Αθανασίου Θεοδωράκη
πολιτικού επιστήμονα
Θέλω κατ’αρχήν να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες προς το Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, για την πρωτοβουλία του να οργανώσει, σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Λιβάνη, την σημερινή δημόσια συζήτηση. Για μένα αποτελεί ιδιαίτερη τιμή αφού συνδέομαι εδώ και χρόνια με το όμορφο αυτό νησί, την Τήνο. Ελπίζω, η συνάντηση αυτή, χάρη στους ειδικούς κυρίως ομιλητές που θα ακούσουμε σε λίγο, να αποβεί χρήσιμη. Χρήσιμη για τους νέους της Τήνου, για τους παραγωγούς της, για όσους επιθυμούν να εγκατασταθούν στα πανέμορφα αλλά συχνά έρημα, χωριά του νησιού.
Είναι πλέον φανερό ότι το σημερινό οικονομικό μοντέλο της χώρας είναι ακατάλληλο και ξεπερασμένο. Η οικονομία της χώρας μας βρίσκεται σε τραγικό αδιέξοδο, η κοινωνίας μας βιώνει την ανεργία και την αυξανόμενη φτώχεια. Η υπέρβαση της κρίσης δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Μια οικονομική ανάπτυξη νέου τύπου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση. Η ελληνική οικονομία πρέπει επειγόντως να βρει ένα μοντέλο παραγωγής και η ελληνική κοινωνία να δει μια δημιουργική προοπτική.
Η νέου τύπου οικονομική ανάπτυξη πρέπει να είναι βιώσιμη και να στηρίζεται στην πραγματική μας οικονομία, δηλαδή όχι σε νέες ή παλιές φούσκες. Η στροφή στην πραγματική οικονομία είναι αδήριτη ανάγκη και βασική προϋπόθεση για την δημιουργία επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας αλλά και την τόνωση της δραστηριότητας των υφισταμένων μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, που αποτελούν την κύρια συνιστώσα της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτή τη λογική ο ρόλος του αγροτικού τομέα είναι καθοριστικός. Ο τομέας αυτός είναι η ραχοκοκκαλιά της πραγματικής μας οικονομίας, μπορεί να γίνει, παρά τα προβλήματα, η δύναμη κρούσης της χώρας.
Ο αγροτικός τομέας από τη φύση του και την εκτεταμένη παρουσία του στην ενδοχώρα παρουσιάζει υψηλό δείκτη συνέργειας με άλλους κλάδους και τομείς της πραγματικής οικονομίας: κατανάλωση, μεταποίηση, εξαγωγές, τουρισμός, πολιτισμός, εστίαση, κοκ. Όλοι αυτοί οι τομείς συνδέονται με τον αγροτικό χώρο, επηρεάζονται από τις δραστηριότητές του, εξαρτώνται από τις πρώτες ύλες του (δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, μέλι, κρέας, γαλακτοκομικά, ξυλεία, αλιεύματα, κοκ) και αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη άλλων κλάδων (μεταφορές, ενέργεια, περιβάλλον, τοπικές δράσεις υπέρ της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής, κοκ). Οι τομείς και οι κλάδοι αυτοί συνολικά συνθέτουν έναν ευρύτερο κύκλο δραστηριοτήτων που αποκαλώ «σύστημα αγρο-συνεργειών». Το σύνολο των θέσεων εργασίας αυτού του πλέγματος αφορά όλες τις οικογένειες και είναι διάσπαρτο σε ολόκληρη την επικράτεια.
Θεωρώ ότι τώρα πρέπει να αντιδράσουμε, δεν πρέπει να αφήσουμε να γίνει καθεστώς η κατάθλιψη. Μια έμπρακτη απάντηση στην κρίση είναι η αύξηση της εθνικής παραγωγής, με την έννοια ότι η μεγέθυνση και η νέα σύνθεση του ΑΕΠ θα προέλθει μόνο μέσα από την τόνωση της παραγωγής στους κλάδους της πραγματικής οικονομίας. Γι αυτό είναι απαραίτητο να εμπεδωθεί μια διαφορετική αντίληψη σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη: μια ανάπτυξη βιώσιμη και ποιοτική, με αναζωογόννηση της υπαίθρου, με ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής και αλληλεγγύης, με μέτρα στήριξης των επαγγελματιών αγροτών, ουσιαστικά κίνητρα για κάθε παραγωγό και πολιτική προσέλκυσης των νέων στην αγροτική παραγωγή.
Η γενικευμένη οικονομική κρίση και η σκληρή πολιτική της λιτότητας προκαλούν στη χώρα μας βαθιά ύφεση και δραματική αύξηση της ανεργίας. Η μετεγκατάσταση των ανέργων στο χωριό, στην επαρχία και η ένταξή τους στην αγροτική παραγωγή και στο ευρύτερο σύστημα των «αγρο-συνεργειών» με οργανωμένο τρόπο, τεχνικο-επιστημονική υποστήριξη, διοικητική υποβοήθηση και κίνητρα θα δώσει διέξοδο σε εκατοντάδες χιλιάδες νέους και νέες, αγρότες και επιστήμονες και παράλληλα θα αυξήσει την εθνική παραγωγή, μειώνοντας το εμπορικό μας έλλειμμα και αυξάνοντας τις εξαγωγές.
Επιστροφή στο χωριό λοιπόν. Ένα χωριό σύγχρονο, όπου η πρόσβαση είναι πλέον εύκολη, οι υποδομές λειτουργικές, η ποιότητα ζωής καλύτερη σε σχέση με το δράμα των πόλεων και η καθημερινότητα, ανθρώπινη. Ένα χωριό όμως που εργάζεται και παράγει, που αποτελεί οργανωμένη και ενεργό τοπική κοινότητα, που κάνει χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών, που ζει μέσα από τη σταθερή συνεργασία των επιχειρηματιών-παραγωγών, των βιοτεχνιών, του εμπορίου και των καταναλωτών, που στηρίζει την παραγωγή και την μεταποίηση και προώθηση των τοπικών προϊόντων.
Για την προώθηση του νέου συστήματος των «αγρο-συνεργειών» απαιτείται ριζικός επανασχεδιασμός των δημοσίων πολιτικών, επανεξέταση των κοινοτικών και εθνικών επιδοτήσεων, αναθεώρηση της τεχνικής εκπαίδευσης, έμπρακτη στήριξη των παραγωγών, σύνδεση της παραγωγής με την εγχώρια και τη διεθνή αγορά, εθνική πολιτική γης. Το νέο οικονομικό μοντέλο πρέπει να είναι δυναμικό, παραγωγικό, ποιοτικό, εξωστρεφές. Κι αυτό σημαίνει εργασία, επενδύσεις, συνέργειες και συνεργασίες, ώστε να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη, αμοιβαίο όφελος και ανάδειξη του εθνικού δυναμικού μέσα από μια πραγματικά βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Η προώθηση του οικονομικού μοντέλου των αγρο-συνεργειών συνεπάγεται ριζική ανατροπή του σημερινού υπερσυγκεντρωτικού κράτους: θα επιφέρει ουσιαστική αποκέντρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων, αναδιοργάνωση της διοίκησης με επίκεντρο την περιφέρεια, μεγάλης κλίμακας μετεγκατάσταση νέων από την πρωτεύουσα και τις άλλες μεγάλες πόλεις στην ύπαιθρο και κυρίως διασφάλιση της επιβίωσης του πληθυσμού σε εποχή κρίσης και αυξανόμενης φτώχειας.
Το μεγάλο άλμα και στοίχημα της ελληνικής οικονομίας σημαίνει στροφή στην παραγωγή, προβολή του made in Greece και συνειδητή επιλογή κατανάλωσης ντόπιων προϊόντων. Το «ελληνικό προϊόν» πρέπει να γίνει ταυτόσημο με την ποιότητα, την αξιοπιστία. Σε αυτή την προσπάθεια όλοι οι παράγοντες του κύκλου πρέπει να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Τώρα είναι η ώρα της στροφής στην πραγματική οικονομία.
Επειδή αυτή είναι η πέμπτη κατά σειρά παρουσίαση της πρότασής μου, θα ήθελα να σταθώ σε κάποιες ιδιαιτερότητες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από όσους ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με την αγροτική παραγωγή. Αυτονόητο να αναφέρω πρώτα τις εξελίξεις στην ΚΑΠ (νέο πλαίσιο κινήτρων, μεγαλύτερος ρόλος για τις εθνικές κυβερνήσεις, σύνδεση των επιδοτήσεων, της παραγωγής με την προστασία του περιβάλλοντος, νέοι αγρότες, βοσκόποποι, κοκ). Θεωρώ επείγον να ενημερωθούν οι ενδιαφερόμενοι από τους υπεύθυνους φορείς για τις σχετικές εξελίξεις, ώστε να συμμετάσχουν στον σχεδικό δημόσιο διάλογο.
Η τοπική ιδιομορφία και συγκεκριμένα η νησιωτικότητα, εφόσον βρισκόμαστε σε νησί, πρέπει να αποτελεί τη βάση των αναλύσεων: οι δυνατότητες του τόπου, το κόστος της μεταφοράς, η έλλειψη και συνεπώς το αυξημένο κόστος των ζωοτροφών, το θέμα του νερού, αλλά και ο τουρισμός και οι πολυσχιδείς δραστηριότητές του, κοκ, είναι στοιχεία σημαντικά. Εξίσου σημαντικά όμως είναι η πρόσβαση των παραγωγών στην τοπική και εθνική αγορά, τόσο κατά την τουριστική περίοδο όσο και στη συνέχεια, οι συνέργειες με τον τουρισμό στην εστίαση, στην ξενάγηση, στην επαφή των επισκεπτών με τον διατροφικό πολιτισμό του νησιού. Αυτό επιβάλλει συνεργασίες, ομάδες παραγωγών για οργάνωση της μεταποίησης, υπευθυνότητα και γενικά συμπεριφορά που συνάδει με τη νέα σχέση παραγωγού και καταναλωτή, αποφυγή του εύκολου και υπερβολικού κέρδους υπέρ της σταθερής μακροχρόνιας σχέσης ανάμεσα στον ντόπιο παραγωγό και στον ξένο ή τον έλληνα επισκέπτη.
Πεποίθησή μου είναι ότι έχουμε ως κοινωνία όλα αυτά που χρειάζονται για να ξεκινήσουμε μια νέα πορεία, με ένα παραγωγικό κι όχι απλά καταναλωτικό μοντέλο, όπου ο πρωτογενής τομέας θα έχει καθοριστικό ρόλο. Δεν πιστεύω ότι το μοντέλο της οικονομίας των υπηρεσιών αποτελεί λύση για την Ελλάδα, αφού οι υπηρεσίες πρέπει να στηρίζονται στην παραγωγή και στη μεταποίηση. Αν όλα είναι εισαγόμενα, αν όλα είναι εξαρτώμενα από προϊόντα χωρίς ντόπια προστιθέμενη αξία, δεν υπάρχει διέξοδος. Θέλουμε ένα μοντέλο αγρο-κεντρικό, δηλαδή ένα ανθρωπο-κεντρικό, αφού χωρίς τον παραγωγό, τον άνθρωπο, δεν έχει ενδιαφέρον καμμία δραστηριότητα. Υπό την έννοια αυτή η επιλογή του χωριού, της γεωργίας ως τρόπου ζωής είναι σημαντική προσωπική, αλλά και κοινωνικο-πολιτική, επιλογή, είναι επιλογή ανθρωπίνων σχέσεων, διαφορετικής οργάνωσης του κοινωνικού βίου. Η ευημερία δεν ταυτίζεται με την κατοχή υλικών αγαθών. Ο αγρότης, ο παραγωγός μπορεί, χάρη στην επαφή του με τη φύση να αναδείξει τη νέα ισορροπία, δηλαδή την ηθική διάσταση της ανάπτυξης και την κοινωνική χρησιμότητα των παραγομένων προϊόντων. Το μέλλον μας θα διαμορφωθεί από την συμμετοχή μας στην κοινότητα, το τέλος του άκρατου καταναλωτισμού και του ατομικισμού είναι πλέον ορατό. Έτσι όλα μπορούν να αλλάξουν. Σε αυτό το πλαίσιο ο γεωργός, ο ψαράς, αμπελουργός, ο παραγωγός, το χωριό σαν βιοτική κοινότητα, με τα αυθεντικά του ήθη και έθιμα και τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής, έχουν ένα νέο κοινωνικό και οικονομικό ρόλο. Αυτόν που είχε πάντα στη Μεσόγειο ο άνθρωπος, αυτόν που ταιριάζει με το τοπίο, τη φύση, την ισορροπία έτσι όπως την δίδαξαν οι αρχαίοι έλληνες κι έφτασε σε μας από γενιά σε γενιά. Εκεί θα στηριχθούμε, στη σοφία, στην ισορροπία και στην ομορφιά του τόπου. Χωρίς υπερβολές, χωρίς ακρότητες, χωρίς υστεροβουλία.
Ας κοιτάξουμε γύρω μας, ας ξανασκεφτούμε όλον αυτόν τον πλούτο, τα τοπία του νησιού, τα υπέροχα χωριά της Τήνου, τις γραμμές των οικισμών, τα χρώματα, τα αρώματα, τις κορυφογραμμές, τον ουρανό και τη θάλασσα, τα παραδοσιακά τοπικά προϊόντα, την παράδοση των μαστόρων της Τήνου, των μεγάλων εθνικών καλλιτεχνών που τίμησαν αυτό το ιστορικό νησί, όλη αυτή τη βαριά και πολύπτυχη κληρονομιά, αυτό που εύστοχα ονομάστηκε «ένας, μικρός ταπεινός παράδεισος» (Ευγενία Κουμάνταρου). Μπορούμε να συνδυάσουμε εδώ στην Τήνο, στο Αιγαίο, με θετικό πνεύμα και σκληρή εργασία, ανάπτυξη με φυσική ισορροπία, ανάπτυξη με πολιτισμό, ανάπτυξη με ανθρωπιά. Μπορούμε να ξεκινήσουμε κάτι καινούργιο, κάτι ελπιδοφόρο, κάτι αληθινό.