Κωνσταντῖνος Χολέβας
Πολιτικός Ἐπιστήμων
Δέν θά ἀσχοληθῶ μέ τό ἐρώτημα ποιοί, γιατί καί πῶς πρέπει νά ἀπαλλάσσονται ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά ἑλληνικά σχολεῖα. Γιά τό θέμα αὐτό ἔχει λάβει ξεκάθαρη θέση ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅτι δηλαδή πρέπει νά τηρεῖται τό Σύνταγμα καί νά ἐφαρμόζονται οἴ ὑπάρχοντες σχετικοί νόμοι. Τό ἐρώτημα μέ τό ὁποῖο θά ἀσχοληθῶ εἶναι ἄν εἶναι «ἀναχρονιστικό» τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος ὅταν βασίζεται στήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί Παράδοση (ὁμολογιακό μάθημα) καί κατά πόσον ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση ἔχει συγκεκριμένη πρόταση γιά τήν ἀξία καί γιά τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν.
Ἀρχίζουμε μέ τό ἐρώτημα: Ὑπάρχει κάποια Ὁδηγία (ντιρεκτίβα) τῆς Εὔρ. Ἑνώσεως γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ΟΧΙ. Ἡ Εὔρ. Ἕνωση ἔχει καταστήσει σαφές ἀπό τήν Συνθήκη τοῦ Ἄμστερνταμ τοῦ 1997 καί μέχρι σήμερα μέ ὅλα τά ἐπίσημα κείμενά της ὅτι τά ζητήματα πού ἀφοροῦν στίς σχέσεις Ἐκκλησίας -Πολιτείας καθώς καί στήν διδακτέα ὕλη τῆς παιδείας δέν εἶναι ζητήματα δικῆς της ἁρμοδιότητος, ἀλλά τοῦ κάθε κράτους -μέλος ξεχωριστά. Ἐπί πλέον ἡ Εὔρ. Ἕνωση δηλώνει ὅτι σέβεται τήν ἐθνική καί πολιτιστική ταυτότητα τῶν λαῶν, οἴ ὁποῖοι τήν ἀποτελοῦν. Ἔτσι, λοιπόν, καί τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν δέν ἀκολουθεῖ κάποια ἑνιαία γραμμή, ἀλλά διαφέρει ἀπό χώρα σέ χώρα ἀναλόγως τῶν τοπικῶν ἱστορικῶν καί πολιτισμικῶν ἰδιαιτεροτήτων. Ἐννοεῖται ὅτι τά κράτη μέλη νομοθετοῦν μέ σεβασμό πρός τίς Διεθνεῖς Συμβάσεις περί Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων καί ἐπιδιώκουν τήν καλλιέργεια τοῦ ὑγιοῦς θρησκευτικοῦ φρονήματος μακρυᾶ ἀπό κάθε φανατισμό καί μισαλλοδοξία. Ἐκεῖνο τό κείμενο, τό ὁποῖο προκαλεῖ παρερμηνεῖες εἶναι ἡ Σύσταση 1720/2005 τῆς Κοινοβουλευτικῆς Συνελεύσεως τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρώπης μέ τίτλο «Θρησκεία καί Ἐκπαίδευση». Ἡ Σύσταση αὐτή ἔχει συμβουλευτικό καί ὄχι ὑποχρεωτικό χαρακτῆρα, ἄλλωστε τό Συμβούλιο τῆς Εὐρώπης εἶναι ἕνα ὄργανο διαφορετικό ἀπό τήν Εὔρ. Ἕνωση καί ἔχει ὡς μέλη 47 καί ὄχι μόνον 27 χῶρες. Ἔστω κι ἄν σέ κάποια σημεῖα ἡ Σύσταση αὐτή δίνει ἐπιχειρήματα στούς ἀντιπάλους του ὁμολογιακοῦ μαθήματος , δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε ὅτι ἀπευθύνεται κυρίως σέ χῶρες, οἴ ὁποῖες γιά διαφόρους λόγους δέν εἶχαν εἰσαγάγει μέχρι ἐκείνη τήν χρονιά κάποια στοιχεῖα θρησκευτικῆς ἐκπαιδεύσεως στό σχολεῖο, ὅπως ἡ Γαλλία καί οἴ πρώην κομμουνιστικές χῶρες.
Ἡ σαφέστερη ἀπόδειξη τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ Εὔρ. Ἕνωση προτιμᾶ τό ὁμολογιακό καί ὄχι τό θρησκειολογικό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος εἶναι τό πρόγραμμα τῶν λεγομένων Εὐρωπαϊκῶν Σχολείων. Τά σχολεῖα αὐτά ἀπευθύνονται στά παιδιά τῶν ὑπαλλήλων τῶν διαφόρων ὑπηρεσιῶν τῆς Εὔρ. Ἑνώσεως στίς Βρυξέλλες, στό Στρασβοῦργο, στό Λουξεμβοῦργο καί ἀλλοῦ. Χρηματοδοτοῦνται ἀπό τήν Εὔρ. Ἐπιτροπή (Commission), ἡ ὁποία καθορίζει τό πρόγραμμα καί τήν ὕλη. Τό Δημοτικό ἔχει 5 τάξεις καί ἡ Μέση Παιδεία 7 τάξεις. Τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν περιλαμβάνεται ὑποχρεωτικά καί στίς 12 τάξεις μέ τήν δυνατότητα ἐναλλακτικοῦ μαθήματος Ἠθικῆς. Οἴ γονεῖς καλοῦνται νά δηλώσουν ἄν εἶναι Ὀρθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί κ.λπ. καί οἴ μαθητές χωρίζονται στίς ἀντίστοιχες ὁμάδες ὥστε τό μάθημα νά ἔχει ὁμολογιακό περιεχόμενο. Οἴ διδάσκοντες καί ἡ ὕλη ἐπιλέγονται ἀπό τήν ἡγεσία τῶν τοπικῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων Γιά τά Ὀρθόδοξα παιδιά τήν εὐθύνη ἔχει ἡ τοπική Μητρόπολη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Μάλιστα ἄν διαβάσει κάποιος τήν ὕλη πού διδάσκεται στό Ἑλληνικό Τμῆμα τοῦ 7 ταξίου Εὐρωπαϊκοῦ Γυμνασίου τοῦ Λουξεμβούργου θά δεῖ ὅτι διδάσκονται πέραν τῶν βιβλίων Θρησκευτικῶν του ΟΕΔΒ καί ἄλλα χρήσιμα κείμενα, ὅπως ἡ Καινή Διαθήκη ἀπό τό πρωτότυπο καί ἀπό μετάφραση, ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου κλπ. Ἐμπράκτως, λοιπόν, ἡ Εὔρ. Ἕνωση τάσσεται ὑπέρ τοῦ ὁμολογιακοῦ καί ὄχι τοῦ θρησκειολογικοῦ μαθήματος.
Ἡ Γερμανία, ἡ μεγαλύτερη χώρα τῆς Εὔρ. Ἑνώσεως, ἀποτελεῖ χαρακτηριστικό παράδειγμα ἐφαρμογῆς τοῦ ὁμολογιακοῦ μαθήματος. Τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι κατά τό Σύνταγμα ( ἄρθρο 7, πάρ. 2 καί 3) ὑποχρεωτικό καί ἰσότιμο μέ τά ἄλλα μαθήματα. Ἐξετάζεται, βαθμολογεῖται καί ὁ βαθμός ἀναγράφεται στό ἐνδεικτικό. Ὁ καθηγητής τοῦ Ὀρθοδόξου Θεολογικοῦ Ἰνστιτούτου τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Μονάχου Ἀνάργυρος Ἀναπλιώτης μᾶς δίνει τίς ἑξῆς πληροφορίες μέ ἄρθρο του, τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε στό περιοδικό ΕΚΚΛΗΣΙΑ τοῦ Ἀπριλίου 2008: Ὁ θεολόγος καθηγητής εἶναι ἀπολύτως ἰσότιμος μέ ὅλους τους ἄλλους καθηγητές, μπορεῖ δέ νά εἶναι λαϊκός ἤ κληρικός καί μισθοδοτεῖται ἀπό τό κράτος. Τό μάθημα διδάσκεται μέ ὁμολογιακό -δογματικό περιεχόμενο καί οἴ ἀνεγνωρισμένες ὡς Ν.Π.Δ.Δ. θρησκευτικές κοινότητες ἔχουν τό δικαίωμα νά γράφουν τά βιβλία καί νά ἐλέγχουν τούς διδάσκοντες. Κατόπιν δηλώσεως τῶν γονέων οἴ μαθητές παρακολουθοῦν τό μάθημα μέ βάση τίς ἀρχές τοῦ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ ἤ τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ἤ τῆς Ὀρθοδοξίας. Οἴ μαθητές πού δέν ἐπιθυμοῦν νά παρακολουθήσουν ὁμολογιακά θρησκευτικά ὑποχρεοῦνται νά παρακολουθήσουν μάθημα Ἠθικῆς. Ἐκεῖνοι, λοιπόν, πού ἐπικρίνουν τό ἑλληνικό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἄς ἔχουν ὑπ’ ὄψιν τους ὅτι στήν Γερμανία τό μάθημα εἶναι αὐστηρότερα ὁμολογιακό ἀπ’ ὅ,τι στήν Ἑλλάδα.
Στήν Ἰταλία τό μάθημα ἔχει σαφῶς ὁμολογιακό περιεχόμενο. Βάσει τοῦ Νόμου 121 τῆς 25-3-1985, ὁ ὁποῖος βασίζεται στό Κονκορδάτο τῆς 18-2-1984 μεταξύ Βατικανοῦ καί Ἰταλικῆς Δημοκρατίας, «ἡ Ἰταλική Δημοκρατία, ἀναγνωρίζοντας τήν ἀξία τῆς θρησκευτικῆς κουλτούρας καί λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψιν ὅτι οἴ ἀρχές τοῦ Καθολικισμοῦ ἀποτελοῦν τμῆμα τῆς ἱστορικῆς κληρονομιᾶς τοῦ ἰταλικοῦ λαοῦ, θά συνεχίσει νά ἐξασφαλίζει, στό πλαίσιο τοῦ σχολείου, τήν διδασκαλία τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς πίστης στά δημόσια σχολεῖα κάθε βαθμίδος πλήν τῶν Πανεπιστημίων». Τό μάθημα λοιπόν διδάσκεται σέ ὅλα τά δημόσια σχολεῖα μέ βάση τό Ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Γιά τούς μή Καθολικούς προβλέπεται δικαίωμα ἀπαλλαγῆς.
Τό βελγικό Σύνταγμα προβλέπει ( ἄρθρο 24, πάρ. 1) ὅτι τά δημόσια σχολεῖα πρέπει νά διδάσκουν ὁμολογιακό μάθημα Θρησκευτικῶν καί οἴ ἀπαλλασσόμενοι νά παρακολουθοῦν μάθημα Ἠθικῆς.
Στήν Ἱσπανία τό μάθημα εἶναι ὁμολογιακό μέ βάση τίς ἀρχές τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς πίστης. Μέ τόν Ὀργανικό Νόμο περί Ἐκπαιδεύσεως τῆς 3-5-2006, ὁ ὁποῖος κάνει μνεία τοῦ Κονκορδάτου μεταξύ Βατικανοῦ καί Ἱσπανικοῦ κράτους, ὑποχρεούται κάθε σχολεῖο νά ἔχει καθηγητές γιά τήν διδασκαλία τοῦ μαθήματος σέ ὁμολογιακή βάση. Ἡ παρακολούθηση εἶναι προαιρετική γιά τούς μαθητές μέ βάση τήν δήλωση τῶν γονέων. Τά τελευταία στοιχεῖα πού ἔχουμε ἀναφέρουν ὅτι περίπου τό 80% τῶν μαθητῶν παρακολουθοῦν Ρωμαιοκαθολικά Θρησκευτικά. Κατόπιν σχετικῆς ἀποφάσεως τοῦ Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου στήν ἐπιλογή τῶν διδασκόντων μετέχουν καί οἴ Ρ/καθολικοί Ἐπίσκοποι.
Στήν Αὐστρία ἡ νομοθεσία προβλέπει ὁμολογιακό μάθημα Θρησκευτικῶν στά δημόσια σχολεῖα. Ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν μαθητῶν παρακολουθεῖ μάθημα βασισμένο στό Ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Οἴ καθηγητές πληρώνονται ἀπό τό κράτος.
Στήν Δανία τό ὑποχρεωτικό σχολεῖο διαρκεῖ 9 χρόνια καί λέγεται Folkeskole. Ὑπάρχει σέ ὅλες τίς τάξεις ὑποχρεωτικό μάθημα «Χριστιανικῶν σπουδῶν». Ὁ τίτλος τοῦ μαθήματος ὑποδηλώνει καί τό ὁμολογιακό περιεχόμενό του. Στό τριτάξιο Γυμνάσιο (Λύκειο) διδάσκεται ὑποχρεωτικό μάθημα «θρησκευτικῶν σπουδῶν».
Στήν Ρουμανία τό μάθημα ἐπανῆλθε μετά ἀπό 60 χρόνια. Τά Θρησκευτικά διδάσκονται μέ βάση τήν Ὀρθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία πλήν ὁρισμένων περιοχῶν, ὅπου κατοικοῦν Ρωμαιοκαθολικοί. Κάθε πρωί οἴ μαθητές ἀπαγγέλλουν τό «Πάτερ Ἠμῶν» καί στίς αἴθουσες τῶν τάξεων ὑπάρχουν Ὀρθόδοξες εἰκόνες.
Στήν Γαλλία ἀπό τό 1905 ἀπαγορεύεται κάθε θρησκευτική διδασκαλία μέσα στό πρόγραμμα τοῦ δημοσίου σχολείου, ὅμως ὁ Νικολά Σαρκοζί ἔχει δηλώσει ὅτι αὐτό μπορεῖ νά ἀλλάξει μετά ἀπό διαβούλευση μέ τίς μεγάλες θρησκευτικές κοινότητες. Ἐπιτρέπεται, πάντως, νά ἔρχεται κληρικός τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας γιά κήρυγμα στά σχολεῖα, ἄν τό ζητήσουν ὁρισμένοι γονεῖς. Πάντως σέ δύο περιφέρειες, στήν Ἀλσατία καί στήν Λωραίνη, ὑπάρχει ὑποχρεωτικό μάθημα Θρησκευτικῶν μέ ὁμολογιακό περιεχόμενο, τό ὁποῖο ρυθμίζουν οἴ δύο μεγάλες κοινότητες, τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν καί τῶν Προτεσταντῶν. Ἐξ ἄλλου τό 90% τῶν ἰδιωτικῶν σχολείων ἀνήκουν στήν Ρ/Καθολική Ἐκκλησία καί ἐκεῖ διδάσκεται μάθημα Θρησκευτικῶν.
Ἡ Βρετανία καί ἡ Σουηδία διδάσκουν ὑποχρεωτικό μάθημα Θρησκευτικῶν Σπουδῶν στά δημόσια σχολεῖα μέ περιεχόμενο κυρίως θρησκειολογικό. Οὐσιαστικά μόνο ἡ Βρετανία ἀπό ὅλη τήν Εὐρώπη διδάσκει θρησκειολογία στά σχολεῖα. Στήν Σουηδία τό μάθημα εἶναι τύποις μέν θρησκειολογικό, στήν οὐσία ὅμως βασίζεται στίς Χριστιανικές ἀξίες.
Στήν Πορτογαλία τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἔχει ὁμολογιακό (Ρωμαιοκαθολικό) περιεχόμενο. Οἴ μαθητές πού δέν ἐπιθυμοῦν νά τό παρακολουθήσουν ἐπιλέγουν κάποιο μάθημα Κοινωνικῆς καί Πολιτικῆς Ἀγωγῆς.
Ἀπό τά ἐνδεικτικά αὐτά παραδείγματα βλέπουμε ὅτι στήν Εὔρ. Ἕνωση τό ὁμολογιακό μάθημα Θρησκευτικῶν εἶναι ὁ κανόνας καί δέν θεωρεῖται ἀναχρονισμός. Ἡ θρησκειολογία εἶναι ἡ ἐξαίρεση. Ἐξ ἄλλου παρατηροῦμε ὅτι γιά ἐκείνους πού ἀπαλλάσσονται οἴ περισσότερες χῶρες προβλέπουν ἕνα μάθημα ἠθοπλαστικοῦ χαρακτῆρος, διότι τό σχολεῖο δέν ἔχει σκοπό μόνο τήν μετάδοση γνώσεων, ἀλλά καί τήν διάπλαση τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας.
Κ.Χ. 2-10-2008