, κατά το τρέχον έτος, ενώ πριν την πανδημία οι προβλέψεις ήταν για ανάπτυξη 3.3%. Η εν λόγω συρρίκνωση, συγκρινόμενη με τη συρρίκνωση της οικονομικής κρίσης του 2008, που ήταν μόλις 1%, δίνει το μέγεθος των επερχόμενων δραματικών συνεπειών (βλ. Manfred Gerstenfeld, “How Society Will Change as the Coronavirus Crisis Abates”, BESA Center Perspectives Paper No. 1,546, May 3, 2020).
Για την Ελλάδα, οι συνέπειες θα είναι πολλαπλάσιες, διότι τα κοινωνικά αντισώματα είναι πολύ ανίσχυρα στη χώρα μας. Σε αυτό συνέβαλαν μεταπολιτευτικά τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος, με τις αποχρώσεις τους, που έχουν κοινό στοιχείο τη συναντίληψη επί των κύριων επιλογών: εθνομηδενισμός· διεθνισμός χωρίς εθνισμό· χώρος και όχι χώρα με ανοιχτά σύνορα και χωρίς εθνικό χρώμα (ιστορία, θρησκεία, γεωγραφία, κλασική και πατερική γραμματεία, όλα αποδυναμώθηκαν ή εξοβελίστηκαν από τη διδακτέα ύλη)· θεοποίηση των ατομικών/ανθρωπίνων δικαιωμάτων χωρίς υποχρεώσεις στο κοινωνικό σύνολο· κυριαρχία μειοψηφιών και ασφυξία των πολλών που στερούνται του οξυγόνου (εκπαίδευση, παράδοση, πίστη, οικογένεια) για να αναζωογονούν την ιδιοπροσωπία τους· μεταπρατισμός σε προϊόντα, υπηρεσίες και ιδέες με πρώτο θύμα τη μεγαλύτερη βιομηχανία στον πλανήτη, τη γεωργία (οι εισαγωγές προϊόντων της διατροφικής αλυσίδας φθάνουν μέχρι το 70%), διότι οι μικροκαλλιεργητές θεωρούνται συντηρητικοί, δηλαδή είναι λιγότερο επιρρεπείς στην αναθεώρηση της ταυτότητάς τους –άρα λιγότερο χειραγωγούμενοι· αστικοποίηση, που οδηγεί στην κοινωνική αλλοτρίωση και την ερημοποίηση της υπαίθρου, διότι οι μεν ευαγγελίζονται τις μεγάλες καλλιέργειες για οικονομικούς λόγους και οι δε την προλεταριοποίηση (για μια βιομηχανία που δεν υπάρχει) για ιδεολογικούς· πολιτική ορθότητα που συνοδεύεται με την ετσιθελική εάν όχι βίαιη επιβολή της μονοκρατορίας του μονόδρομου, που οδήγησε στην υποταγή στα κελεύσματα μιας γραφειοκρατικής, γερμανοκεντρικής Ευρώπης των ειδικών συμφερόντων, χωρίς πυξίδα και όραμα, γι΄ αυτό αυτή η Ευρώπη εισήλθε σε κατιούσα τροχιά και η Ελλάδα σε κατάσταση ιδεολογικής «ορφανοποίησης». Εξηγώ, το τελευταίο ως ακολούθως.
Η μεταπολιτευτική Ελλάδα, υιοθετώντας ακρίτως τον ευρωπαϊκό μονόδρομο βρέθηκε μόνη και «ορφανή», διότι: η Ευρώπη ούτε ασφάλεια συνόρων προσφέρει, ούτε δημοκρατικά εχέγγυα (κυρίαρχα σώματα αποφάσεων είναι τα μη εκλεγμένα “Eurogroup” και η γραφειοκρατία των Βρυξελλών υπεύθυνη, χωρίς να λογοδοτεί, για το 70% της νομοθεσίας στα κράτη-μέλη), ούτε δικαιοκρατική αλλά ούτε και ένωση είναι, αλλά μια σύμπτυξη κρατών που κυρίαρχο στοιχείο της είναι ο καταμερισμός εργασίας. Σε απλά ελληνικά, πρόκειται για ένα γραφειοκρατικό οργανισμό που έχει αναγάγει σε «θρησκεία» -με θέσφατα και κυρώσεις- μια οικονομική αντίληψη του 18ου αι. που αναπτύχθηκε από τον Σκωτσέζο Adam Smith στο φημισμένο βιβλίο του, The Wealth of Nations. Στον πυρήνα αυτής της αντίληψης είναι η εξειδίκευση σε εκείνα τα προϊόντα και υπηρεσίες που ένα κράτος διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα, ώστε να καταστεί περισσότερο παραγωγικό και να απολαμβάνει υψηλούς δείκτες ανάπτυξης που θα του αποφέρουν οικονομικά οφέλη. Μια ανάπτυξη χωρίς όρια, χωρίς περιβαλλοντική ή εθνική συνείδηση, βασισμένη στην ασυδοσία του ατόμου που υποκλίνεται μόνο στους νόμους της αγοράς. Η αναπαλαιωμένη αυτή «θρησκεία», εμφανίζεται μετά τον Ψυχρό Πόλεμο με το γνωστό όνομα «παγκοσμιοποίηση».
Για την ευρωενωσιακή Ελλάδα επιφυλάχτηκε η θέση της τουριστικής χώρας, σε αυτό τον ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας. Όχι, ωστόσο, σε όλο το φάσμα που καλύπτει η τουριστική βιομηχανία, αλλά στο πιο αντιπαραγωγικό: την εκμετάλλευση του θεσπέσιου «οικοπέδου» που οδήγησε στην τσιμεντοποίηση της χώρας και στην παροχή υπηρεσιών (ενοικιαζόμενα δωμάτια, σερβιτόροι, σουβλατζήδες και τα σχετικά). Αποκλείστηκαν τα κυριότερα: γεωτροφική αλυσίδα, εθνικές αερογραμμές, αεροδρόμια, λιμάνια, τρένα και ό,τι έχει σχέση με την παραγωγή, τα οποία ιδιωτικοποιήθηκαν και παραχωρήθηκαν σε ξένους ομίλους. Έτσι, η χώρα κατέστη έρμαιη του απρόβλεπτου γεγονότος όπως η πανδημία, η τουρκική συμπεριφορά και άλλες αβεβαιότητες που οδηγούν τις κυβερνώσες ελίτ σε πολιτικές μόνιμου συμβιβασμού και υποχωρητικότητας, ώστε να μην πληγεί θανάσιμα η βαριά μας βιομηχανία: ο τουρισμός. Το φαινόμενο είναι κοινό για Ελλάδα και Κύπρο και επιβεβαιώνεται από δύο ενδεικτικά παραδείγματα. Πρώτον, η απόφαση της μη εγκατάστασης των S-300 στην Κύπρο, οφείλεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ΄ ό,τι οι πιέσεις του ξένου παράγοντα, στο τουριστικό λόμπυ της Μεγαλονήσου, κατά προσωπική μαρτυρία του αρμόδιου υπουργού, ο οποίος αξιοπρεπώς ενεργών, παραιτήθηκε. Στην Ελλάδα τα παραδείγματα βρίθουν, με πρόσφατο την πολιτική άποψη που προέρχεται από την κορυφή του νεοσύστατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, το οποίο υπάγεται κατευθείαν στον πρωθυπουργό, για το «μοίρασμα» του Αιγαίου με τους Τούρκους, ώστε να ηρεμήσει η περιοχή και, προφανώς, να ευημερήσει ο τουρισμός.
Εν κατακλείδι: στον «ελεύθερο» δυτικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της «ισότιμης» ευρωπαϊκής Ελλάδας, εδραιώνεται πλέον η κοινωνία του 1%: τα ενδιάμεσα στρώματα συρρικνώνονται σε βαθμό έκλειψης, όπως είναι οι μικροί και μεσαίοι γεωργοί, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όλοι οι ελεύθεροι επαγγελματίες –γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, καταστηματάρχες, τεχνίτες-, η μεσαία τάξη γενικότερα και ευνοούνται οι «μεγάλοι». Η κοινωνική λαίλαπα είναι πιο οδυνηρή από την κορωνοϊκή. Και το εφιαλτικό ερώτημα που προβάλλει και χρήζει απαντήσεως είναι: Αυτή τη λαίλαπα ποιος θα την ανασχέσει, με τα τόσα αρνητικά δεδομένα, όπως: έλλειψη ηγεσιών με όραμα, αποφασιστικότητα και νομιμοποίηση (η πολιτική τάξη εκλέγεται με λιγότερο του 50% του εκλεκτορικού σώματος με αποκλεισμένο το πιο δυναμικό κομμάτι, τη διασπορά)· ανύπαρκτη Ακαδημία και μια αναιμική τάξη των γραμμάτων, των τεχνών και της επιστήμης, με εξαρτώμενους από την οθόνη “i-zens”· εσωστρεφή και γερασμένη -όχι μόνο βιολογικά- Διοικούσα Εκκλησία που θα μείνει στην ιστορία ότι επί ημερών της ποινικοποιήθηκε η Θεία Μετάληψη, η Εκκλησία εξισώθηκε με… κομμωτήριο, και ο πιστός υπολείπεται σε δικαιώματα ακόμα και από τα συμπαθή τετράποδα ή τους στρατιωτικοποιημένους συνδικαλιστές και ομοφρονούντες που γεμίζουν την κεντρική πλατεία των Αθηνών για να γιορτάσουν το δικό τους «Πάσχα».
Το μέλλον
Ο Χένρι Κίσιγκερ (Henry Kissinger) είναι απόλυτος ως προς το αύριο με άρθρο του που τιτλοφορείται: «Η πανδημία του κορωνοϊού θα αλλάξει για πάντα την Παγκόσμια Τάξη Πραγμάτων» (εφ. WSJ, 03-04-2020, και για ανάλυση του βαρυσήμαντου αυτού άρθρου, βλ. Mike Whitney, “Henry Kissinger Calls For A New Post-COVID World Order”, THE ANZ REVIEW, April 5, 2020). Και τούτο, διότι επιτάχυνε διαδικασίες που είχαν ήδη δρομολογηθεί, σε αντίθεση με άλλες πανδημίες, κατά πολύ φονικότερες, όπως η γρίπη του Χονγκ Κονγκ (H3N2, κατά το επιστημονικότερο) του 1968 που κόστισε τον θάνατο πλέον του 1 εκ. ανθρώπων παγκοσμίως (πάνω από 100.000 μόνο στις ΗΠΑ) και η ισπανική γρίπη του 1918. Παρατηρούμε ότι πανδημίες εμφανίζονται ανά πενήντα χρόνια, ενώ ενδιάμεσα μας επισκέπτονται μικρότερης έκτασης επιδημίες που εν πολλοίς έχουν αφήσει ανέπαφη τη Δύση, όπως: SARS (2003), H1-N1 (2009), MERS (2011), Ebola (2014-16).
Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι όλες αυτές οι επιδημίες είναι ανθρώπινο δημιούργημα και οφείλονται στο υποβαθμισμένο επίπεδο υγείας και υγιεινής, στην άμετρη επέμβαση στο οικοσύστημα και στους δαιμονικούς ρυθούς παγκοσμιοποίησης που ισοπεδώνουν το τοπικό και φυσικό. Υπάρχει, ωστόσο, ειδοποιός διαφορά των προηγούμενων με την παρούσα πανδημία του κορωνοϊό που εξελίσσεται σε έντονη πολιτική αναμέτρηση μεταξύ δύο πανίσχυρων συστημάτων: του αγγλοσαξονικού και του κινεζικού. Γι΄ αυτό, αυτή η αναπάντεχη πανδημία κατέστη μέρος μιας ευρύτερης μακρο-οικονομικής ατζέντας με τεράστιες γεωπολιτικές διαστάσεις. Το κυρίαρχο αγγλοσαξονικό σύστημα, αποδυναμωμένο σε αξιοπιστία και δυναμική, αντεπιτίθεται με το γνωστό βαρύ του οπλοστάσιο που έχει ως φορείς τα διεθνή θεσμικά όργανα του Μεταπολέμου (ΔΝΤ, Διεθνής Τράπεζα, Wall Street με το αμερικανικό δολάριο και το παρακλάδι της, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα με το γερμανικό ευρώ) και όπλα τις νεο-φιλελεύθερες συνταγές: μέτρα λιτότητας, συρρίκνωση μισθών, απελευθέρωση αγορών, σαρωτικές ιδιωτικοποιήσεις και μαζικό χρέος.
Το «πληγωμένο» αγγλοσαξονικό αντεπιτίθεται για τη διατήρηση των προνομίων του, όπως είναι τα στοχευμένα μέτρα των πιστοληπτικών οργανισμών. Το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα εξήγγειλαν τη διάθεση του αστρονομικού ποσού του $1 τρις, αλλά υπό μορφή δανείων και όχι μείωσης χρεών στις υπερχρεωμένες χώρες που, κατ΄ ουσία, συνιστά συνταγή για φτωχοποίηση. Παρόμοια στάση κρατά και η Γερμανία για τις πληγείσες χώρες της ευρωζώνης. Αυτό θα οδηγήσει στη διόγκωση του χρέους και στις μαζικές πτωχεύσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Το σκηνικό που περιγράφω έχει πολλές παραμέτρους. Είναι γνωστό ότι κορυφαίοι λομπίστες για την ανάδειξη του κορωνοϊού σε πανδημία και τη σύσταση επιβολής περιοριστικών μέτρων από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) υπήρξαν η Wall Street, Big Pharma (οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες), World Economic Forum (Νταβός), το Ίδρυμα Bill & Melinda Gates. Άλλωστε, ο ΠΟΥ έχει ένα προϋπολογισμό μικρότερο του προστίμου που πλήρωσε το Facebook στις ΗΠΑ πέρσι, και το μεγαλύτερο ποσό προέρχεται από ιδιωτικές χορηγίες. Έτσι, μέσω ενός φορέα του ΟΗΕ που είναι ο ΠΟΥ και των οδηγιών που εξέδωσε, διαμορφώθηκε παγκοσμίως η πολιτική συναίνεση για τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα, χωρίς να ληφθούν υπόψη άλλες σοβαρές παράμετροι και, πρωτίστως, οι κοινωνικοί. Φαίνεται, πως ο επικεφαλής του ΠΟΥ, Αιθίοπας δρ. Todros Adhanom Ghebreyesus, με το βεβερημένο πολιτικό παρελθόν στη χώρα του, ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη εποχή, για να εξυπηρετηθούν αυτοί οι σκοποί (βλ. αποκαλυπτικό άρθρο Avijit Goel στο ινδικό Observer Research Foundation, “Dr Cover-Up: Tedros Adhanom’s Controversial Journey To The WHO”, Eurasia Review, 02-05-2020).
Είναι ηλίου φαεινότερον ότι η Νέα Τάξη διαμορφώνεται στη βάση ενός «μη πολικού» κόσμου, σύμφωνα με τον ορισμό Αμερικανών αναλυτών (δεν είναι μονοπολικός ούτε πολυπολικός, γι΄ αυτό δίνεται μεγάλη ελευθερία επιλογών σε φιλόδοξες χώρες, όπως η Τουρκία), με τα ακόλουθα πρότυπα διακυβέρνησης:
α. Νεο-φιλελεύθερος καπιταλισμός ΗΠΑ και γερμανοκεντρικής ΕΕ. Η μεταπολεμική ευρωπαϊκή τάξη που οικοδομήθηκε στη βάση της ισορροπίας του γαλλο-γερμανικού άξονα (πολιτική και στρατιωτική ισχύς του Παρισιού, οικονομική του Βερολίνου) και ενισχύθηκε με την προσθήκη της Βρετανίας, αποδυναμώθηκε με την υιοθέτηση του ευρώ που ανέδειξε σε ηγεμονική δύναμη τη Γερμανία και κατέρρευσε με το Brexit. Μαζί κατέρρευσε κατ΄ ουσίαν και η ΕΕ. Αρκούσε, δηλαδή, μια σοβαρή κρίση, όπως η πανδημία, για να αποδειχθεί ότι η «Ένωση» είναι εικονική, διότι ούτε αλληλεγγύη διαθέτει ούτε τηρεί τις κατά τα άλλα αδιαπραγμάτευτες «τέσσερις ελευθερίες» (προϊόντα, κεφάλαιο, υπηρεσίες, άνθρωποι) και τους κανόνες της ενιαίας αγοράς στη χωρίς σύνορα περιοχή των χωρών Σέγκεν, αφού κάθε κράτος-μέλος αντιμετώπισε την κρίση με κριτήριο «πρώτα η χώρα μου».
Αυτή η εξέλιξη αποτελεί τετραπλό χτύπημα για την Ελλάδα, διότι: πρώτον, παραδόθηκε σε μια εικονική «Ένωση» ψυχή τε και σώματι, χωρίς να αναπτύξει συμπληρωματικές εναλλακτικές με τη διεύρυνση των γεωπολιτικών της οριζόντων· δεύτερον, απεμπόλισε το πολύτιμο εθνικό της κεφάλαιο (την ιδιοπροσωπία της) έναντι του φαντασιακού ευρωπαϊκού κεκτημένου και ενός ερμαφρόδιτου διεθνούς Δικαίου· τρίτον, παραδόθηκε στις επιλογές του ηγεμονικού Βερολίνου που συνδέεται παραδοσιακά με την Τουρκία και, μάλιστα, σε μια σχέση ύψιστης γεωπολιτικής σπουδαιότητας με διαχρονική ισχύ· τέταρτον, συμπαρασύρθηκε ολόκληρη η ελληνόφωνη Ορθοδοξία στις επιλογές του «αγγλοσαξοποιημένου» Φαναρίου που τελεί υπό τουρκική ομηρία, του οποίου όλες οι στρατηγικές επιλογές επί πατριαρχίας Βαρθολομαίου αποδεικνύονται άστοχες εάν όχι καταστροφικές και έντονα πολιτικοποιημένες, όπως: υποβάθμιση Αρχιεπισκοπής Β.Ν. Αμερικής σε επισκοπή Νέας Υόρκης που εμφανώς ευνοεί την Άγκυρα, αφού αδυνατίζει την εθνική μας φωνή στις ΗΠΑ· Πανορθόδοξη Σύνοδος στο Κολυμπάρι-Κρήτης (2016) με αποχή των κύριων σλαβικών Εκκλησιών· Ουκρανικό, καθιστώντας ένα διεθνές γεωπολιτικό ζήτημα σε γεω-θρησκευτικό· δημόσια υποστήριξη των τουρκικών δυνάμεων εισβολής στη Συρία, αποξενώνοντας τους Ορθοδόξους, και όχι μόνο, του αραβικού κόσμου· ανοικτή παρέμβαση στα ελλαδικά εκκλησιαστικά τεκταινόμενα, και εμμονή στις δύο αρχιεπισκοπές, Αθηνών και Κρήτης, με μειωμένη δικαιοδοσία του Αθηνών, που εμφανέστατα ευνοεί την Άγκυρα, η οποία αμφισβητεί την ενότητα του ελλαδικού χώρου· πρόκληση de facto σχίσματος της Ορθοδοξίας με ανυπολόγιστες πολιτικές συνέπειες για τον Ελληνισμό· παπική και όχι συνοδική νοοτροπία διοίκησης.
Τη φαναριώτικη κατιούσα, ακολουθεί μετα-χριστοδουλικά η Ελλαδική Εκκλησία, της οποίας η αφωνία είναι «εκκωφαντική», σε μια εποχή που ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία έχουν περισσότερο από ποτέ ανάγκη τη φωνή της.
β. Κρατικός καπιταλισμός της Κίνας, που είναι ιδιαίτερα ελκυστικός σε χώρες όπως η Ρωσία και οι αναπτυσσόμενες. Ο καπιταλισμός αυτός συνοδεύεται με την αναβίωση των ιδιαίτερων πολιτισμικών χαρακτηριστικών αυτών των χωρών που τις προσθέτει εντυπωσιακό δυναμισμό. Κατ΄ εκτιμήσεις του αξιόπιστου αμερικανικού “McKinsey Global Institute”, η τωρινή πανδημία αποτελεί την αφετηρία του «Ασιατικού Αιώνα». Η εξέλιξη αυτή προμηνύει ένα νέο διαχωρισμό Δύσης-Ανατολής. Στην πολεμική των ΗΠΑ εναντίον της Κίνας προστέθηκε και η Ευρώπη, η οποία την έχει χαρακτηρίσει «συστημικό αντίπαλο», αφαιρώντας από την ευρωενωσικαή Ελλάδα δυνατότητες αξιοποίησης της αχανούς κινεζικής αγοράς, πρωτίστως στον τουριστικό τομέα.
γ. Ο καπιταλισμός των αποκαλούμενων «ανελεύθερων» (illiberal) κρατών, που έχει ιδιαίτερη απήχηση στις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ευρώπης (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία κ.ά.) και στηρίζεται στο έθνος-κράτος. Και αυτό το πρότυπο διακυβέρνησης ενισχύεται με την επικράτηση στις ΗΠΑ και την ΕΕ «πρώτα η χώρα μου».
δ. Καπιταλισμός των «ασιατικών τίγρεων» (Ν. Κορέα, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν), με την προσθήκη του Ισραήλ, που βασίζεται στον περιορισμένο δημόσιο τομέα αλλά στο ισχυρό κράτος, ήτοι: υψηλές αμυντικές δαπάνες, υποδειγματικά δημόσια συστήματα υγείας και εκπαίδευσης, δαπανώντας το συνταγματικά προβλεπόμενο 15% του ΑΕΠ για την παιδεία, καλλιέργεια εθνικής συνείδησης, καθώς και αξιοκρατία (meritocracy). Το πρότυπο αυτό παρουσιάζει τις περισσότερες πιθανότητες για να κυριαρχήσει ως το ελκυστικότερο παγκοσμίως.
Το πρότυπο
Η απόκλιση της «ευρωπαϊκής» Ελλάδας από το πρότυπο των «μικρομεσαίων» προηγμένων χωρών που προανέφερα, φαίνεται αγεφύρωτη. Ωστόσο, το μέλλον του Ελληνισμού –κρατικού και της διασποράς- εξαρτάται, κατά την εκτίμησή μου, από τον βαθμό που θα υιοθετήσει το πρότυπο αυτό και θα το μπολιάσει με τις οικουμενικές και διαχρονικές αξίες του. Σε αυτή μόνο την περίπτωση θα έχει νόημα η παρουσία του κρατικού Ελληνισμού (Ελλάδα και Κύπρος) σε μια «ένωση», όπως η Ευρωπαϊκή, αυξημένης εντροπίας με κυρίαρχο συστατικό τα κράτη-έθνη που την απαρτίζουν. Η επιστροφή των θουκυδίδιων «ρεαλιστών» που πρεσβεύουν στην εθνοκρατική ισχύ, είναι γεγονός. Ο κορωνοϊός επιβεβαίωσε ότι το κράτος-έθνος ζει και βασιλεύει. Το δίδαγμα του κορυφαίου πολιτικού επιστήμονα του περασμένου αιώνα, Αμερικανού Κένεθ Βαλτς (Kenneth Waltz) που διατύπωσε στο κλασικό βιβλίο του, Theory of International Politics, παραμένει διαχρονικό, όσο και αν ο κρατικός Ελληνισμός εμμένει να το αγνοεί. Το δίδαγμα αυτό το παραθέτω αυτούσιο στην Αγγλική: “the domestic imperative is ‘specialize’”, and “the international imperative is ‘take care of yourself’” (βλ. Stephen M. Walt, “The Realist’s Guide to the Coronavirus Outbreak”, Foreign Policy, March 9, 2020).
Εύχομαι εγκαρδίως
Καλή… ανάρρωση!