Η ιστορία της συζυγίας έχει δείξει ότι η διαχρονική της εξέλιξη ακολούθησε μακρά πορεία. Ξεκίνησε από την πλήρη ανυπαρξία της στην πρωτόγονη κοινωνία και έλαβε ποικίλες μορφές που διαμορφώθηκαν από τις επικρατούσες κατά καιρούς στους διάφορους λαούς, θρησκευτικές, ηθικές και κοινωνικές αντιλήψεις. Επηρεάστηκε από τις ιδέες και θέσεις για το ρόλο του άνδρα και της γυναίκας στη γέννηση και ανατροφή των παιδιών και τη συμμετοχή τους στην υλική και ψυχική ζωή του ζευγαριού και της οικογένειας.
Ξεκίνησε με τη συμβίωση των δύο συζύγων, αλλά μι μια απαξιωτική και εξουθενωτική εξάρτηση της γυναίκας από τον άνδρα που έφθασε στο σημείο, σε κάποιες φυλές, πεθαίνοντας ο άνδρας, η γυναίκα να είναι υποχρεωμένη να αυτοκτονήσει για να τον περιποιείται στον άλλο κόσμο.
Απομεινάρια αυτής της σκληρής πραγματικότητας και του εξευτελισμού σε βάρος της γυναίκας έμειναν στην πορεία της ανθρωπότητας και παρατηρούνται ακόμη και σήμερα σε ορισμένες κοινωνίες. Από τις ακραίες αυτές καταστάσεις ερχόμαστε στην ανθρώπινη συζυγία του λεγόμενου πολιτισμένου κόσμου. Με την επίδραση της παιδείας, την καθιέρωση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τις κοινωνικές αλλαγές που επέφερε το γυναικείο κίνημα, με την ανάπτυξη της επιστήμης του γάμου και κυρίως με τη βαθιά επίδραση που είχε σε όλα αυτά και ειδικότερα στη συζυγία και την οικογένεια ο Χριστιανισμός, έχουμε φθάσει σε μια υψηλή αντίληψη για το τι είναι μια αληθινή και ολοκληρωμένη συζυγία. Το κυρίαρχο στοιχείο είναι η ισότιμη συμμετοχή των δύο συζύγων στη σχέση αυτή και η αμοιβαία αγάπη μεταξύ τους ως συνεκτικός δια βίου δεσμός.
Η κορύφωση της εξέλιξης της συζυγίας προς την τελειότητα είναι αυτό που βιώνει ο ορθόδοξος πιστός, μια ψυχοσωματική ένωση, μια κοινότητα προσώπων που με το «μυστήριο της αγάπης», το γάμο, συντελείται μια ελεύθερη αλληλοπεριχώρηση των δύο συζύγων, όπου ο καθένας υπάρχει μέσα στον άλλον, μέσα από τον άλλον και για τον άλλον, διατηρώντας την ακεραιότητα και την αυτοτέλεια του προσώπου του. Η συζυγία εδώ μεταμορφώνεται σε μια «κατ’ οίκον εκκλησία», και η σχέση των συζύγων φτάνει στο ύψος της σχέσης της αγάπης του Χριστού με τους πιστούς. Πρόκειται για τη μυστική εκείνη δύναμη που εμπνέει και ενισχύει το ζευγάρι να καταξιώνεται μέσα στην προσπάθεια και τον αγώνα του, να ολοκληρώσει τον προορισμό του στη γη.
Παρ’ όλο που η ανθρώπινη συζυγία αναγνωρίζεται ως μια ανεκτίμητη και μοναδική αξία της ζωής, παραμένει το φαινόμενο εκείνο που κρύβει ένα ανεξερεύνητο βάθος, και μια δυσπρόσιτη δυναμική, παρουσιάζεται ως μια πολύπλοκη σύνθεση και σχέση που ξαφνιάζει συχνά με απρόβλεπτες και οδυνηρές εκπλήξεις. Παρατηρούνται δυστυχώς σήμερα, μάλιστα με διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό, συμπτώματα κρίσης της συζυγίας. Σε μεγάλη έκταση υπάρχουν οι περιπτώσεις της ανισότητας των δύο φύλων, ενδοσυζυγική και οικογενειακή κακοποίηση, διαταραγμένες συζυγικές σχέσεις, νεκροί γάμοι, χωρισμοί και διαζύγια, καθώς και νέα συζυγικά και οικογενειακά μορφώματα, όπως η χωρίς γάμο συμβίωση, η μονογονεϊκή οικογένεια, ζευγάρια ομοφυλοφύλων κ.α.
Σημειώνεται ότι ο αριθμός των διαζυγίων υπερτριπλασιάστηκε στην Ελλάδα κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, αλλά ο αριθμός των ζευγαριών που ταλαιπωρείται από μικρότερα ή μεγαλύτερα προβλήματα στη σχέση τους αυξάνεται ραγδαία στις μέρες μας.
Το ερώτημα που τελικά τίθεται αμείλικτο είναι τι τέλος πάντων σημαίνει συζυγική σχέση και πως μπορούν τα ζευγάρια να τη βιώσουν, έτσι ώστε να είναι ευτυχισμένοι ο ένας από τον άλλον και να μη νιώσουν ποτέ τη δυστυχία μιας διαταραγμένης συζυγίας ή και την τραγική οδύνη του χωρισμού.
Το κάθε ζευγάρι πορεύεται στη συζυγία και βιώνει τη συζυγική σχέση με ένα μοναδικό τρόπο. Η περιπέτεια αρχίζει από τη στιγμή που γεννιώνται τα δύο πρόσωπα που ενώνουν τις ζωές τους με το γάμο. Περνάει μέσα από το πρότυπο της συζυγίας των γονιών τους, από τον τρόπο που ανατράφηκαν και τις εμπειρίες που έζησαν μέσα στην πατρική τους οικογένεια, από τη αγωγή και την καλλιέργεια που δέχθηκαν στο σχολείο, από τις αξίες και τα ιδανικά που διαμόρφωσαν για το δεσμό της συζυγίας και το θεσμό της οικογένειας, από την κοινωνική, την ηθική και τη συναισθηματική καλλιέργεια και ωριμότητα, την οποία τελικά αποκτούν, όταν φθάνουν στην απόφαση του γάμου.
Πολλές από τις δυσκολίες που συναντούν τα ζευγάρια στη σχέση τους, οφείλονται συχνά σε αρνητικές συνθήκες, μέσα στις οποίες ο ένας ή και οι δύο μεγάλωσαν ή σε σφάλματα αγωγής.
Αλλά για όλους τους νέους έρχεται η ώρα του έρωτα, «δύναμη ζωτική και ζωοποιός», μοναδική στο να «συγκροτεί τον βίον ανδρός και γυναικός», κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Εδώ αρχίζει η δεύτερη φάση της δημιουργικής γοητευτικής περιπέτειας. Από ανώριμη ακόμη ηλικία ξυπνάει το ενδιαφέρον για το άλλο φύλο και αρχίζει η αναζήτηση και η δίνη της διαφυλικής σχέσης. Περνά μια μακρά περίοδος μέσα στην οποία ο νέος φτιάχνει όνειρα για το μέλλον του, έχοντας ως οδηγό τα βιώματα που έζησε ως τώρα. Τα όσα καλά έχει ζήσει θέλει και ο ίδιος να τα διατηρήσει και να τα αυξήσει, δημιουργώντας τη δική του συζυγία. Όσα αρνητικά και οδυνηρά θέλει να τα αποφύγει.
Έτσι η συζυγία, στην περίοδο της προετοιμασίας της, περνάει μέσα από τη γοητεία της έλξης και από την ατραπό της σχέσης. Σε πολλά παιδιά, κυνηγημένα και από τη διάχυτη πρόκληση και τον πειρασμό που τα περιβάλλει, κυριαρχεί η ορμή της σωματικής ηδονής και η ανάγκη για άμεση ικανοποίηση, και είναι απογυμνωμένα ή αποδυναμωμένα από αρχές και στόχους που έχουν σχέση με τον έρωτα ως δύναμη συγκρότησης της συζυγίας. Πολύ περισσότερο λείπει από τον έρωτά τους η αγάπη, η δύναμη της υπέρβασης της φυσικής ορμής για ένα απώτερο και ανώτερο σκοπό, όπως είναι μια ολοκληρωμένη και αρμονική συζυγία.
Γιατί η συζυγία είναι μια σχέση που κατά κανόνα έχει την αφετηρία της στον έρωτα, αλλά από μόνος του ο έρωτας δεν είναι ικανός να τη διατηρήσει και να τη δυναμώσει στη συνέχεια ως το τέλος, αν ο ίδιος δεν είναι συγχρόνως και αγάπη. Ο έρωτας ως μια φυσική δύναμη για την απόφαση της συζυγίας, η αγάπη όμως κατακτιέται με την αγωγή και την παιδεία ως μια δύναμη συνέχειας του δεσμού και αύξηση της σχέσης. Το πώς θα περάσει ο νέος την πριν από το γάμο του περίοδο, αν θα είναι δηλαδή προσπάθεια συγκρότησης του προσώπου του και ωριμότητας για τη συζυγία, αποτελεί κατά κανόνα και εχέγγυο για μια καλή αρχή και μια καλύτερη συνέχεια.
Έρχεται η ώρα της απόφασης. Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι σε ποιο βαθμό η απόφαση αυτή στηρίζεται στην αληθινή γνώση του ενός προσώπου από το άλλο, με πόση ειλικρίνεια απεκάλυψε ο καθένας στον άλλον τον πραγματικό εαυτό του, την κατάστασή του, τις προσπάθειες με τις οποίες προσέρχεται στο γάμο; Όταν η απόφαση στηρίζεται στα πραγματικά δεδομένα και δεν αποκρύπτονται αρνητικά θέματα και προβλήματα που τυχόν υπάρχουν, τότε ο γάμος αυτός ήδη έχει από την αρχή μια βασική προϋπόθεση για να επιτύχει.
Αντίθετα, όταν αποκρύπτονται αδύνατα σημεία που αναπόφευκτα αποκαλύπτονται μετά το γάμο, προκαλώντας μάλιστα οδυνηρό σοκ στο πρόσωπο που απατήθηκε, τότε ο γάμος ξεκινάει με τον κίνδυνο, άλλοτε μικρότερο και άλλοτε μεγαλύτερο, να διαταραχθεί ή και να διαλυθεί.
Ένα δεύτερο ερώτημα που τίθεται είναι ποιο κίνητρο κυριαρχεί σε ένα νέο και μια νέα, όταν αποφασίζει το γάμο με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο; Είναι η γνήσια αγάπη για το πρόσωπο αυτό και η προοπτική της από κοινού προσπάθειας να οικοδομήσουν μια ευτυχισμένη συζυγία και μια ευλογημένη οικογένεια, οτιδήποτε κι αν αυτό κοστίσει; Είναι δηλαδή το κατ’ εξοχήν κίνητρο για ένα γάμο που κατά κανόνα εξασφαλίζει μια σταθερή και δημιουργική συζυγική συμπόρευση; Ή το κυρίαρχο κίνητρο είναι κάτι άλλο, όπως ένας τυφλός έρωτας, τα οικονομικά του άλλου, η πολυτελής ζωή, η κοινωνική θέση, οι υποσχέσεις χωρίς αντίκρισμα, η πίεση από γονείς, η ανυπομονησία για γάμο, η φτώχεια, ο φόβος της αγαμίας, ο φόβος της ατεκνίας, λόγω μεγάλης ηλικίας κ.α.; όσο τα κίνητρα του γάμου απομακρύνονται από το ένα και το ουσιώδες, τόσο επισφαλής είναι η απόφαση γι’ αυτόν.
Η γοητεία γης συζυγίας κορυφώνεται στο γάμο, στην τελετή του μυστηρίου και στο τραπέζι και το γλέντι που ακολουθεί. Όλοι βιώνουν το γεγονός με μια μοναδική πληρότητα χαράς και ενθουσιασμού και με την πιο δυνατή λαμπρότητα και αίγλη, ενδεικτική για την κορυφαία σημασία που έχει η στιγμή αυτή για όλη τη ζωή.